بار بیماری سرطان در جهان به‌طور خطرناکی افزایش یافته است. طبق آخرین آماری که سازمان جهانی بهداشت با همکاری آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان ارائه داده، تعداد مبتلایان به این بیماری از ۱۴.۱ میلیون مورد جدید و ۸.۲ میلیون مرگ در سراسر جهان در سال ۲۰۱۲ به ۲۰ میلیون مورد جدید و ۹.۷ میلیون مرگ در یک دهه افزایش یافته است. بر این اساس، این آژانس بین‌المللی پیش‌بینی می‌کند تا سال ۲۰۵۰ بیش از ۳۵ میلیون نفر به سرطان مبتلا شوند که این میزان نشان از افزایشی ۷۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۲۲ دارد و مرگ‌و‌میرها در قیاس با سال ۲۰۱۲ تقریباً دو برابر می‌شود و به بیش از ۱۸ میلیون نفر می‌رسد. ایران هم از این آمار نگران‌کننده مصون نیست و آن‌طورکه معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به «مهر» گفته است، پیش‌بینی می‌شود تا حدود ۱۷ سال دیگر ابتلا به این بیماری صد درصد افزایش پیدا کند. اما چرا جهان با سرطان دست به گریبان است؟

کیفیت آب و مواد غذایی متأثر از تغییر‌اقلیم

به‌گفتهٔ سهرابی، معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تغییر شیوهٔ زندگی از جمله استعمال دخانیات، مصرف غذاهای شور، چرب، پرکالری و کم‌تحرکی از عوامل بروز سرطان است: «این رفتارها به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم در بروز سرطان‌ها نقش دارند. به‌عنوان مثال عادت‌های غذایی نادرست، چاقی و اضافه وزن احتمال ابتلا به برخی سرطان‌ها مانند پستان و رودهٔ بزرگ را افزایش می‌دهد.»

هرچند او رژیم غذایی نامناسب و رفتار‌های پرخطری چون استعمال سیگار را عامل بروز سرطان معرفی کرده است، پژوهشی که در سال ۲۰۲۳ در مجلهٔ «انجمن شیمی و مطالعات علوم محیطی آمریکا» منتشر شد، نشان می‌دهد رابطهٔ تغییر‌اقلیم و عوامل ایجاد سرطان رابطهٔ پیچیده‌ای است. 

رؤیای دست‌نیافتنی سبک زندگی سالم

پژوهش مجلهٔ انجمن شیمی و مطالعات علوم محیطی آمریکا همچنین می‌گوید تغییر دما و میزان بارندگی منجر به تغییراتی در شدت بلایای طبیعی و تولید مواد غذایی شده است که به‌طور غیرمستقیم خطر ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. به‌طور مثال روند افزایشی تعداد و شدت آتش‌سوزی‌های جنگلی در سطح جهانی و قرار گرفتن طولانی‌مدت در معرض این آتش‌سوزی‌ها، احتمال افزایش بروز سرطان ریه و تومورهای مغزی را بیشتر کرده است. همچنین، بلایای طبیعی ناشی از تغییرات شدید آب‌وهوایی، فعالیت بدنی افراد را کاهش می‌دهد و همین مسئله باعث فعالیت بدنی کمتر و خطر ابتلا به سرطان رودهٔ بزرگ و سرطان سینه و سرطان رحم در زنان را افزایش داده است. علاوه‌براین، اضافه وزن بدن ناشی از این کم‌تحرکی نیز خطر ابتلا به سرطان‌های دستگاه گوارش، اندام‎های تناسلی را افزایش می‌دهد.

افزایش ناامنی غذایی خطر ابتلا به سرطان را بالا می‌برد

این پژوهش تأکید می‌‌کند با افزایش شدت تغییر‌اقلیم و گرم شدن زمین، امنیت غذایی به خطر می‌افتد و تا سال ۲۰۵۰، دسترسی جهانی غذا حدود ۳.۲ درصد کاهش می‌یابد. همچنین مصرف میوه و سبزیجات تا چهار درصد به‌دلیل تغییرات شدید آب‌و‌هوایی کاهش می‌یابد. به‌این‌ترتیب، پیامدهای نامطلوب جدی برای بارداری به وجود خواهد آمد و بیش از ۲۲ درصد خطر ابتلا به سرطان سینه در اوایل سنین بزرگسالی بیشتر می‌شود. این وضعیت ممکن است باعث افزایش کم‌اشتهایی و کاهش نرخ باروری دام به‌دلیل استرس گرمایی و همچنین کاهش تولید شیر و تبعاً مصرف کمتر لبنیات شود. به همین دلیل احتمال افزایش سرطان سینه و سرطان رودهٔ بزرگ بیشتر می‌شود. همچنین طبق تخمین‌های این پژوهش به‌ازای هر یک درجهٔ سانتی‌گراد گرمایش جهانی، صید ماهی در جهان سه میلیون تن کاهش می‌یابد. بنابراین، خطر ابتلا به سرطان کبد به‌دلیل کمبود دسترسی به ماهی، به‌ویژه در کشورهای کم‌درآمد، افزایش می‌یابد. 

