الحاق پایگاه جهانی عباس آباد به بافت شهری بهشهر از سال 1399 به عنوان یک بحث جدی به محافل کارشناسی حوزه شهری و میراث فرهنگی نه فقط این شهرستان و استان مازندران، بلکه سراسر کشور راه یافت. با این وجود، اعلام‌نظر قطعی شورای عالی معماری و شهرسازی در مخالفت با این موضوع، آبی بر آتش نگرانی‌ها از سرنوشت این باغ تاریخی صفوی ریخت که بارها و بارها و پیش از این نیز مورد ساخت و ساز و دخل و تصرف‌های مغایر با ضوابط و مقررات داخلی و بین المللی میراث قرار گرفته بود. با گذشت بیش از دو سال بار دیگر این موضوع به میان آمده است. این بار شورای عالی معماری و شهرسازی با این الحاق موافقت خود را اعلام کرده است.. با وجود پیگیری‌های «پیام ما»، تصویری از این مصوبه دست نیامد. مدیران شهری بهشهر می‌گویند این مصوبه تنها مربوط به حریم شهر است و مخالفان می‌گویند این محوطه به عنوان یک لکه و بافت منفصل به محدوده شهر بهشهر اضافه شده است.

همزمان با بازنگری دوباره در طرح جامع شهر بهشهر، در شرقی‌ترین شهرستان مازندران، سال در 1398 پیشنهاد الحاق ۶۰۴ هکتار از اراضی عرصه و حریم کوشک باغ تاریخی عباس‌آباد به حریم شهر از سوی مشاور طرح مطرح شد. این پیشنهاد با وجود تصویب در طرح جامع و پس از آن در شورای برنامه‌ریزی استان در سال 1399 از سوی شورای معماری و شهرسازی رد شد. با گذشت دو سال از این رخداد گویی با پیگیری‌های شهرداری و شورای شهر بهشهر و حمایت استانداری این بار این شورا موافقت خود با این الحاق را اعلام کرده است. الحاقی که روابط عمومی‌شهرداری بهشهر می‌گوید به عنوان بافت منفصل و در محدوده شهر خواهد بود اما شهردار آن را رد می‌کند و می‌گوید مجموعه تاریخی عباس‌آباد به حریم شهر اضافه خواهد شد.
بی جواب مانده‌ایم
مصطفی شریفی مدیر پایگاه جهانی عباس‌آباد در مورد این موضوع که چطور شورای عالی معماری و شهرسازی رای به الحاق محدوده‌ای به بافت شهری می‌دهد که بیش از 5 کیلومتر از شهر فاصله دارد و یک روستا نیز بین این دو فاصله را تثبیت کرده است به «پیام ما» می‌گوید: «این موضوع از سال 99 شروع شده است. در وهله نخست شهرداری درخواست الحاق عباس‌آباد و روستای علی تپه را به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان می‌دهد. شورا هم رای می‌دهد که در صورت موافقت میراث فرهنگی بلامانع است. بعد از آن شهرداری این درخواست را به اداره ما فرستاد و موضوع با بررسی مدیرکل وقت پایگاه‌های کشور رد شد.»

یاسر احمدی شهردار بهشهر: این جنجال‌ها بی اساس است. شهرداری به تکالیف و حقوق و اختیارات خود آگاه است و قرار نیست خلاف موازین و ضوابط میراث فرهنگی در این منطقه اقدامی‌انجام دهد

