رشد اقتصادی با شرایط فعلی دست نیافتنی است
در برنامهٔ هفتم توسعه فصل رشد، بدون توجه به تحریم و بیثباتیهای سیاسی تدوین شده است؛ رشد اقتصادی 8 درصدی و رشد صادرات غیرنفتی 23 درصدی به شرط تداوم شرایط موجود بههیچوجه امکان تحقق ندارد
۲۹ مرداد ۱۴۰۲، ۲۱:۱۸
مرکز پژوهشهای اتاق ایران در ادامهٔ ارزیابی لایحهٔ برنامهٔ هفتم توسعه، موضوع «رشد اقتصادی» را از نگاه بخش خصوصی ارزیابی کرد. این گزارش میگوید: «نهتنها سطح درآمد سرانه در طول بیش از چهار دهه رشدی نداشته است، بلکه دائم شکاف با سایر کشورها بیشتر و بیشتر شده است»؛یعنی حتی اگر سطح رفاهی را ثابت در نظر بگیریم، در مقایسه با سایر کشورها بسیار عقب ماندهایم. اکنون سؤال این است که آموزههای الگوی رشد اقتصادی دربارهٔ علت رشد کم و عقبماندگی ایران از دیگر کشورها چیست؟ و اینکه آیا در برنامهٔ هفتم نرخ رشد اقتصادی مبتنیبر الگوهای مرسوم تعیین شده است؟ در ادامهٔ گزارش به این پرسشها پاسخ داده شده است. در برنامهٔ هفتم توسعه فصل رشد بدون توجه به تحریم و بیثباتیهای سیاسی تدوین شده است. این درحالیاست که ذات تحریم ارسال سیگنالهای ضد تولیدی به فعالین اقتصادی است. رشد اقتصادی 8 درصدی و رشد صادرات غیرنفتی 23 درصدی به شرط تداوم شرایط موجود بههیچوجه امکان تحقق ندارد.
وقتی صحبت از متغیرهای اقتصادی میشود باید نگاهی نسبی بر آن داشت؛ بهطور قطع اگر کشور دیگری جز ایران بر روی کره زمین نبود، آنگاه ایران پیشرفتهترین و مرفهترین کشور میبود، اما مقایسهٔ تجربهٔ رشد اقتصادی کشور با سایر کشورها عقبماندگیهای هولناک را نمایش میدهد. درحالیکه درآمد سرانهٔ ایران طی 42 سال گذشته تقریباً ثابت مانده است، کشورهای دیگر سرعت پیشرفت قابلتوجهی داشتهاند؛ نمونهٔ بارز آن کره جنوبی است. این وضعیت برای ترکیه، چین و بسیاری دیگر از کشورها نیز مصداق دارد.
گزارش اتاق ایران میگوید: «عملکرد رشد اقتصادی ایران برای چهار دههٔ اخیر چندان قابل دفاع نیست، بهخصوص برای دههٔ اخیر. سطح درآمد سرانهٔ کشور برای سال 2021 بهمیزان تنها 3.4 درصد بالاتر از سال 1979 شده است. بهعبارتی در طول 42 سال، تولید سرانهٔ کشور تنها 3.4 درصد رشد داشته که بهمعنای متوسط رشد سالانه 08/0 درصدی است. این درحالیاست که در اکثر برنامههای توسعه، رشد اقتصادی 8 درصدی هدفگذاری شده. واقعیت این است که تنها یکصدم از هدفگذاری 8 درصدی سالانه تحقق یافته است! البته از سال 1994 روند رو به رشدی برای درآمد سرانه آغاز میشود که متأسفانه با شروع تحریمها از سال 2011 روند نزولی آغاز میشود. هرچند در دورهٔ مذاکرات قبل و دوره خود برجام رشد اقتصادی تا حدودی مثبت میشود، اما دوباره و با خروج آمریکا از برجام و شروع تحریمها روند نزولی درآمد سرانه مجدد آغاز میشود.»
