بارش‌هایی که طی هفته اول و دوم اسفندماه در بلوچستان نازل شد و در بعضی از مناطق مانند قصرقند به ۱۳۰ میلیمتر هم بالغ گردید باعث شد که سیلاب‌هایی در سه رودخانه اصلی  «باهوکلات»، «کهیر»  و «رابج» به جریان افتاده و در پایین دست و منطقه دشتیاری خسارت‌هایی را به بار آورد‌. اینکه باید برای مهار سیلاب‌های بلوچستان از دو طریق ساخت سدهای مخزنی و اجرای طرح‌های آبخیزداری اقدام شود  شکی نیست و البته  طرح‌های مناسبی هم برای ذخیره‌سازی سیلاب‌ها و کاهش خسارت‌ها هم اکنون در جریان است. اما به عقیدهٔ نگارنده در سیلاب اخیر از ظرفیت‌های ایجاد شده و پتانسیل‌هایی که قبلاً برای کنترل سیلاب  پیش بینی شده استفاده مناسب نشد و شاید بتوان از آن به عنوان کوتاهی در انجام وظایف هم یاد کرد. در این یادداشت به سه رودخانه اصلی بلوچستان که سیلاب اخیر را تحمل کرده و در بعضی از مناطق دچار خسارت‌هایی نیز شده، اشاره می‌کنیم.  

 

رودخانهٔ باهوکلات به عنوان اصلی‌ترین رودخانه بلوچستان در قسمت کوهستانی و بالادست خود دارای سه سد مخزنی به نام پیشین با ظرفیت ۱۷۵ میلیون متر مکعب‌، سد «زیردان» با ظرفیت ۲۰۷ میلیون مترمکعب و سد «شی‌کلک» با ظرفیت ۱۰ میلیون مترمکعب بوده که هر سه سد در حال بهره‌برداری هستند و انتظار می‌رفت که از ظرفیت ۳۹۰ میلیون مترمکعبی این سدها برای کنترل سیلاب‌های فصلی استفاده شود ولی متاسفانه به علت پر بودن بیش از ۹۰ درصد حجم مخازن این سدها در هنگام وقوع سیلاب‌، بالطبع عملکرد خوبی از بابت کنترل سیلاب توسط این سه سد حاصل نشد و متاسفانه حجم اصلی سیلاب وارد رودخانه باهوکلات شده و خسارت های سنگینی با برآورد اولیه ۲۰۰ میلیارد تومان بوجود آورد.

 

آنچه که به عنوان کوتاهی در انجام وظایف می‌توان نام برد عدم استفاده از حجم آب این سدها در فصل تابستان و پاییز برای توسعه و بهبود کشاورزی منطقه از یک طرف و تخلیهٔ قسمتی از حجم آب این سدها درابتدای اسفند و فروردین  به عنوان ماه‌های پربارش سال بود که متاسفانه اهمیتی به این دو موضوع  داده نشد. به این ترتیب شاهد بروز خسارت‌های گسترده و قطع ارتباط ده‌ها در منطقه هستیم. البته در این رابطه، مدیرکل بحران استانداری سیستان بلوچستان به درستی، موضوع بازکردن دریچه سدها را ناشی از تصمیم وزارت نیرو اعلام کرده و دستگاه های متولی آب در استان را از این قصور مبرا دانسته است. 

 

رودخانهٔ کهیر، دومین رودخانه‌ای بود که سیلاب‌های اخیر را تجربه کرد. در بالادست رودخانهٔ کهیر سد خیرآباد قرار دارد. این سد هم با ظرفیت ۲۸ میلیون مترمکعبی خود سرریز کرد ولی خوشبختانه هر آنچه سرریز شد و یا سیلاب‌های دیگری که از سرشاخه‌های رودخانه کهیر جاری شدند به سد مخزنی کهیر با حجم ۳۴۰ میلیون مترمکعب رسیدند و این سد مخزنی توانست  حدود ۲۰۰ میلیون مترمکعب سیلاب را مهار کند. در این بخش از بروز خسارت به روستای کهیر و دیگر روستا‌های منطقه جلوگیری شد. در واقع اینجا برنامه‌ریزی صحیح وزارت نیرو برای تکمیل هر چه سریعتر این سد در ابتدای سال ۱۴۰۲ به کمک آمد تا بتوان بعداً برای توسعهٔ منطقه از منابع آبی تجمیع شده در سد کهیر استفاده کرد. 

 

«رابج»، سومین رودخانه‌ای بود که سیلاب در آن رخ داد. در برآوردهای اولیه در مسیر این رودخانه نیز حجمی معادل ۲۰۰ میلیون مترمکعب آب طی هفته گذشته از آن گذر کرده و وارد دریای عمان شده است. سد کاریانی با حجم ۵۰۰ میلیون مترمکعب روی این رودخانه برنامه ریزی شده و اگر این سد عظیم طی سال‌های قبل احداث می‌شد ما هم اکنون شاهد حجم آب ۲۰۰ میلیون مترمکعبی در این سد بودیم.

  

به طور کلی با بررسی سیلاب روی سه رودخانهٔ اصلی منطقه بلوچستان می‌توان گفت که در حوضهٔ آبریز رودخانه باهوکلات مدیریت بهره‌برداری از سدهای موجود نامناسب بوده و خسارت‌های به‌وجود آمده به تبع این مدیریت ناکارآمد بوده است‌. در حوضهٔ آبریز رودخانه کهیر به خوبی عمل شده و تکمیل و آبگیری سد کهیر در یک زمان کوتاه باعث شده که خسارت در پایین‌دست سد به حداقل برسد. در حوضهٔ آبریز رودخانه رابج هم ذکر این نکته ضروری است که وزارت نیرو هر چه سریعتر باید تمهیدات لازم برای ایجاد سد مخزنی کاریانی را فراهم آورد.

 

به خاطر داشته باشیم که یکی از کاربرد‌های سدهای مخزنی همانا جلوگیری از تخریب ناشی از سیلاب است و به درستی می‌توان با روشهای مدیریت هوشمند بهره‌برداری از سدها و همچنین ساخت سدهای مخزنی جدید در بلوچستان طی سال‌های آتی به کاهش خسارت‌های ناشی از وقوع سیلاب رسید.