24 ساعت از حمله سایبری به جایگاه‌های هوشمند عرضه سوخت در ایران گذشته است. پمپ بنزین‌ها هنوز شاهد صف‌های طولانی است. نارضایتی مردم از وضعیت فعلی دو چندان شده است. بخشی از جایگاه‌های سوخت به چرخه فعالیت برگشته‌اند اما نه با تمام ظرفیت. در همین حال رئیس‌جمهوری در دیداری که سر زده خوانده شد، به وزارت نفت رفت و پس از آن، از چند پمپ بنزین بازدید کرد. اقدامی که البته تاثیری بر فعالیت پمپ بنزین‌ها با ظرفیتی کمتر از آنچه برایش طراحی شده‌اند، ندارد. البته برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی این اقدام را گامی برای جلب اعتماد مردم می‌دانند. سازمان پدافند غیرعامل اما همچنان در سکوت است. نه خبری از میزان خسارت وارده می‌دهد، نه از جزئیات حمله سایبری اطلاع دارد. اختلاف نظرها میان این سازمان و شورای عالی فضای مجازی هم خود‌نمایی می‌کند. حمله سایبری گذشت اما پس لرزه هایش همچنان باقی‌ است.

نهاد ریاست جمهوری، شورای عالی فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، وزارت نفت، سازمان پدافند غیرعامل، مجلس شورای اسلامی و…، این‌ها تنها بخشی از نهادهایی است که دیروز نمایندگان و اعضایشان به اظهارنظر درباره حمله سایبری به ایران پرداختند. اظهاراتی که بیش از آنکه همپوشانی و هماهنگی در آن دیده شود، ارائه اطلاعات و آمارهای ضد و نقیض در آن موج می زد اما یک نکته اشتراک داشت: «پرهیز از ارائه جزئیات». هیچ یک از این نهادها از جزئیات این حمله سایبری، میزان خسارت وارده، منشا حملات ارائه نکرد. گروه هکری «گنجشک درنده» در میان این نگفتن‌ها، مسئولیت این حمله را پذیرفت اما هنوز مشخص نیست این گروه به صورت مستقل فعالیت می‌کنند یا از سوی گروهک‌ها و کشورهای خارجی مورد حمایت قرار می‌گیرند. گمانه زنی‌ها اما همچنان پابرجاست. بیانیه پذیرش مسئولیت حمله سایبری از سوی این گروه با ابهاماتی همراه بود. در بیانیه انگلیسی، ناآشنایی نگارنده با ادبیات انگلیسی و لحن نه چندان روان متن، خودنمایی می‌کرد. در متن فارسی هم استفاده از کلیدواژه «رژیم تهران»، عاملی بود برای جلب توجهات. این واژه پیشتر از سوی مقامات اسرائیل و البته هواداران گروهک منافقین مورد استفاده قرار گرفته است. این‌ها از جمله مواردی است که احتمال نقش داشتن دولت خارجی در حمله سایبری به جایگاه‌های عرضه هوشمند سوخت در ایران را تقویت می کند ولی هنوز هیچ چیز قطعی نیست.