عملکرد رشد اقتصادی ایران برای چهار دههٔ اخیر چندان قابل دفاع نیست. در دهه اخیر سطح درآمد سرانهٔ کشور برای سال 2021 بهمیزان تنها 3.4 درصد بالاتر از سال 1979 شده است
مسئله چندگانه اقتصاد ایران
این گزارش میگوید با تحلیل تطبیقی درآمد سرانه و نرخ رشد اقتصادی مشخص میشود مسئلهٔ ایران صرفا ثابت ماندن درآمد سرانه و سطح رفاه نیست، بلکه عقبماندگیهای قابلتوجه نسبت به سایر کشورها، بهخصوص کشورهای در حال گذار و پیشرفته است. بهعبارت صحیحتر مسئلهٔ شکاف روزبهروز گسترشیافته سطح رفاه کشور با کشورهای دیگر است؛ درحالیکه درآمد سرانهٔ ایران، ترکیه و کرهجنوبی در سال 1979 در کانال 4 هزار دلار (و حتی برای ایران کمی بیشتر از ترکیه و کره جنوبی بود) و برای چین کمتر از 1000 دلار بود، اما در سال 2021 درآمد سرانهٔ ایران تنها 40 درصد ترکیه، 16 درصد کره جنوبی و 47 درصد چین شده است. فعالیتهای اقتصادی در دو گروه «فعالیتهای سرمایهگذاری» و «فعالیتهای انحرافی و رانتجویی» جای میگیرند و قواعد بازی مشخص میکنند که فعالین اقتصادی منابع خود را به کدام سمتوسو ببرند و روی کدام حوزه سرمایهگذاری کنند. اگر نهادها و سیاستها فعالیتهای واسطهگری، سفتهبازی، رانتجویی، فساد و… را تشویق کنند و در مقابل برای تولید، انباشت دانش، انباشت سرمایهٔ انسانی ارزش قائل نشوند و حتی مانع آنها شوند، درنهایت سرمایهها بهسمت فعالیتهای انحرافی و رانتجویی سوق پیدا میکنند که نتیجهٔ آن چیزی جز عقبماندگی اقتصادی نیست.
سهم بالای رانت
این مطالعه با در نظر گرفتن اینکه فعالیتهای انحرافی و رانتجویی در همهٔ کشورها حتی کشورهای پیشرفته وجود دارد، اما سهم و وزن آنها در اقتصاد بسیار متفاوت استُ توضیح میدهد: «در کشورهای در حال توسعه سرمایهها عموماً بهسمت دلالی و واسطهگری در بازار داراییها بهخصوص مسکن، طلا و دلار روانه میشود. علت آن است که بهدلیل شرایط خاص بهخصوص بیثباتیهای حاکم بر این کشورها، بالاترین بازدهیها در این حوزهها کسب میشود، و در طرف مقابل تولید، انباشت دانش و تکنولوژی و انباشت سرمایهٔ انسانی چنان ارجوقربی ندارد و حتی برای آن مانعتراشی نیز میشود. نتیجهٔ این شرایط چیزی جز عملکرد ضعیف رشد اقتصادی و عقبماندگی اقتصادی و رفاهی نخواهد بود.»
عملکرد رشد اقتصادی در برنامهٔ هفتم متفاوت از برنامههای پنجم و ششم نخواهد بود؛ اگرچه ممکن است اقتصاد ایران بهطور موقت، یک یا دو سال رشد اقتصادی را تجربه کند
در بخش دیگری از این گزارش آمده: اقتصاد ایران در طول قرن اخیر با نفت زیسته و وابستگیهای شدیدی به درآمدهای حاصل از آن در حوزههای مختلف اقتصادی شکل گرفته است. «از همین روی در بسیاری از تحلیلها وقتی دربارهٔ علت شرایط فعلی کشور سؤال میشود، انگشتها بهسمت نفت اشاره میرود. اینکه اقتصاد ایران در ابعاد مختلف به نفت وابسته است، بر کسی پوشیده نیست؛ اما آیا خود نفت مانع پیشرفت شده است؟ حقیقت این است که کشورهای نفتیای وجود دارند که عملکرد قابلقبول و حتی درخشانی را ثبت کردهاند و اگر قرار بود نفت مانع پیشرفت اینها باشد، عملکرد اینها نیز میبایست مأیوسکننده بود. درآمد سرانهٔ نروژ با افزایش 101 درصدی از 38434 دلار در سال 1979 به 77513 دلار در سال 2021 افزایش یافته است و اگر قرار بود نفت مانع رشد اقتصادی پایدار باشد، چنین عملکرد اقتصادی قابل ثبت نبود. بهطور قطع استفادهٔ کارا و مدیریتشده از نفت، آن را به یک موهبت الهی تبدیل خواهد کرد و نهتنها مانع رشد نخواهد بود که کمککنندهٔ رشد خواهد شد. باید دقت داشت حتی آمریکا یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت است، اما نفت مانعی برای رشد پایدار و توسعهٔ آن نشده است. جز ایران و عراق با پایینترین درآمد سرانهها برای سال 2021، سایر کشورها درآمد سرانههای قابلتوجهی را تجربه کردهاند.»