کاهش دسترسی بیماران به درمان‌های مؤثر سرطان

عضو دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با اشاره به اینکه بعد از سرطان‌های پوست، شایع‌ترین نوع سرطان در ایران سرطان‌های پستان در زنان، رودهٔ بزرگ، پروستات در مردان و معده است، گفت: «به‌رغم افزایش بروز سرطان در سال‌های اخیر با روش‌های درمانی جدید بقای بیماران تا حدودی بهبود پیدا کرده است. همچنین، درمان‌های مؤثرتری که امروزه در دسترس است و افزایش آگاهی مردم و دسترسی به روش‌های تشخیص زودهنگام و غربالگری‌ها شانس شناسایی سرطان در مراحل اولیه و مداخلات و درمان‌های مؤثرتر سرطان‌ها را فراهم می‌کند.» 

اما انجمن آنکولوژی بالینی آمریکا در این باره در دسامبر سال ۲۰۲۳ (برابر آذرماه سال جاری)، گفته است که حوادث شدید آب‌و‌هوایی می‌تواند دسترسی بیماران به درمان‌های مؤثر سرطان را مختل و توانایی مراکز درمانی سرطان را برای ارائهٔ این خدمات را دچار مشکل کند. این انجمن با اشاره به داده‌های پژوهش‌های پیشین می‌گوید اختلالات ناشی از بلایای طبیعی در سیستم درمان با بدتر شدن درمان سرطان ارتباط مستقیم دارد. به‌گفتهٔ این انجمن، طبق تجربهٔ وقوع حوادثی مثل توفان برنامه‌های درمانی رادیوتراپی را که معمولاً باید روزانه انجام شوند و به برق وابسته هستند، تحت‌تأثیر قرار می‌دهد. چنانچه در سال ۲۰۱۲، ابرتوفان سندی که نیویورک را زیر یوغ خود کشید، باعث تأخیرهای درمانی چشمگیری شد و واحد‌های توموتراپی، شبیه‌ساز توموگرافی کامپیوتری، سیستم جراحی رادیوتاکتیک و … را نابود کرد. 

این نتایج نشان می‌دهد که بی‌توجهی به تأثیر تغییر‌اقلیم بر ارائهٔ مراقبت‎های درمانی سرطان منجر به فروپاشی زیرساخت‌ها و افزایش ناعادلانهٔ بار مالی به افراد با درآمد کم می‌شود.

فقدان دسترسی بیش از دو میلیارد نفر در کشورهای کم‌درآمد به سوخت‌ پاک

آن‌طورکه معاون امور بهداشتی دانشگاه علوم‌پزشکی شهید بهشتی می‌گوید عوامل محیطی مانند افزایش مصرف سوخت‌های فسیلی و آلاینده‌ها و برخی عوامل شیمیایی زیان‌آور در محیط کار از دیگر علل بروز سرطان‌ها هستند. پژوهش‎ انجمن شیمی و مطالعات علوم محیطی آمریکا هم در این باره می‌‌گوید آلودگی هوا ناشی از احتراق سوخت‌های فسیلی، تأثیر زیادی بر بروز سرطان دارد؛ چراکه سوزاندن سوخت‌های فسیلی نه‌تنها گازهای گلخانه‌ای بلکه سایر گازهای سرطان‌زا مانند دی‌اکسیدنیتروژن و دی‌اکسیدگوگرد، و ذرات معلق ۲.۵PM را منتشر می‌کند که به استناد از آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان به‌شدت سرطان‌زا هستند. آن‌طورکه آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان دربارهٔ ارتباط سوخت‌های فسیلی با افزایش بروز سرطان گفته است سوخت‌های فسیلی به تشدید تغییر‌اقلیم کمک می‌کنند و به‌این‌ترتیب کیفیت هوا را با تغییر میزان بارش‎ها بدتر می‌کند. علاوه بر آلودگی هوای بیرون از خانه، آلودگی هوای داخل خانگی هم نقش زیادی بر ابتلا به این بیماری دارد. آن‌طورکه آمارها می‌گویند، هنوز میلیون‌ها نفر قادر به آشپزی با انرژی پاک نیستند و به‌این‌ترتیب آلودگی شدید هوای داخل خانه با انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از احتراق زغال‌سنگ خانگی علت اصلی ابتلا به سرطان‌ است.

آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان بر این اساس می‌گوید احتراق سوخت‌های زیست‌تودهٔ خانگی و انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از سرخ کردن در دمای بالا احتمالاً برای انسان سرطان‌زاست و تخمین زده می‌شود سالانه ۳.۸ میلیون مرگ زودرس ناشی از آلودگی هوای خانه ناشی از پخت‌و‌پز با نفت سفید یا سوخت جامد مربوط باشد. همچنین، ۲.۶ میلیارد نفر که دسترسی کمتری به سوخت‌های پاک‌تر دارند، عمدتاً در کشورهای با درآمد کم و متوسط از سرطان رنج می‌برند و در معرض میزان زیادی از آلودگی هوا هستند. آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان تأکید می‌کند این چرخهٔ معیوب تغییر‌اقلیم، آلودگی هوا و سرطان بدون مداخله، اثر ویرانگری بر آیندهٔ جهان دارد.