| پیام ما |‌ ۲۱ مهر ماه مطابق با روز جهانی کاهش اثرات بلایای طبیعی است. روز جهانی کاهش بلایای طبیعی هدفش تشویق به مشارکت شهروندان و دولت‌ها به ایجاد جوامع و ملت‌های مقاوم‌تر در برابر بلایای طبیعی است. مجمع عمومی سازمان ملل متحد، 13 اکتبر مطابق ۲۱ مهر را به عنوان روز جهانی کاهش بلایای طبیعی در 2009، با قطعنامه‌ای را ثبت کرد. سالانه نیز این روز، وسیله‌ای برای ترویج فرهنگ جهانی کاهش بلایای طبیعی، از جمله پیشگیری، کاهش بلا و آمادگی در برابر وقوع آن. به استناد از شاخص جهانی ارزیابی ریسک اینفورم در سال 2022، ریسک درگیری ایران با بلایای طبیعی 5.1 و بالا تخمین زده شده است‌. یعنی ایران در معرض آسیب‌پذیری بالایی در برابر بلایای طبیعی و خشکسالی است.

وضعیت ایران در برابر ریسک بلایای طبیعی چندان جالب نیست. شاخص ارزیابی ریسک اینفورم پیش‌بینی کرده که ایران در سال آینده میلادی(2023)، سی و پنجمین کشور در معرض ریسک باشد. همچنین آسیب‌پذیری کشور در برابر تغییرات آب و هوایی و خشکسالی با ریسک متوسط 6 برآورد شده است. طبق گزارش سازمان ملل متحد از کاهش ریسک بلایای طبیعی در سال 2022، خشکسالی ارتباط مستقیمی با سلامتی و به خطر افتادن زنجیره تامین غذایی و فقر دارد. این گزارش روشن می‌کند که سهم افرادی که به واسطه بلایای طبیعی به خصوص خشکسالی فقیر شدند تا ده سال آینده، به شدت زیاد می‌شود. از آنجایی که سیر وقوع خشکسالی کند است، آثار آن در کوتاه‌مدت دیده نمی‌شود. اما طبق گزارش سازمان ملل متحد، تعداد خشکسالی‌ها از سال 2001 تا امروز، 30 درصد افزایش یافته است و پیشبینی می‌شود تا 10 سال آینده سالی 21 خشکسالی در کشورهای جهان رخ دهد.

هما یوسفی: درباره خشکسالی هیچ نهادی حق ندارد بگوید غافلگیر شده است، زیرا این امر با کاهش بارش‌ها، عدم مدیریت صحیح آب در ساخت‌و‌ساز، کشاورزی و… کاملا مشهود است