تحریم، مسئله مهم ایران
بعد از نفت، مسئلهٔ مهم دیگر اقتصاد ایران تحریم و تنشهای سیاسی است. این گزارش توضیح میدهد: «میتوان ادعا کرد یکی از مهمترین موانع رشد و توسعهٔ اقتصاد ایران وارد شدن به نزاعها و تنشهای سیاسی است. اگر جمع سالهای جنگ تحمیلی (1359-1368) و تحریم اقتصادی (1390-1402) را در نظر بگیریم، حدود نیمی از چهار دههٔ اخیر ایران درگیر نزاعها و تنشهای سیاسی بوده است. بیثباتیهای سیاسی ناشی از این نزاعها و تنشهای سیاسی شوکهای قابلتوجه منفی به اقتصاد ایران وارد کرده است. از سال 2011 که تحریمهای بینالمللی بر اقتصاد کشور تحمیل می شود، روند نزولی درآمد سرانه شروع میشود و از قلهٔ 5451 دلار در سال 2011 به 4991 دلار در سال 2015 کاهش مییابد. توافق اولیه درخصوص پروندهٔ هستهای و مطرح شدن برجام روند درآمد سرانه را صعودی میکند، اما مجدد با خروج یکجانبهٔ آمریکا از برجام روند نزولی آغاز میشود. برای محاسبهٔ هزینههای تحریم کافی است مقایسهای بین آنچه هستیم و آنچه درصورت ادامهٔ مسیر میبودیم، داشته باشیم. اگر اقتصاد ایران متوسط رشد 1/3 درصدی سالهای 1999-2011 را ادامه میداد، در سال 2021 باید درآمد سرانهٔ 7397 دلاری را تجربه میکرد که 38 درصد بالاتر از رقم فعلی درآمد سرانه میبود. البته اگر مسیر رشد اقتصادی سالهای 1999-2007 ادامه داده میشد و اقتصاد رشد متوسط 2/4 درصدی را ادامه میداد، درآمد سرانهٔ فعلی ایران 9308 دلار میبود که 74 درصد بیشتر از رقم فعلی است.»
طبق این مطالعه به نظر میرسد پژوهشگران اتاق ایران بر این باورند که به فرض برداشته شدن تحریمهای اقتصادی، باز هم نمیتوان مسیر رشد پایداری را تضمین کرد و امید داشت که عملکرد کشورهایی مثل امارات متحده عربی یا کره جنوبی در کشور تجربه شود: «براساس مبانی نظری رشد اقتصادی، چارچوب نهادی ناکارآمد (که مانع تولید، انباشت دانش و انباشت سرمایهٔ انسانی است) عامل اصلی عقبماندگیهای اقتصادی کشور است. عموم قواعد بازی در کشور بر ضد تولید، دانش، سرمایهٔ انسانی، خلاقیت و نوآوری است و تحت این شرایط تحقق رشد اقتصادی بالا و پایدار خیالی بیش نیست. اگر بخواهیم شاخص حکمرانی خوب را بهعنوان یک نماینده از کیفیت نهادی در نظر بگیریم، تفاوت عملکرد ایران با کشورهای پیشرفته و در حال گذار مشهود خواهد بود. نمودار 10 نشان میدهد عموم کشورهایی که پیشتر بهعنوان تجربههای موفق از آنها نام بردیم بهمراتب وضعیت حکمرانی مناسبتری نسبت به ایران داشتهاند. همچنین، مسئلهٔ مهم دیگری که در همان چارچوب نهادگرایی قابل تفسیر است، بیثباتی تقریباً همیشگی اقتصاد ایران است. اقتصاد ایران بنا به دلایل مختلف همواره شاهد تورمهای بالا و جهشهای ارزی بوده است.»
