|پیام ما| ماجرای حق پخش تلویزیونی بازی‌های فوتبال تبدیل به مسئله‌ای شده که همه طرف‌ها در این قضیه خود را محق می‌دانند. از سویی دیگر باشگاه‌ها با توجه به اینکه از بودجه عمومی محروم شده و منابع درآمد پایدار ندارند، موضوع تامین مالی، حرفه‌ای شدن آنها را با چالش مواجه کرده است. تبصره 2 ماده 94 قانون برنامه ششم توسعه، پرداخت هرگونه وجهی از محل بودجه کل کشور به هر شکل و به هر نحو به ورزش حرفه‌ای را ممنوع کرده است و در حکم تصرف غیرقانونی در وجوه و اموال دولتی است. این حکم از زمان تصویب در برنامه پنجم توسعه اجرایی شده و با توجه به تصویب مجدد آن در برنامه ششم، باز هم ملاک عمل در کمک به ورزش حرفه‌ای است. براساس این حکم، وزارت ورزش و جوانان هیچگونه کمکی از محل بودجه عمومی کل کشور به ورزش حرفه‌ای انجام نداده است.با این‌حال، در نظر گرفتن سهم باشگاه‌ها از درآمدهای پخش مسابقات از تلویزیون که یکی از مهمترین درآمد باشگاه‌های حرفه‌ای محسوب می‌شود، همواره محل اختلاف بوده است. حالا مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، راهکارهایی را برای حل این اختلاف و درآمدزایی باشگاه‌های حرفه‌ای ارائه کرده است.

باشگاه‌های حرفه‌ای ورزش در ایران به خصوص رشته فوتبال، روش‌های درآمدزایی متفاوتی دارند. برند و فعالیت‌های تجاری، حامیان مالی، حق پخش تلویزیونی، تبلیغات، درآمد روز مسابقه، هواداران، کمک‌‌های دولت، کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی و کمک‌‌های فدراسیون‌ها و سازمان‌های بین‌المللی از جمله فیفا، ای.اف.سی و… از جمله منابع درآمدزایی هستند. صعود تیم‌های فوتبال باشگاه‌های ایران به لیگ قهرمانان فوتبال آسیا نیز یکی دیگر از منابع مهم درآمدزایی باشگاه‌ها محسوب می‌شود که صعود به مراحل بالاتر، سود بیشتری برای باشگاه دارد.
به طور کلی شیوه‌های درآمدزایی باشگاه‌های حرفه‌ای ورزش به سه دسته کلی فعالیت‌های تجاری و اقتصادی، حق پخش رسانه‌ای و درآمدهای روز مسابقه تقسیم می‌شود.
مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش کارشناسی خود آورده است: «زمانی که مسابقات ورزشی داخلی برگزار می‌شود و این مسابقات با دوربین‌های صداوسیما ضبط و از طریق شبکه‌های رادیویی و تلویزیونی پخش می‌شود، در جریان این فعالیت‌های ورزشی-رسانه‌ای درآمدهایی نیز ایجاد می‌شود. این درآمدها شامل درآمدهای تبلیغاتی قبل، حین و پس از پخش مسابقه، درآمدهای محیطی دور زمین، لباس ورزشکاران و درآمد تبلیغاتی رسانه‌های اجتماعی می‌شود.»
اما پرسش این است که عواید به‌دست آمده، به چه نسبتی میان نهاد ورزش و رسانه (صداوسیما) تقسیم می‌شود؟
قانون بودجه چه می‌گوید؟بند «پ» ماده 92 قانون برنامه ششم توسعه تأکید کرده بود که «دولت مکلف است تا پایان سال اول اجرای برنامه با مشارکت سازمان صداوسیما و وزارت ورزش و جوانان، تمهیدات قانونی لازم در خصوص نحوه تقسیم درآمدهای تبلیغاتی ناشی از پخش مسابقات ورزشی را پیش‌بینی کند.» با این وجود این حکم در قوانین بودجه سنواتی سال‌های 1396 تاکنون اجرایی نشده است.