تایید و تکذیب نقش دولت خارجی
شورای عالی فضای مجازی اولین نهادی بود که از نقش دولت خارجی در حمله سایبری به ایران نوشت. حمله سایبری به نه فقط جایگاه‌های عرضه هوشمند سوخت بلکه تابلوهای الکترونیکی خیابان‌های اصفهان، کندی اینترنت و تا حدودی نیز اختلال در شبکه بانکی ایران را فراهم آورد. وزارت ارتباطات گفته بود که در این حمله زیر‌ساخت‌های ارتباطی ایران آسیبی ندیده ولی شورای عالی فضای مجازی پا را فراتر گذاشت و صراحتا از نقش دولت‌های خارجی گفت. دبیر این شورا گفت: «حمله سایبری به سامانه هوشمند سوخت از یک کشور خارجی با هدف اختلال در خدمت‌رسانی به مردم انجام شده است. هنوز زود است برای اینکه اعلام کنیم این حمله از سمت کدام کشور و به چه صورت انجام شده است. با تمهیدات امنیتی که از قبل اندیشیده شده بود،‌ امکان دسترسی به میزان سهمیه افراد وجود ندارد.» این اظهارات اما تنها چند ساعت دوام آورد. دیروز رئیس سازمان پدافند غیرعامل در حالی به ماجرا واکنش نشان داد که پیشتر گفته بود اسرائیل توان حمله به ایران را ندارد. او با رد اظهارات دبیر شورای عالی فضای مجازی ایران گفت: «در حال حاضر حمله سایبری از خارج کشور به سامانه الکترونیکی سوخت‌رسانی بنزین تایید نشده و نتایج قطعی پس از بررسی‌های نهایی اعلام می‌شود. هر چند جزو احتمالات است که منشا بیرونی داشته باشد.» این اظهارات ضد و نقیض با انتقادات بسیاری از ناظران و فعالان سیاسی مواجه شده است. منصور حقیقت‌پور، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس نهم به «مدارا» گفت: «کاش به غیرت آقایان بر بخورد. به دلیل شلختگی در نظام جمهوری اسلامی نتوانستیم در حوزه سایبری قابلیت‌های خود را افزایش دهیم. حالا این شلختگی به چه معناست؟ دبیر شورایعالی فضای مجازی شب گذشته در واکنش به اختلا‌ل‌های پیش آمده در جایگاه‌های سوخت، اعلام می‌کند که حمله سایبری اتفاق افتاده‌است. رئیس بخش انفورماتیک پالایش و پخش اعلام می‌‌کند که اشکال نرم‌افزاری رخ داده‌است. وزیر کشور یک حرفی می‌زند، رئیس سازمان پدافند غیرعامل حرف دیگری می‌زند.»
مسئولیت یک سازمان
سازمان پدافند غیرعامل این روزها بیش از گذشته نامش بر سر زبان‌ها افتاده است. این سازمان سال 82 با اهدافی چون: «سازماندهی، طرح‌ریزی، هدایت و راهبری عملیات پدافندی مقابله با تهدیدات نوین دشمن» و «هدایت و راهبری مقابله با تهدیدات نوین (سایبری، زیستی، پرتوی، شیمیایی، اقتصادی)» تشکیل شد. سال 99 سردار غلامرضا جلالی رئیس این سازمان در جریان نشست خبری از مجلس خواست که بودجه‌ای ویژه برای «مقابله با تهدیدات سایبری» علیه ایران اختصاص دهد. مجلس هم در بودجه 1400 این کار را انجام داد و علاوه بر بودجه این نهاد، دستگاه‌های اجرایی را موظف کرد که 2 درصد از اعتبارات خود را به سازمان پدافند غیرعامل اختصاص دهند. گزارش تفریغ بودجه سال 99 هنوز منتشر نشده ولی در تمام سال‌های گذشته این نهاد بیش از 70 درصد اعتبارات اختصاص یافته را دریافت کرده است. همه این‌ها توقعات از این سازمان را بالا برده چنانکه سید ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم هم در جریان بازدید از وزارت نفت گفت: «نکته بسیار مهم این است که این نه اولین حمله سایبری به کشور است و نه آخرین حمله خواهد بود؛ وزارت نفت و همه دستگاه‌ها و بخش‌های دیگر کشور باید تدابیر لازم را برای پیشگیری از حملات سایبری آینده به بهترین و دقیق‌ترین شکل انجام دهند.»