جهشهای ارزی چرا؟
اما چرا اقتصاد ایران دائم تورمهای بالا و جهشهای ارزی را تجربه کرده است. در اینجا دوباره باید انگشت اشاره را بهسمت قواعد بازی سیاستگذاری پولی، سیاستگذاری مالی بهخصوص سیاستگذاری مالیاتی، سیاستهای ارزی و تجاری و از همه مهمتر قواعد بازی سیاسی بهخصوص در حوزهٔ بینالمللی و مدیریت تنشهای سیاسی نشانه رفت. تورم ایران نتیجهٔ تعامل مجموعه سیاستهای حوزههای فوق است و تقلیل آن به نقدینگی، ما را دچار خطای محاسباتی میکند. بنابراین، نهادها جدای از اینکه از کانالهای مختلف مانع تولید میشوند، از طریق ایجاد بیثباتیهای قیمتی کفهٔ ترازو را در سمت دلالی و واسطهگری سنگین میکنند، بنیههای تولید را از بین میبرند و سرمایهها را روانهٔ بازار داراییها و واسطهگری چندلایه میکنند.
در ادامهٔ گزارش به رشد اقتصادی در برنامهٔ هفتم توسعه اشاره شده است: «آنچه بیش از همه در بخش رشد اقتصادی خودنمایی میکند، نداشتن یک الگوی مفهومی و نظری مشخص برای تحقق رشد اقتصادی است. سوای از محل سؤال بودن نرخ هدف تعیینشده برای رشد اقتصادی، موانع تولید و رشد اقتصادی به تأمین مالی و صدور مجوزها تقلیل یافته است و نشانی از اصلاحات ساختاری و نهادی در حوزههای مختلف تولیدی که برخی از آنها در فوق بهطور مختصر تشریح شد، نیست. استراتژی توسعهٔ صنعتی و تجاری و تعاملات اقتصادی بینالمللی، مدیریت انتظارات و شوکهای منفی ناشی از شوکهای سیاسی و تحریم بهخصوص در حوزهٔ ارزی، انحصارات و ناکارآمدیهای ساختاری در بازارهای مختلف و… مواردی است که نشانی از آن در بخش رشد اقتصادی نیست. سؤال اصلی این است که اگر قرار باشد تعاملات اقتصادی و سیاسی با شرایط فعلی ادامه یابد و اقتصاد کشور شوکهای ارزی و تورمی را دائم تجربه کند، تحقق رشد اقتصادی پایدار چگونه امکان تحقق خواهد داشت؟ اگر قرار باشد انحصارات و ناکارآمدیهای ساختاری در حوزههای مختلف ادامه داشته باشد، تحقق رشد اقتصادی چگونه میسر خواهد بود؟ استراتژی ورود به بازارهای جهانی چگونه خواهد بود؟ آیا قرار است نوزاد 60 سالهٔ خودرو به نوزاد 80 ساله و 100 ساله و بالاتر تبدیل شود؟ قطع یقین تأمین مالی یکی از مشکلات اصلی تولید است، اما سؤال این است که تحت شرایطی که نقدینگی قابلتوجهی بهصورت سرگردان از یک بازار به بازار دیگر سرریز میشود، با چه مکانیسمی قرار است این نقدینگی روانهٔ بخش تولید شود؟ آیا قرار است با گذار از مسئلهٔ نقدینگی سرگردان، مسئله تأمین مالی بنگاههای اقتصادی با تخصیص تسهیلات بانکی رفع شود؟ اینها مواردی است که لایحهٔ برنامه بهسادگی از آن عبور کرده است.»
هدفگذاریهای حیرتآور
طبق این گزارش یکی دیگر از مواردی که در بخش رشد اقتصادی خودنمایی میکند، اهمیت دادن ویژه به عرضهٔ سهام شرکتهای دولتی در بازار سهام است: «اصل این سیاست را نمیتوان نفی و رد کرد، اما سؤال این است که واگذاریهای صورتگرفته در طول سالهای گذشته بهخصوص دههٔ اخیر چه اثری روی عملکرد رشد اقتصادی داشته که در برنامه انتظار میرود با عرضهٔ بیشتر، رشد اقتصادی بالا رخ دهد. بهفرض در زمان فعلی مالکیت دولت در شرکتها صفر باشد، آیا تحت شرایط و ویژگیهای فضای اقتصاد سیاسی فعلی، رشد اقتصادی تحول خاصی را تجربه خواهد کرد؟ بهطور قطع در ماتریس نهادی موجود که تمامی درایهها بر ضد تولید و تشویقکنندهٔ دلالی و واسطهگری هستند، اجرای این سیاست کمک چندانی به تولید اقتصادی کشور نخواهد کرد.»