فوتبال ایران تقریبا به‌جز درصدی درآمد از فعالیت تجاری و اقتصادی که بیشتر از محل حامیان مالی و تبلیغات محیطی است (نه مالکیت معنوی یا همان کپی‌رایت) عایدی دیگری ندارد، هرچند این مبالغ طی سال‌های 1393 تا 1397 از میزان 45 میلیارد تومان دریافتی به 20 میلیارد تومان تقلیل یافت. از سویی، درآمد حاصل از روز مسابقه که بخشی از آن شامل بلیت‌فروشی می‌شود نیز عدد قابل اعتنایی نیست و مبلغ دقیق آن نیز نامشخص است

مبلغ کل این ردیف در قانون بودجه سال 1399 ،50 میلیارد تومان و سهم وزارت ورزش و جوانان، 15 میلیارد تومان و سهم صدا سیما ایران، 35 میلیارد تومان بود. در قانون بودجه سال 1400، با یک رشد 200 درصدی این مبلغ به 150 میلیارد در قانون بودجه تومان افزایش یافت و سهم وزارتخانه از این محل 45 میلیارد تومان و سهم صداوسیما 105 میلیارد تومان بود و نهایتا سال ۱۴۰۱ بودجه این ردیف محل با رشد 110 درصدی به 315 میلیارد تومان افزایش یافت. با این حال، گزارش دیوان محاسبات در سال 1399 نشان داد که مبلغی از این محل ابلاغ، تخصیص و جذب نشده است.
مقایسه باشگاه‌های مطرح ایران و جهان
بر اساس این گزارش، باشگاه‌های رئال مادرید، بارسلونا، منچستریونایتد، بایرن مونیخ، لیورپول، چلسی، آرسنال، تاتنهام، یوونتوس، اینترمیلان و شالکه 04 بین سال‌های 2004 تا 2018 در بین 20 باشگاه پُردرآمد جهان قرار داشتند. درآمد باشگاه‌ها طی 15 سال از محل پخش زنده ثابت بوده است و عدد 41 درصد را نشان می‌دهد. از سوی دیگر طی این 15 سال از میزان درآمدهای روز مسابقه کاسته شده است و به میزان درآمدهای بازرگانی افزوده شده است.
اما با وجود شرایط مطلوب برای درآمدزایی و با توجه به تعادل رقابتی مناسب، بررسی لیگ برتر فوتبال ایران در سال‌های اخیر حکایت از آن دارد که این لیگ همچنان از لحاظ اقتصادی در شرایط دشواری به سر می‌برد و از لحاظ درآمدزایی، لیگ و باشگاه‌های فوتبال در جایگاه مناسبی نیستند. در واقع درآمدهای لیگ و باشگاه‌های ورزشی، به طور مستقیم و غیرمستقیم به هواداران مرتبط است.
فوتبال ایران تقریبا به‌جز درصدی درآمد از فعالیت تجاری و اقتصادی که بیشتر از محل حامیان مالی و تبلیغات محیطی است (نه مالکیت معنوی یا همان کپی رایت) عایدی دیگری ندارد، هرچند این مبالغ طی سال‌های 1393 تا 1397 از میزان 45 میلیارد تومان دریافتی به 20 میلیارد تومان تقلیل یافته است. از سویی، درآمد حاصل از روز مسابقه که بخشی از آن شامل بلیت‌فروشی می‌شود، نه‌تنها عدد قابل اعتنایی نیست، بلکه مبلغ دقیق آن نیز نامشخص است.

مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرده است تا تمامی درآمدهای حاصل از برگزاری و پخش مسابقات تلویزیونی به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز شود. بر اساس پیشنهاد این مرکز، وزارت ورزش و جوانان باید همه درآمدهای تبلیغات محیطی و سازمان صدا و سیما باید همه درآمدهای خود را از تبلیغات قبل، بعد و حین پخش مسابقه را به ردیف درآمدی ۱۴۰۱۸۴ خزانه‌داری کل کشور واریز کند و جمع کل این درآمدها به صورت مساوی بین وزارت ورزش و جوانان و سازمان صداوسیما تقسیم می‌شود