تشدید خشکسالی، سالم ماندن را سخت‌تر می‌کند
سازمان جهانی کنترل و پیشگیری از بیماری اعلام کرده که شرایط خشکسالی شدید می‌تواند بر کیفیت هوا تأثیر منفی بگذارد. در طول خشکسالی، خطر آتش‌سوزی و توفان گرد و غبار افزایش می یابد. ذرات معلق در هوا در اثر این رویدادها می‌توانند مجاری برونش و ریه‌ها را تحریک کنند. این می‌تواند بیماری‌های مزمن تنفسی را بدتر کند و خطر عفونت‌های تنفسی مانند برونشیت و ذات‌الریه را افزایش دهد. پیامدهای خشکسالی برای سلامتی متعدد و گسترده است. برخی از اثرات بهداشتی مرتبط با خشکسالی در کوتاه‌مدت تجربه می‌شود و می‌توان آن را مستقیماً مشاهده و اندازه‌گیری کرد. با این حال، افزایش آهسته یا ماهیت مزمن خشکسالی می‌تواند پیامدهای طولانی‌مدت و غیرمستقیم سلامتی برای به همراه داشته باشد که همیشه پیش‌بینی یا نظارت بر آن آسان نیست. پیامدهای احتمالی خشکسالی از نظر این سازمان عبارتند از: به خطر افتادن کمیت و کیفیت آب آشامیدنی، افزایش خطرات تفریحی آبی، اثرات بر کیفیت هوا، کاهش کیفیت زندگی مرتبط با انرژی، کیفیت هوا و بهداشت و درمان، اثرات سلامت روان مرتبط با از دست دادن شغلی، به خطر افتادن زنجیره تامین مواد غذایی و تغذیه و در نهایت افزایش بروز بیماری.
پیشگیری مهم‌تر از پاسخگویی
در همین رابطه هما یوسفی، مدیر گروه مدیریت خطر بلایا و حوادث مرکز مدیریت شبکه معاونت بهداشت وزارت بهداشت به ایسنا گفته است: «ایران از این دو منظر در موقعیتی قرار گرفته است که مخاطرات مختلفی آن را تهدید می‌کند و طبیعتا نظام سلامت به عنوان متولی سلامت مردم باید برنامه‌هایی در این حوزه داشته باشد، اما اصولا از آنجایی که رویکرد پاسخ محور در کشور ما غالب است به این دلیل همه به دنبال آن هستند که ببینند در فاز پاسخ‌دهی چه اقداماتی انجام شده است. این درحالی است که اگر قرار باشد رویکرد توسعه پایدار داشته باشیم و مخاطرات را به عنوان یک فرصت تلقی کنیم باید ساختار بهتری از گذشته داشته باشیم و طبیعتا باید روی فازهای قبل از وقوع مخاطره تمرکز کنیم. باید روی مرحله آمادگی کار کنیم زیرا برخی مخاطرات مانند زلزله قابل پیشگیری نیستند و لازم است روی آمادگی پذیرش واقعه کار کنیم؛ بنابراین اگر سرمایه‌گذاری روی فاز پیشگیری و آمادگی از سوی مردم، نظام سلامت و حاکمیت افزایش یابد طبیعتا آسیب و خسارتی که رخ می‌دهد کمتر خواهد بود. کشورهای پیشرفته در حوزه مدیریت خطر بلایا تمرکز خود را بر فاز قبل از وقوع بحران و مخاطره گذاشته‌اند و بعد از آن وارد فاز پاسخ می‌شوند و روی تاب‌آوری کار می‌کنند. این مهم به ما می‌گوید که اول نگذاریم اتفاقی رخ دهد ولی اگر مخاطره‌ای رخ داد خود را با آن تطبیق دهیم و مقاومت کرده و در نهایت پاسخِ به موقع دهیم. گاهی اوقات پاسخ‌های ما به مخاطرات چون در زمان مفید و اثربخش انجام نمی‌شود، طبیعتا پیامدهای مناسبی هم نخواهد داشت.»
خشکسالی مهم‌ترین خطر پیش رو
او با تاکید بر اینکه وقوع خشکسالی باید به عنوان یک خطر جدی گرفته شود، عنوان کرد: «خشکسالی موضوعی است که از سالهای قبل می‌دانستیم با آن مواجه هستیم ولی با عدم برنامه‌ریزی و عدم مدیریت صحیح آب هر سال بیش از قبل با گسترش آن و افزایش وقوع پیامدهایش مواجه می‌شویم. هیچ فرد یا نهادی نمی‌تواند در کشور ادعا کند که موضوع خشکسالی شامل حالش نمی‌شود و این معضلی است که نیازمند ورود تمام بخش‌ها چه در وزارت بهداشت و چه خارج از وزارت بهداشت است. به عنوان مثال کشاورزی که به واسطه خشکسالی نمی‌تواند کشت کند دچار فقر، سوء تغذیه، مشکلات سلامت روان ناشی از فشار اقتصادی و … می‌شود و در نهایت زندگی‌اش مختل می‌شود؛ بنابراین هیچ سازمانی حق ندارد بگوید که در حوزه خشکسالی هیچ نقشی ندارد.» او اضافه کرد: «در مورد خشکسالی هیچ نهادی حق ندارد بگوید غافلگیر شده است، زیرا این امر با کاهش بارش‌ها، عدم مدیریت صحیح آب در ساخت و ساز، کشاورزی و… کاملا مشهود است. چرا برای مدیریت آب برنامه درستی وجود ندارد؟ چرا باید آب تصفیه شده و سالم هم در سیفون استفاده شود و هم به عنوان آب شرب قابل مصرف باشد؟ ما از نظر اسناد بالادستی و قوانین مشکلی نداریم فقط تکالیف را به درستی انجام نمی‌دهیم و این در حالی است که بالاترین خسارات اقتصادی و اجتماعی در حوزه خشکسالی و تغییر اقلیم رخ می‌دهد. گزارش جهانی سال ۲۰۲۲ می‌گوید که در ۲ سال آینده تغییر اقلیم جزو پنج اولویت اول مخاطره است، یعنی تمام تلاش‌های ما باید در حیطه تغییر اقلیم انجام شود.»
نفس‌هایی که با خشکسالی بند می‌آیند
او با اشاره به عوارض تغییر اقلیم بر سلامت افراد، بیان کرد: «خشکسالی و گرد و خاک از نقاط مستعد مانند خوزستان به شهرهای مرکزی کشور از جمله تهران رسیده است و بار سلامتی خشکسالی و وقوع آسم و بیماری‌های تنفسی و قلبی و مرگ‌هایی که به این علت رخ می‌دهد را باید جدی گرفت؛ زیرا این مرگ‌های ناشی از آسم و تنگی نفس به علت گرد و غبار بوده است. یا از سوی دیگر با خشک شدن دریاچه ارومیه طی سالیان آینده با نمکی که به شکل گرد و غبار در زمین‌های کشاورزی می‌نشیند، با دشواری در این بخش روبه‌رو خواهیم شد. تغییر اقلیم و تغییرات آب و هوایی (سرما یا گرمای شدید در زمان غیر معمول) آسیب‌رسان خواهند بود که این امر سبب شده این مشکل در پنج اولویت اول دنیا باشد و باید به اولویت اول ما هم تبدیل شود. ایران جزو ۱۰ کشور اول از نظر وقوع خشکسالی است و از آن بدتر این است که شش کشوری که در منطقه اِمرو (مدیترانه شرقی) قرار دارند خشکسالی را تجربه می‌کنند و معنای آن این است که کم‌آبی و خشکسالی در حال یافتن ابعاد سیاسی است و توجه به پیش‌هشدارها ضروری است، زیرا ۳۷ میلیون نفر در کشور ما تحت خشکسالی هستند و بار اقتصادی این موضوع مهم است چرا که در جایی مانند سیستان و بلوچستان که دسترسی به آب لوله‌کشی کم است یا وجود ندارد مردم مجبور به خرید آب هستند و به همین علت فقر مضاعف برای افراد ایجاد می‌شود.»