طرح طبیعت‌گردی آشوراده همان طرح گردشگری‌ است که دو سال پیش با دستور دستگاه قضا متوقف شد. تنها چیزی که این وسط تغییر کرده نام این طرح است. این بزک جدید، مصوبه ستاد ملی تالاب‌های کشور را گرفت اما مخالفت‌ها هنوز ادامه دارد. سه روز پیش سازمان یونسکو نامه اعتراضی خود را به سازمان حفاظت محیط زیست ارسال کرد؛ نامه‌ای که هنوز محمدرضا کنعانی، مدیر کل حفاظت محیط زیست گلستان از آن اطلاعی ندارد. او دو سال پیش هم که جاده‌سازی وسط محدوده حیات وحش پای مقام قضایی را به ماجرا باز کرد، موافق توقف طرح پرحاشیه گردشگری در آشوراده نبود.بعد از همه مخالفت‌ها شانزدهم فرودین 1400 طرح طبیعت‌گردی در ستاد ملی تالاب‌ها تصویب شد. این میان معلوم هم نشد فرق طرح گردشگری که دو سال پیش به دستور دستگاه قضا متوقف شده بود با طرح جدید «طبیعت‌گردی» چیست. در توضیحات تنها به این نکته بسنده شد که سه دستگاه استانداری گلستان، سازمان محیط زیست و وزارت میراث‌فرهنگی طرح را کنترل و نظارت می‌کنند.
آشوراده از زمان دولت خاتمی توی چشم بود. بنیاد علوی سند مالکیت جزیره را زیر بغلش گذاشته بود و مدعی مالکیت تنها جزیره ایرانی دریای خزر شده بود. وقتی که مخالفت فعالان محیط زیست بالا گرفت این داستان مسکوت ماند تا اینکه زخم چرکین مدتی بعد با طرح واگذاری جزیره آشوراده به بخش خصوصی دهان باز کرد.
دولت پای مجوز واگذاری ۳۸۰ هکتار از این جزیره را به شرکت خصوصی «مناطق گردشگری جهان» امضا کرد. بعد سازمان بازرسی کل کشور وارد عمل شد و مجوز واگذاری باطل شد. آن زمان پای چند تن از مدیران استانداری گلستان هم به دادسرا باز شد.
بعد از این بار دیگر در کش‌و‌قوس مسئولان استانداری گلستان اما این طرح مطرح شد. کمیته ملی طبیعت‌گردی ششم خرداد ۹۷ طرح ۲۲ هکتاری گردشگری در جزیره آشوراده را ابلاغ کرد و قرار شد، کل طرح گردشگری در ۳۸ هکتار اجرا شود و ۲۲ هکتار آن هم در جزیره آشوراده باشد. حتی محیط زیست هم‌ پای این توافق را امضا کرد و بعد از طرح ارزیابی محیط زیستی‌، مجوزش را صادر کرد. آنها در ارزیابی‌شان گفتند آسیبی به این ذخیره‌گاه زیست‌کره وارد نمی‌شود، اما شد. چرا که برای تسهیل انتقال مصالح به آشوراده یک سایت پشتیبان ساختند و بعد جاده‌ای به طول ۷۰۰ متر و عرض ۱۰ متر به سوی خلیج گرگان کشیدند و در نهایت همین جاده سبب طرح عملیات با دستور مراجع قضایی متوقف شود و معاونت قضایی دادستان در خرداد 99 دستور توقف کامل طرح را صادر کرد.
مدیر کل حفاظت محیط زیست گلستان اما دیگر زیر بار این دستور نمی‌رود. محمدرضا کنعانی به «پیام ما» می‌گوید:‌ «این پیگیری‌های قضایی در استان نبوده و در مقیاس ملی انجام شده است. من هم در هیچ کدام از جلسات شرکت نکردم و هیچ گونه مستنداتی هم ارائه نشده. به عبارت دیگر هیچ شکایتی که اداره‌کل محیط زیست گلستان خطاب آن باشد صورت نگرفته. این طرح از همان ابتدا هم طرح ارزیابی محیط زیستی داشته، هم مجوز محیط زیست.»