کارزاری که در فهرست پیگیری قرار گرفت
سال 1400 کارزاری با عنوان «درخواست پرداخت حق پخش تلویزیونی بازی‌های فوتبال توسط صداوسیما» از سوی هواداران فوتبال و با #حق-پخش-تلویزیونی آغاز شد. این کارزار تا 29 بهمن 1401 ادامه یافت که با 32 هزار 727 امضا در فهرست پیگیری‌های ویژه قرار گرفت.
در این کارزار گفته شده بود: «صداوسیما نه تنها برای پخش رقابت‌های فوتبال داخلی به فدراسیون فوتبال و سازمان لیگ پولی پرداخت نمی‌کند، بلکه در بعضی مواقع از باشگاه‌ها هزینه‌ای دریافت می‌کند تا بازی‌هایشان را پخش کند. در آماری که به تازگی منتشر شده مشخص شده که صداوسیما تنها از پخش بازی‌های دو تیم پرطرفدار استقلال و پرسپولیس در طی فصل ۱۴۰۰-۱۳۹۹ حدود ۲۰ هزار میلیارد تومان پول به دست آورده که اگر درصدی از آن به باشگاه‌های لیگ برتری پرداخت شود، بسیاری از مشکلات مالی آن‌ها حل خواهد شد.»
همچنین در این کارزار به این موضوع اشاره شده بود که «میزبانی دو فصل باشگاه‌های ایرانی حاضر در لیگ قهرمانان آسیا تحت‌الشعاع عدم پرداخت حق پخش تلویزیونی به اسپانسر کنفدراسیون فوتبال آسیا» قرار گرفته بود و «این بازی‌ها در این مدت بدون خرید حق پخش از صداوسیما پخش» می‌شده است.
مسئله حق پخش تلویزیونی، صدای باشگاه‌های لیگ برتری را هم درآورد و سال گذشته مدیرعامل باشگاه سپاهان با ارسال نامه‌ای به رئیس کمیسیون تلفیق مجلس، خواستار پیگیری پرداخت حق پخش تلویزیونی باشگاه‌ها توسط این نهاد شد. در این نامه گفته شده بود: «عدم ثبات در درآمدزایی پایدار بزرگترین معضل باشگاه‌های ورزشی» و «بزرگترین و مهمترین منبع درآمدی باشگاه‌ها حق پخش تلویزیونی است که باشگاه‌ها از آن محروم هستند.»
راهکارهایی برای برون‌رفت از یک چالش
مرکز پژوهش‌های مجلس راهکارهایی را برای برون‌رفت از این مشکل پیشنهاد کرده است. نخستین راهکاری که این مرکز ارائه کرده، «تصویب و ابلاغ نظام جامع باشگاه‌داری به صورت قانون است» که در صورت اجرایی شدن آن «همه جوانب این موضوع در قانون ارائه خواهد شد.»
مرکز پژوهش‌های مجلس پیشنهاد کرده است تا تمامی درآمدهای حاصل از برگزاری و پخش مسابقات تلویزیونی به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز شود. بر اساس پیشنهاد این مرکز، وزارت ورزش و جوانان باید همه درآمدهای تبلیغات محیطی و سازمان صدا و سیما باید همه درآمدهای خود را از تبلیغات قبل، بعد و حین پخش مسابقه را به ردیف درآمدی ۱۴۰۱۸۴ خزانه‌داری کل کشور واریز کند و جمع کل این درآمدها به صورت مساوی بین وزارت ورزش و جوانان و سازمان صداوسیما تقسیم می‌شود.
این مرکز همچنین درباره پخش مسابقات ورزشی از شبکه‌ها تلویزیون اینترنتی و تعاملی و وب‌سایت‌ها نیز اینطور پیشنهاد کرده که ۱۰ درصد درآمدهای حاصل از پخش مسابقات در این پلتفرم‌ها باید به حساب خزانه واریز شود و آن هم به صورت مساوی بین وزارت ورزش و صدا و سیما تقسیم می‌شود.
البته مرکز پژوهش‌ها تأکید کرده که مبالغی که در اختیار وزارت ورزش و جوانان قرار می‌گیرد، تماماً متعلق به باشگاه‌ها و فدراسیون‌های مربوطه است و این وزارت‌خانه تنها به نمایندگی از باشگاه‌ها و فدراسیون‌ها این مبالغ را دریافت می‌کند.