این مطالعه میگوید: «هدفگذاری رشد 23 درصدی صادرات غیرنفتی حیرتآورتر است. رشد اقتصادی 23 درصدی بدین معناست که قرار است برای کمتر از سه و نیم سال صادرات غیرنفتی دو برابر شود! تحقق این هدف نیازمند تحقق رشد اقتصادی بالا و پایدار و اصلاح سیاستهای تجاری و ارزی و برخورداری از استراتژی و برنامهٔ توسعهٔ صنعتی مبتنیبر توسعهٔ صادرات و ارتقای مستمر توان رقابت کیفی و قیمتی محصولات کشور در بازارهای جهانی است. علاوهبراین، لازم است خامفروشیها در حوزهٔ فلزات، کانیها، پتروشیمی و فرآوردههای نفتی متوقف شود. عملکرد رشد اقتصادی در برنامهٔ هفتم چندان متفاوت از برنامههای قبل بهخصوص برنامهٔ پنجم و ششم نخواهد بود. اگرچه ممکن است اقتصاد ایران بهطور موقت، یک یا دو سال رشد اقتصادی را تجربه کند، اما این تفاوتی در جایگاه اقتصادی کشور ایجاد نخواهد کرد. این برنامه همانند بسیاری دیگر از برنامهها نه اصلاحات نهادی در حوزههای مختلف اقتصادی را مدنظر قرار داده است، نه چارهای قابلتحقق برای بیثباتیهای اقتصادی اندیشیده است و نه استراتژی صنعتی مشخص و دقیق و مبتنیبر تجربیات موفق بینالمللی برای حرکت اقتصاد معرفی کرده است.»
برچسب ها:
مطالب مرتبط
ظرف دو ماه گذشته ۴ کارگر در ۴ حادثه در معادن زغال سنگ کرمان جانباختهاند
مرگهای تکراری
گفتوگوی «پیام ما» با بستگان کارگران مفقودشدۀ معدن شازند اراک
نگاههای منتظر به معدن فروریخته
چهاردهمین انتخابات ریاستجمهوری با مشارکت ۴۰ درصدی برگزار شد
صدای جمهور آمد
در نشست علمی «خودکشی درمانگران: نگاهی بینرشتهای» صورت گرفت
واکاوی مسئلهٔ اقدام به خودکشی درمانگران
کارشناسان و مسئولان در مورد احتمال همیشگی فوران تفتان اتفاقنظر دارند
معمای آتشفشان «تفتان»
بارش برف و باران امروز ادامه دارد
۲۲ استان کشور تا پایان هفته بارش برف و باران سنگین را تجربه میکنند
انسداد راه دسترسی ۱۶۰ روستای لرستان
گزارش «پیام ما» از نشست بررسی کاربرد فناوریهای نوین در صنایع خلاق
اکوسیستم استارتاپی عامل آشتی کسبوکاری مردم و نوآوران
گروهی از زنان مکزیک جان خود را برای رساندن غذا به مهاجران به خطر میاندازند
مسافران قطار مرگ
دود نیشکرهای سوخته هوای خوزستان را آلوده کرد
چتر سیاه بر آسمان اهواز
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- حداقل سرمایه برای واردات از دبی: آنچه باید بدانید
- چطور زودتر از همه از پیش فروش قطارها مطلع شویم؟
- چه کسانی نمی توانند مهاجرت کنند؟
- تفاوت رهگیری مالیاتی و کد مالیاتی چیست؟
- نوآوریهای جدید تتر در ارائه خدمات مالی دیجیتال
- عمر باتری آیفون 15 پرو مکس در مقابل سامسونگ اس 24 اولترا
- دوره mba و dba مرکز آموزش های آزاد دانشگاه تهران
- آینده واردات عروسک و اسباب بازی از چین به ایران، پیشبینی و ترندها
- قطار رجا؛ انتخابی امن و راحت برای سفرهای شما
- حضور خوشبخت در نمایشگاه آگروفود ۱۴۰۳ بیشتر
بیشترین نظر کاربران
«آفاق آزادی در سپهر تاریخ» در غیاب زیباکلام
بیشترین بازنشر
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید