علاوه‌بر عواملی نظیر افزایش جمعیت، تغییر الگوی مصرف خانوارها، سوءمدیریت‌ها در مدیریت منابع آب، توسعۀ بی‌رویۀ صنایع آب‌بر در مناطق خشک داخل کشور، ضعف سرمایۀ اجتماعی و بی‌اعتمادی و درنتیجه بروز تراژدی منابع مشترک (Tragedy of Common) و حفر چاه‌های غیرمجاز، فساد و رانت، تعدد مراجع تصمیم‌گیری و اعمال نفوذها در زمینۀ تخصیص منابع آب، یکی از دلایل اصلی بروز و تشدید بحران آب (کاهش منابع آب سطحی و زیرزمینی)، تخریب پوشش گیاهی طبیعی (جنگل‌ها و مراتع) است که باتوجه‌به وسعتی که دارند (بیش از 100 میلیون هکتار) کاهش پوشش گیاهی سبب کاهش خدمات اکوسیستمی جنگل‌ها و مراتع و بروز مشکلات زیادی می‌شود.
باتوجه‌به چندمنظوره بودن اقدامات آبخیزداری و احیای پوشش گیاهی (جنگل‌ها و مراتع) که سبب حفظ آب و خاک، تقویت دبی پایۀ رودخانه‌ها و چشمه‌ها، تغذیۀ آبخوان‌ها، ترسیب کربن، تلطیف هوا (تغییر میکرواقلیم و کاهش دما)، جذب گردوغبار، افزایش زیبایی منظر، افزایش خدمات اکوسیستمی اراضی جنگلی و مرتعی و بهبود معیشت جوامع محلی بهره‌بردار از جنگل‌ها و مراتع ، بنظر می‌رسد لازم است اقدامات آبخیزداری و احیا و تقویت پوشش گیاهی برای کاهش تبعات تغییراقلیم و همچنین حفظ منابع ذی‌قیمت آب و خاک در اولویت قرار گیرد و عزم ملی برای تحقق این مهم در سرتاسر کشور برانگیخته شود.
اقدامات آبخیزداری تحت عنوان مهندسی حفاظت آب‌ و خاک دارای چهار دستۀ مختلف است:
اقدامات مدیریتی نظیر مدیریت «چرا» و کنترل چرا و پیشگیری از چرای بی‌رویۀ دام که یکی از دلایل اصلی تخریب سرزمین است، همچنین پیشگیری از چرای زودرس (یعنی قبل از اینکه گیاهان به مرحلۀ بذرافشانی برسند، ورود دام به عرصۀ مراتع سبب می‌شود که بذر لازم برای تجدید حیات و زادآوری گیاهان به‌شکل طبیعی به وجود نیاید). اقدامات مدیریتی نظیر تغییر جهت شخم اراضی در دامنه‌های شیب‌دار (کشاورزان به‌دلیل سهولت و به‌منظور جلوگیری از واژگون‌شدن تراکتور، شخم در جهت شیب را ترجیح می دهند. شخم در جهت شیب یعنی ایجاد شیارهایی در امتداد شیب، از بالادست به‌سمت پایین که به‌راحتی آب باران در درون آنها متمرکز و سبب بروز فرسایش شیاری می‌شود. حال آنکه اگر جهت شخم اراضی در جهت خطوط تراز باشد، یعنی عمود بر جهت شیب، چه بسا این شیارهای ایجادشده نقش حفظ آب را خواهد داشت و آب باران در درون این شیارها نفوذ می‌کند و به‌سمت آب زیرسطحی جریان می‌یابد و سبب فرسایش خاک نمی‌شود).
اقدامات آبخیزداری در دامنه‌ها و عرصه‌های طبیعی (که با هدف کنترل رواناب و در نتیجه کنترل سیل در پایین‌دست و پیشگیری از فرسایش و جابه‌جایی خاک و ازدست‌رفتن و کاهش حاصلخیزی اراضی می‌شود) سبب می‌شود که هم رطوبت خاک افزایش یابد، درنتیجه گیاهان بهتر بتوانند رشد کنند، و هم با رشد گیاهان، موضوع ترسیب کربن و مقابله با انتشار گازهای گلخانه‌ای (که سبب گرمایش کره زمین می‌شود) و هم کمک می‌کند به سلامت و شادابی اکوسیستم و درنتیجه رشد و بقای حیوانات و جانوران که از این گیاهان استفاده می‌کنند (حفظ تنوع زیستی گیاهی و جانوری) و همچنین کمک به بهبود معیشت جوامع محلی که بخشی از درآمد ایشان از همین محصولات فرعی جنگل‌ها و مراتع است. اقدامات آبخیزداری، اقداماتی چندمنظوره است که در راستای اهداف توسعۀ پایدار و معاهدات و کنوانسیون‌های بین‌المللی نظیر حفاظت از تنوع زیستی (UNCBD)، مقابله با بیابان‌زایی (UNCCD) و تغییراقلیم (UNFCCC) نیز هستند.
طی چند دهۀ گذشته، اقبال عمومی نسبت به آبخیزداری افزایش یافته و اعتبارات زیادی برای فعالیت‌های آبخیزداری اختصاص یافته است. تلاش برای هزینه‌کرد به‌موقع این اعتبارات، ممکن است سبب شتابزدگی در اجرای اقدامات آبخیزداری و کاهش کیفیت کارها شود و درنتیجه، اثربخشی آن اقدامات مهم را کاهش دهد.
مدیریت حوزۀ آبخیز به‌شکل اصولی و درست نیازمند همکاری و مشارکت همۀ دست‌اندرکاران کلیدی در آن است و به‌دنبال تعامل بین بالادست و پایین‌دست حوضۀ آبخیز متناسب با چرخۀ هیدرولوژیک (چرخۀ آب که با نیروی ثقل حرکت می کند) است. بخشی از آب باران تبخیر می‌شود و بخشی که در خاک نفوذ می‌کند به جریان زیرسطحی می‌پیوندد و بخشی از آن هم به رواناب تبدیل می‌شود. رواناب‌ها (آب‌های سطحی) روی سطح خاک و دامنه‌ها حرکت می‌کنند و از طریق شبکۀ آبراهه‌ای به همدیگر می‌پیوندند و قدرت و انرژی تخریب آنها به‌تدریج افزایش می‌یابد. حرکت آب در جوی‌ها و نهرها و سرشاخۀ رودخانه‌ها و سپس تبدیل‌شدن آن به رودخانه‌های بزرگ باعث انتقال مواد مغذی (مواد آلی) از بالادست به‌سمت پایین‌دست می‌شود. بسیاری از خاک‌های حاصلخیز شسته‌شده به‌صورت رسوبات در دشت‌ها و جلگه‌ها نهشته می‌شوند. بدون چرخۀ آب و مواد مغذی، امکان دستیابی بشر به تولیدات کشاورزی در دشت‌ها و دامنه‌ها وجود ندارد.
از نظر فنی-مهندسی و رویکرد اصولی، عملیات آبخیزداری می‌بایست از بالادست و با کنترل رواناب در دامنه‌ها شروع شود. کنترل سرعت جریان آب در دامنه‌ها سبب می‌شود که هم فرصت بیشتری برای نفوذ آب و پیوستن آن به آب زیرزمینی فراهم شود و هم جلوی فرسایش خاک گرفته می‌شود. فرسایش خاک یعنی کنده‌شدن و حمل‌شدن ذرات خاک از محل طبیعی خود (این جابه‌جایی می‌تواند توسط آب یا توسط یخچال‌ها و یا توسط باد صورت بگیرد که به آن فرسایش آبی، فرسایش یخچالی و فرسایش بادی گفته می‌شود). در آبخیزداری، بیشتر با فرسایش آبی سروکار داریم و حفظ آب منجر به حفظ خاک نیز می‌شود. کمبود نیروی انسانی متخصص، بازنشستگی تعدادی از کارشناسان منابع طبیعی و آبخیزداری و عدم امکان جایگزینی آنها و همچنین کمبود امکانات اجرایی، چه بسا سبب شده است به‌جای انجام اقدامات حفظ آب‌ و خاک در بالادست حوزۀ آبخیز، بیشتر تمرکز شود بر اجرای سازه‌های متوسط و بزرگ کنترل سیل (احداث سدهای کوتاه جهت کنترل سیل و رسوب در آبراهه‌ها) و در پایین‌دست که هم اعتبار بیشتری نیاز دارد و هم اجرای آن آسان‌تر است زیرا با یک تجهیز کارگاه (به شکل متمرکز در یک نقطه مشخص) می‌توان آن را اجرا کرد و دارای بُرد نمایشی و تبلیغاتی خوبی هم هست.
اجرای عملیات آبخیزداری به‌خصوص عملیات مدیریتی، بیولوژیکی و بیومکانیکی در بالادست عرصه‌های آبخیز، کار پرزحمتی است (به‌دلیل گستردگی و پراکندگی عرصه‌ها و بعضاً صعب‌العبور و سختی دسترسی به آنها) در نتیجه معمولاً کمتر به آن پرداخته می‌شود. همکاران آبخیزداری ترجیح می‌دهند که به بهانۀ کنترل سیل و به تله‌انداختن رسوباتی که وارد سدهای مخزنی می‌شود، در آبراهه‌ها، یک‌سری عملیات سازه‌ای نظیر احداث چکدم خشکه‌چین یا گابیونی یا سنگی-ملاتی یا بتنی اجرا کنند (که می‌توان به آن عملیات گفت آبراهه‌داری و نه آبخیزداری زیرا تمرکز اصلی فعالیت‌ها در درون آبراهه‌هاست و توجه چندانی به دامنه‌ها و کنترل رواناب سطحی نمی‌شود) یعنی اجازه داده می‌شود که رواناب سطحی جریان یابد، شدت پیدا کند و خاک حاصلخیز را فرسایش دهد و حمل کند، آب زلال، گل‌آلود شود و رسوبات را با خود حمل کند و بیاورد در پشت این چکدم‌ها و سازه‌هایی که در آبراهه‌ها احداث شده است (بدیهی است که آن چکدم‌ها بعد از مدتی پر می‌شود و به یک‌سری آبشار مصنوعی متوالی تبدیل می‌شوند و کارکرد کنترلی خود را از دست می‌دهند).
اقدامات آبخیزداری، تشابهاتی با اقدامات مدیریت منابع‌طبیعی دارند؛ به‌خصوص در زمینۀ اقدامات مدیریتی، بیولوژیکی و بیومکانیکی. از طرف دیگر، اقدامات آبخیزداری با اقدامات مرتبط با منابع‌طبیعی (نظیر مرتعداری، جنگل‌کاری، جنگلداری، احداث پارک‌های جنگلی، اقدامات حفاظت و حمایت از منابع‌طبیعی و نظایر آن) در یک عرصۀ مشترک اتفاق می‌افتند. بنابراین، باید در بین آنها هم‌افزایی، همگرایی و هم‌زمانی وجود داشته باشد تا بتوانند اثربخشی بیشتر و مؤثرتری داشته باشند.