به گفته او این طرح هیچ تفاوتی با طرح دوسال پیش ندارد و تنها مجوزهای آن ادامه یافته و تکمیل شده: «در رابطه با آشوراده طرح جدیدی واصل نشده و مطالعات جدیدی هم انجام نشده است. همان مطالعاتی که انجام شده بود، مسیر خودش را در سازمان محیط زیست طی کرده و منجر به نتیجه شده که بتوانند طبیعت‌گردی را با ملاحظاتی که در آن گزارش ارزیابی هست، اجرا کنند. یعنی الان این طرح مصوبه کمیسیون ماده 2 ارزیابی محیط زیستی را دارد و در کنارش مراحل قانونی را در شورای عالی شهرسازی و معماری و مدیریت تالاب‌های کشور سپری کرده است.»
او معتقد است از آنجایی که این طرح، مصوبه ستاد ملی تالاب‌های کشور را دریافت کرده و طرح ارزیابی محیط زیستی دارد، بنابراین هیچ تناقضی با کنوانسیون رامسر و کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی نخواهد داشت.
محمد داس‌مه، وکیل پایه یک دادگستری و فعال محیط زیست اما نظر دیگری دارد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «آشوراده از یک جهت پناهگاه حیات وحش است و براساس بند الف ماده 3 قانون حفاظت و بهسازی نباید در این مناطق ساخت‌و‌سازی صورت گیرد و از جهت دیگر ذخیره‌گاه زیست‌کره و همچنین بخشی از تالاب میانکاله است و در فهرست کنوانسیون رامسر قرار می‌‌گیرد.»
اگر چه این طرح مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری را گرفته، اما این وکیل معتقد است که این طرح حتی مخالف مصوبه این شوراست. «حسب مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران در سال 1394 و در سال 1397، ایجاد منطقه نمونه گردشگری و شهرک گردشگری در مناطق چهارگانه حفاظت محیط زیستی مطلقا ممنوع است. همچنین حسب دستورالعمل مناطق تحت حفاظت موسوم به نشریه 257، پناهگاه حیات وحش فاقد زون‌های تفرجی گسترده و متمرکز است.»
به گفته او طرح گردشگری در این منطقه هم خلاف سند ملی محیط زیست و هم خلاف کنوانسیون‌های بین‌المللی است. «این طرح خلاف کنوانسیون جهانی حفظ تنوع زیستی و کنوانسیون حفاظت از گونه‌های مهاجر وحشی است. علاوه بر این بر اساس گفته‌های رهبری امنیت زیستگاه و حیات وحش باید ارتقا پیدا کند.» داس‌مه به زیست پرندگان آبزی‌کنار آبزی و فک خزری در آشوراده هم اشاره می‌کند که «طبق گواهی مرکز حفاظت فک خزری و اعضای هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، دانشگاه تهران و دانشگاه تربیت مدرس و همچنین شبکه ملی سمن‌های محیط زیستی و منابع طبیعی کشور، اجرای طرح گردشگری آشوراده در محدوده 22هکتاری موجب تخریب کامل زیستگاه فک خزری می‌شود».
25 سال است که در سواحل دریای خزر هیچ فکی دیده نشده. تنها زیستگاه این گونه آشوراده، میانکاله و بوجاق گیلان است. دلیلش هم مشخص است، فک‌ها از هر نوع فعالیت انسانی دوری می‌‌کند و حالا قرار است آخرین زیستگاه‌شان هم به محل «گردش» تبدیل شود.
زیستگاه فک نابود می‌شود
12 سال پیش وقتی معلوم شد جمعیت یک میلیون نفری فک خزری به 100 هزار فرد رسیده، این گونه وارد فهرست انقراض IUCN (اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت) شد. آلودگی آب، کاهش منابع غذایی و صید اتفاقی فک در تورهای ماهیگیری عامل حذف 900 هزار فرد از این گونه بود. آخرین سرشماری در سال 2017 اما نشان داد که جمعیت این‌گونه کمتر هم شده است؛ 70هزار فک در کل سواحل دریای خزر.