اشاره رئیسی به آمادگی سازمان پدافند غیرعامل در حالی صورت گرفته که نمایندگان مجالس دهم و یازدهم انتقادات صریحی را به جلالی و این سازمان داشته اند. حشمت‌الله فلاحت پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس دهم از «رانت پست» در ایران انتقاد کرده است. او با تاکید بر اینکه هیچ برخوردی با جلالی و سازمان متبوعش صورت نمی‌گیرد، گفت: «سوال اینجاست که چرا علی‌رغم همه اقداماتی که در حوزه پدافند غیرعامل شکل می‌گیرد، شاهد نوعی بی‌کفایتی هستیم. چه در حوزه پدافندی و چه در زیر مجموعه‌های آن هیچ گونه اقدام توبیخی صورت نمی‌گیرد. متاسفانه در ایران رانت پست به مساله‌ای جدی تبدیل شده‌است. رانت پست بدتر از رانت پول است. اگر اقدامات پیشگیرانه اجرایی و قضایی وجود داشته‌ باشد، می‌توان مانع رانت پول و تخریب‌های حاصل از آن شد اما رانت پست، مغز مدیریتی کشور را دچار اخلال می‌کند.» مجتبی توانگر، رئیس کمیته انرژی کمیسیون اقتصادی مجلس هم در توئیتر خود از حامیان تحدید اینترنت در ایران انتقاد کرده است. رئیس سازمان پدافند غیرعامل جزء این افراد است. توانگر نوشته است: «اطلاعات نگران‌کننده‌ای از وضعیت امنیت اطلاعات کشور به گوش می‌رسد، شایع است که زیرساخت انتقال داده‌های چند سامانه حیاتی کشور بر روی ماهواره یکی از رقبای منطقه‌ای قرار دارد. سهل‌انگاری، غفلت یا نفوذ در حفاظت سایبری کشور باید ریشه‌یابی و رفع شود».
ماهی‌گیری از آب گل آلود
حمله سایبری به ایران اگرچه انتقادها به سازمان پدافند غیرعامل را دوچندان کرد ولی کم نبودند آنانی که پیش‌دستانه خواستار محدودیت اینترنت در ایران و اجرای طرح صیانت بودند. کارشناسان حوزه اینترنت اصولگرایان در اظهاراتی متفاوت از این مساله گفتند. خبرگزاری فارس از قول حمزه پاریاب، پژوهشگر امنیت سایبری نوشته است: «سال‌هاست بخش‌های مهم و حساسی چون ارتباط شبکه‌ های بانکی کشور، جایگاه‌های توزیع سوخت و تعدادی از شبکه‌‌های زیرساختی دیگر، از طریق پهنای باند ماهواره به کاربران دولتی و خصوصی خدمات ارائه می‌ کنند اما نکته‌ای که در این میان، به آن توجه کافی نشده، شریک خارجی نهادهای رسمی کشورمان در این ارتباطات ماهواره ای مهم و نیازمند سطوح بالای امنیتی است.» این کارشناس در ادامه رسما خواستار محدودیت پهنای باند خارجی شده است.
توانگر، نماینده مجلس یازدهم با انتقاد از این رفتارها در توئیترش نوشت: «در شرایطی که سامانه‌های حیاتی کشور بر روی وب یا اینترنت نیستند برخی افراد با اغراض نامعلوم دغدغه‌ای به جز محدود‌سازی دسترسی و استفاده مردم و کسب‌وکارها از اینترنت ندارند و با طرح موضوعاتی مثل پهنای باند خارجی آدرس غلط مخابره می‌کنند. اینترنت را رها کنید و به امنیت کشور برسید.» مسئولان مربوطه اما هنوز تصمیم مشخصی در این زمینه نگرفته‌اند.
وزارت نفت هم ترجیح داده تمرکز خود را به برگرداندن جایگاه‌های سوخت به مدار اختصاص دهد. براساس مشاهدات خبرنگار پیام ما، پمپ بنزین‌ها در تهران و کرج در بهترین حالت با 50 درصد ظرفیت فعالیت می‌کنند. وزیر نفت دیروز گفت که ظرف یکی دو روز آینده نرم افزار جدید برای شبکه هوشمند سوخت‌رسانی مورد استفاده قرار خواهد گرفت. او نگفته که این شبکه جدید چه ویژگی هایی دارد و امنیت آن به چه شکل تامین خواهد شد اما آنچه عیان است، تداوم بحران سایبری است.
بحرانی که اگرچه ریشه آن به زعم ناظران و کارشناسان مستقل کم کاری‌ها در حوزه امنیت سایبری است ولی برخی جریان های سیاسی خواستار خواستار تغییر زمین بازی اند و این یعنی ماهی‌گیری از آب گل آلود. هم به هدف نهایی خود یعنی کاهش بیش از پیش دسترسی مردم به جهان آزاد و هم پوشاندن ضعف های سایبری. موضوعی که حداقل تا اینجا موضع دولت نبوده و رئیسی بیشتر خواستار برطرف سازی ضعف ها و تامین حقوق مردم بوده است.