او ادامه می‌دهد: «توجه کنید عباس‌آباد یک باغ برون‌شهری و در جنگل و کوهستان است و یکی از ضوابط ثبت جهانی عباس‌آباد این بود که هرگونه دخل و تصرفی که اصالت و یکپارچگی اثر را زیر سوال ببرد و خدشه دار کند ممنوع است. دقت کنید که ما در مورد باغ صحبت می‌کنیم نه فقط یک بنا. با قرار گرفتن یک سری آثار در حریم یا محدوده‌های شهری، خواه ناخواه در درازمدت، احتمال دخل و تصرف آن بالا می‌رود. همان زمان در شورای برنامه ریزی و توسعه استان مصوبه‌ای تنظیم می‌شود مبنی بر اینکه با توجه به نامه دکتر عزیزی مدیر کل پایگاه‌های کشور و اعلام مخالفت ایشان، این الحاق صورت نمی‌گیرد. دو روز بعد از این مصوبه، اصلاحیه‌ای بر آن می‌آید که الحاق صورت می‌گیرد. جالب اینکه در مصوبه دو روز گذشته به شماره نامه پایگاه‌های کشور هم ارجاع دادند. اما بعد از 48 ساعت آن اعلام‌ نظر را نادیده گرفته و با الحاق موافقت کردند. بلافاصله مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان و معاون میراث فرهنگی کشور با ارسال نامه به شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان و استاندار وقت مازندران که زیر مجموعه سازمان برنامه و بودجه است تذکر داده و سوال پرسیده می‌شود. اما جوابی به میراث داده نمی‌شود. در نامه‌ای که دکتر طالبیان معاون وقت میراث فرهنگی کشور به استاندار مازندران ارسال کرده بود به صراحت قید شده که با توجه با بند 11 ماده 3 قانون اساسنامه سازمان میراث اظهارنظر نهایی در مورد طرح‌های عمرانی جامع و تفصیلی در مناطق فرهنگی تاریخی با میراث است.»
رای میراث تغییری نکرده است
شریفی اضافه می‌کند: «عباس‌آباد بهشهر سال 90 ثبت جهانی شده اما سال 1346 به ثبت ملی رسیده است. حتی اگر این اثر ثبت جهانی نبود هم به عنوان یک اثر ملی اظهار نظر نهایی در مورد آن قانونا به عهده وزارت میراث است. همان زمان سازمان بازرسی هم نامه‌ای به شورای برنامه‌ریزی و توسعه می‌زند که چرا چنین مصوبه‌ای به رغم اعلام مخالفت صریح میراث به تایید رسیده است. در جریان اینکه آیا به مکاتبه سازمان بازرسی پاسخی داده شده یا خیر اطلاعی ندارم اما به میراث فرهنگی هیچ نامه‌ای نرسید.»
شریفی در مورد تحرکات شهرداری برای اضافه کردن این محدوده تاریخی به حریم شهر نیز توضیح می‌دهد: «چندین ماه بعد شهرداری درخواست دیگری مطرح کرد و آن درخواست الحاق محدوده عباس‌آباد به عنوان یک لکه در داخل جنگل و بافت منفصل به محدوده و نه حریم شهر است. جالب اینکه روستایی که بین عباس‌آباد و بهشهر وجود دارد در این طرح دوم به محدوده اضافه نمی‌شود. بلکه فقط یک لکه با چندین کیلومتر فاصله به عنوان محدوده شهر اضافه می‌شود. این طرح پیرو طرح اول به شورای عالی معماری و شهرسازی رفت و بار دیگر در سطح وزارتخانه با آن مخالفت شد. عباس‌آباد در حال حاضر چند ذی‌نفع دارد. یعنی برای مدیریت این مجموعه طی سال‌ها میان آب منطقه‌ای، میراث فرهنگی و منابع طبیعی تنش وجود دارد. از سال 94 که میراث فرهنگی از مدیریت مجموعه خلع ید شد، این مجموعه بسیار آسیب دید.»

رضا مروتی کارشناس حوزه شهری: آنچه در طرح جامع شهر بهشهر عنوان شده یک محدوده تدقیق نشده و در حقیقت ناشفاف است و مشخص نیست که تکلیف روستایی که میان آن قرار گرفته چگونه است

