ده دوازده سال پیش بود که افشاگری‌های رسانه‌ای و فعالان اجتماعی از استثمار فراگیر کودکان در تولید توپ‌های فوتبال پرده برداشت. 75 درصد توپ‌های فوتبال دنیا در حالی در پاکستان تولید می‌شد که یک چهارم آنها را کودکان کار پاکستانی دست‌دوزی می‌کردند. در جدیدترین پژوهش‌های میدانی انجام شده در منطقه بلوچستان پاکستان مشخص شده است که استفاده از کودکان در این صنعت دیگر به‌صرفه نیست و به همین دلیل استثمار کودکان در منطقه به شدت کاهش یافته است. مهم‌ترین دلیل؟ فشار عمومی به بخش مسئولیت اجتماعی شرکت‌های بزرگ و کنترل سودجویی این صنایع.

مقاله علمی جدیدی که به تازگی در «ژورنال مهندسی و علوم کاربردی بلوچستان» پاکستان به چاپ رسیده نشان می‌دهد استفاده از کار کودک در تولید توپ فوتبال دیگر برای کارگاه‌های پاکستانی به صرفه نیست و تاثیری مخرب بر ارتباط با برندهای بین‌المللی دارد

دیروز
تا همین چند سال پیش 75 درصد صنعت یک میلیارد دلاری تولید توپ‌های فوتبال در دنیا در منطقه سیال‌کوت پاکستان انجام می‌شد. یک چهارم 35 میلیون توپ فوتبالی که سالانه تولید می‌شد به دست کودکان کاری دست‌دوزی می‌شد که بین 7 تا 12 سال داشتند و برای هرروز کار سخت تنها 60 سنت درآمد داشتند. فقط در آمریکا 80 درصد از توپ‌های فوتبال با استفاده از نیروی کار 7 هزار کودک کارگر پاکستانی تولید شده بود. این مسئله مورد توجه رسانه‌ها در سطحی بین‌المللی قرار گرفت و چندین سازمان کارگری در پنجاب هند، اتحاد سازمان‌های مدنی در جنوب شرق آسیا و سازمان‌های مردم‌نهاد محلی برای مقابله با آن وارد عمل شدند.
گزارش‌ها از شرایط کار کودکان نشان می‌داد که کارفرمایان این کودکان را در تاریکی و سکوت مجبور به کار می‌کردند تا راندمان تولید آنها بالا رود. این توپ‌ها به کمپانی‌های بزرگی مانند نایکی، آدیداس و چلنج فروخته می‌شدند و چندین گزارش تحقیقی نشان داد که مدیران و اعضای این شرکت‌ها از استثمار و شرایط سخت کاری این کودکان آگاهی داشتند.
امروز
در طول چند سال آگاهی افکار عمومی از مسئله بالا می‌رود و نسبت به خرید مسئولانه حساس می‌شوند. فشارها بر این شرکت‌ها بالا می‌رود و به مرور مجبور می‌شوند به طرح‌ها و کمپین‌های جهانی مسئولیت اجتماعی بپیوندند. این مسئولیت اجتماعی نه معنای تبلیغ دارد، نه کمک مالی به سازمان‌های مدنی و نه هدیه‌های محیط زیستی. بلکه اینجا مسئولیت اجتماعی شرکتی به معنای تعهد بین‌المللی به اتحاد سازمان‌های کارگری محلی و سازمان بین‌المللی کار برای مطمئن شدن از این مسئله است که فرایند تولید توپ‌های تولید شده عاری از کار کودک باشد. بنابراین پروژه‌ای چند سطحی با اولویت حمایت اقتصادی و اجتماعی، عاری کردن زنجیره تولید از کار کودک، ارزیابی دولتی و بین‌المللی و البته کمپین‌های آگاهی‌رسانی کلید می‌خورد.
اگر به زمان سفر کنیم و به سال 2022 بیاییم، استفاده از کار کودک در صنعت تولید توپ فوتبال کاهش چشمگیری داشته و تقریبا کنترل شده است. مقاله علمی جدیدی که به تازگی در «ژورنال مهندسی و علوم کاربردی بلوچستان» پاکستان به چاپ رسیده نشان می‌دهد استفاده از کار کودک در تولید توپ فوتبال دیگر برای کارگاه‌های پاکستانی به صرفه نیست و تاثیری مخرب بر ارتباط با برندهای بین‌المللی دارد. این تاثیر مخرب هم مالی و هم غیرمالی است و مهم‌ترین دلیل آن مجبور شدن شرکت‌های بزرگ بین‌المللی به پایبندی به تعهدات داخلی و بین‌المللی خود برای عاری کردن صنعت تولید توپ فوتبال از کار کودکان است.
فردا
در کنفرانس جهانی حذف کار کودک که بهار امسال در آفریقای جنوبی برگزار شد و یونیسف و سازمان بین‌المللی کار با همراهی دولت آفریقای جنوبی برگزارکنندگان آن بودند، طرح جالبی از جانب نمایندگان دولت‌های محلی پاکستان برای حمایت اجتماعی از خانواده‌هایی که کودکان آن در معرض ورود به صنعت توپ فوتبال هستند مطرح شد. در این طرح که حمایت مالی و اجتماعی فراگیر از خانواده‌های کودکان نام دارد ابتکار جالبی اجرا شده است و برای اولین بار در تمامی خانواده‌ها زنان به عنوان سرپرست اصلی خانوار در نظر گرفته می‌شوند و کمک هزینه ماهانه به مستقیم به حساب آنها واریز می‌شود. زنان اجازه و حق تصمیم‌گیری برای مصرف این بودجه را دارند و نمایندگان محلی بر این باورند که اهمیت دادن به عاملیت زنان باعث می‌شود اولویت زندگی کودکان در این خانواده‌ها بسیار موثرتر از قبل تعیین شود. به عبارت دیگر، مادران بهتر می‌توانند اداره خانواده را طوری تنظیم کنند که کودک در آن مجبور به کار نباشد و بر آموزش و تحصیل تمرکز کند.
این روزها که تب فوتبال به هزار و یک دلیل داغ است، یادمان باشد که باید همیشه حواس‌مان به ردِ پول در هر صنعتی باشد. تجربه تولید توپ‌های فوتبال نشان می‌دهد که شهروندان، نهادهای کوچک و بزرگ همیشه باید نگران استثمارهای پنهان و آشکار کودکان در صنایع بزرگ باشند.