از همان سال بود که به پیشنهاد ایران، نام فک خزری به ضمیمه یک و دو کنوانسیون حفاظت از گونه‌های وحشی مهاجر اضافه شد. امیر صیاد شیرازی، مدیر مرکز حفاظت فک خزری به «پیام‌ما»می‌گوید: «ضمیمه یک درباره لزوم حفاظت از گونه صحبت می‌کند و ضمیمه دو در مورد حفاظت از قلمرو زیستی؛ اما با این موافقت‌ محیط زیست عملا زیستگاه این حیوان نابود می‌شود.»
محیط زیست زیر توافق خود زده است. برای همین است که دفتر یونسکو نامه اعتراضی خود را به سازمان محیط زیست ارسال کرده است. نامه‌ای که تحت تاثیر مکاتبات ستاد مردمی نجات آشوراده و مرکز حفاظت فک خزری به دبیرکل کمیسیون ملی یونسکو ارسال شده است.
با این همه مدیر‌کل حفاظت از محیط زیست معتقد است که هیچ تخلفی صورت نگرفته و تمامی این مسائل در طرح ارزیابی محیط زیستی لحاظ شده است. کنعانی می‌گوید: «قرار نیست بارگذاری سنگینی درآشوراده اتفاق بیفتد. بخشی از فعالیت‌ها با سازه‌های سبک و سازگار با محیط آنجا انجام می‌شود و فعالیت‌های سنگین هم در بندر ترکمن صورت می‌گیرد.»
او علاوه بر این می‌گوید هیچ هتل یا مرکز اقامتی در آشوراده ساخته نمی‌شود. «طی مطالعاتی که انجام شده، ظرفیت برد اکولوژیک مشخص شده که بر مبنای آن 500 نفر به طور روزانه می‌توانند از این محل بازدید کنند و تا سقف 80 نفر اقامت شبانه داشته باشند.»
با این حال شیرازی معتقد است که هر گونه افزایش رفت و آمد در آن منطقه تاثیرگذار است: «حیواناتی که در آن منطقه هستند اعم از فک‌ها و پرندگان مهاجر به دنبال فضای بکر و دور از دسترس انسان هستند، به همین دلیل هم آنجا را انتخاب کردند. در غیر این صورت می‌توانستیم در جاهای دیگر هم شاهد حضور پرندگان مهاجر و فک‌ها باشیم اما سال‌هاست که با افزایش ساخت‌و‌ساز و فعالیت‌های انسانی در مسیر جنوبی دریای خزر، هیچ فکی در آن مناطق دیده نشده است.» به گفته او آشوراده یکی از مناطق حساس و مهمی است که این گونه برای ساحل‌گذرانی انتخاب کرده، منطقه‌ای که با حضور انسان شمار این گونه را کمتر هم می‌کند.
کاترین رضوی، دبیر کل ستاد مردمی نجات آشوراده هم معتقد است که این منطقه ظرفیت بازدید روزانه 500 نفر را ندارد. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «ما مخالف هر طرح مرتبط با گردشگری در این منطقه هستیم. چرا که این محیط برای حفظ پرندگان مهاجر و فک‌ها نیاز به محیط آرام و ساکت دارد نه سازه.» او معتقد است که طرح‌های گردشگری مطرح شده در منطقه چارچوب دقیق و اصولی ندارند. «من هنوز هم نمی‌فهمم که چطور سازمان حفاظت محیط زیست به این طرح مجور داده است چرا که برای یک گردشگری اصولی این منطقه میزبان تعداد محدودی گردشگر خواهد بود که آن هم نیاز به سازه ندارد.»
مکاتبات این نهاد با دفتر یونسکو منجر شده تا 28 فروردین ماه یونسکو نامه‌ای اعتراضی به سازمان حفاظت از محیط زیست ارسال کند. پیگیری‌های «پیام ما» اما نشان می‌دهد که هنوز سازمان حفاظت محیط زیست واکنشی به این نامه‌ها نداشته است.