او همچنین در مورد آخرین مصوباتی که سرنوشت این مجموعه تاریخی در گرو آنها قرار دارد، می‌گوید: ‌«مرداد ماه سال جاری شورای عالی معماری و شهرسازی مصوبه‌ای در خصوص این مجموعه تصویب کرد که همسو با مصوبه‌ای است که محل ایراد از سوی وزارت میراث فرهنگی است. در بخشی از این مصوبه نیز می‌گوید که میراث فرهنگی برای اقدامات حفاظتی و گردشگری باید تفاهم‌نامه‌ای با شهرداری منعقد کند. در حالی که در هیچ جای قانون ما ملزم به انعقاد تفاهم‌نامه با شهرداری نیستیم. این مصوبه یک ماه قبل به ما ابلاغ شد و از همان زمان تلاش ما، اداره کل استانی و وزارت‌خانه برای ابطال این مصوبه آغاز شده است. یونسکو پیشتر نیز به دلیل حجم بالای مداخلات در این مجموعه هشدار داده بود و این مصوبات این نهاد بین‌المللی را حساس‌تر خواهد کرد.»
مدیر پایگاه‌های جهانی و ملی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کشور با تایید و صحه بر گفته‌های مدیر پایگاه جهانی عباس‌آباد، به «پیام‌ما» می‌گوید: «ما در حال آماده کردن گزارش مجددی هستیم تا بار دیگر مخالفت خودمان را با این مصوبه اعلام کنیم. آقای دکتر دارابی در شورای عالی معماری و شهرسازی هم رای مخالف خود را اعلام کرده است و مستندات آن نیز وجود دارد.»
رضا سامه ادامه می‌دهد: «ما به عنوان متولی میراث کشور، از مسیر قانونی پیش می‌رویم و این فرآیند هم در حال انجام است. من فکر می‌کنم اگر قرار باشد تدبیری اتفاق بیافتد در چهارچوب همین فرآیند است. میراث از رای خود برنگشته و برنخواهد گشت. ما به عنوان متولی و مدافع این مجموعه همه اقدام‌های لازم را انجام می‌دهیم.»
شهرداری برنامه ای ندارد
روابط عمومی‌شهرداری بهشهر در گفت‌و‌گو با «پیام ما» تایید می‌کند که پایگاه جهانی عباس‌آباد به صورت بافت منفصل به محدوده شهر اضافه شده است و حریم شهر نیست. اما شهردار این شهر می‌گوید که این گفته تنها یک اشتباه لفظی بوده است. یاسر احمدی در گفت‌وگو با «پیام ما» مخالفت با این مصوبه و الحاقیه را ناشی از تنگ‌نظری افرادی می‌داند که منافعشان در خطر قرار می‌گیرد. او می‌گوید: «این جنجال‌ها بی‌اساس است. شهرداری به تکالیف و حقوق و اختیارات خود آگاه است و قرار نیست خلاف موازین و ضوابط میراث فرهنگی در این منطقه اقدامی‌انجام دهد.»
او ادامه می‌‌دهد: «باغ عباس‌آباد، تنها باغ ثبت شده در فهرست جهانی باغ‌های صفوی ایران نیست و می‌دانید که این بناها عموما در محدوده شهری قرار دارند. اما تهدیدی برای خروجشان از فهرست یونسکو وجود ندارد. مگرشهرداری‌ها در مورد این ابنیه خودمختار عمل می‌کنند که حالا این نگرانی برای باغ عباس‌آباد وجود دارد؟ این مجموعه ‌سال‌هاست که به حال خود رها شده است و هیچ گونه رسیدگی به آن به عنوان برند شهر بهشهر انجام نمی‌شود. به این نکته نیز توجه کنید که عباس‌آباد، در حریم شهری است نه محدوده شهر و قوانین و مقررات در این دو مورد بسیار متفاوت است.»
احمدی در مورد اینکه شهرداری پس از این مصوبه و در صورت ابطال نشدن آن چه برنامه‌ای برای این مجموعه دارد می‌گوید: «هیچ برنامه مشخصی ندارد. باید میراث فرهنگی شهرستان یا استان، کتابچه گردشگری این مجموعه را تهیه کند و شهرداری مطابق آن و زیر نظر کارشناسان میراث آن را اجرا کند.»
نظارت را افزایش دهید
رضا مروتی کارشناس حوزه شهری اما توجه را به این نکته جلب می‌کند که باید نخست روشن شود مصوبه به عنوان بافت منفصل است یا محدوده: «آنچه درطرح جامع شهر بهشهر عنوان شده یک محدوده تدقیق نشده و در حقیقت ناشفاف است و مشخص نیست که تکلیف روستایی که میان آن قرار گرفته است چگونه خواهد بود. ایراد در الحاق بافت نیست بلکه ایراد در نحوه مدیریت آن است. ممکن است پارک‌های جنگلی حریم شهرها هم در تولیت شهرداری‌ها قرار بگیرد. موضوع این است که باید برای این نهاد، درامد، هزینه، قید و بند و ضوابط مشخصی معین شود. یعنی بیشتر از اینکه فکر کنیم قرا است مدیریت با چه دستگاهی باشد به این فکر کنیم که میراث فرهنگی چگونه نظارت می‌کند و اهرم نظارت را افزایش دهیم.»
با این وجود نگرانی شهروندان و حامیان میراث فرهنگی در شمال کشور از این مصوبه بسیار بالاست. تجربه حضور نهادهای دیگر در این منطقه به عنوان ذی‌نفعان رسمی ‌و غیررسمی، در کنار حوادثی مانند آتش‌سوزی موزه مستقر در این منطقه و نبود ادوات اطفا، دریافت ورودی بدون هزینه‌کرد به منظور ساماندهی و حفاظت، تجربه حضور دستگاه‌هایی مانند شهرداری در کاخ صفوی چهلستون بهشهر، تخریب گسترده عمارت‌های پهلوی چیت‌سازی و مانند اینها مجموعه عواملی است که شهروندان مازندرانی را به تنها مجموعه ثبت جهانی شرق مازندران حساس کرده است. به ویژه اینکه در دوره‌ای و طی مناقصه‌ای از سوی سازمان زندان‌ها، بخشی از اراضی این جنگل در تملک یک مالک خصوصی در آمده بود. حالا دو سوال پیشِ رو خودنمایی می‌کند: جزییات مصوبه جدید الحاق چیست؟ وزارت میراث فرهنگی تا کجا در برابر خطرهای احتمالی که طی سال‌ها مانند سایه این مجموعه تاریخی و جهانی را تهدید می‌کند ایستادگی می‌کند؟