|پیام ما| ترکیه که با سیاست‌های مدیریت منابع آب خود آثار مخربی را به کشورهای پایین‌دستش تحمیل کرده حالا موفق شده مبدع نامگذاری روزی جهانی به نام «زباله صفر» شود. «امینه اردوغان» همسر رئیس‌ جمهور ترکیه از سال ۲۰۱۷ این طرح را در کشورش به اجرا درآورد و پس از پیوستن این کشور به توافق اقلیمی پاریس آن را به سازمان ملل برای پیشنهاد به سایر کشورها ارائه کرد. سازمان ملل نیز در نیمه دسامبر امسال با این پیشنهاد موافقت کرد و بر این اساس قرار شد سی‌امین روز مارس هر سال به نام روز جهانی زباله صفر نامگذاری شود.

اگر از فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ترکیه خرید کرده باشید جمله‌ای نه چندان آشنا وقتی صندوق‌دار می‌خواهد حساب خریدتان را اعلام کند شنیده‌اید؛«پُشِت اِستَرمیسینیز؟» حالا منطقی که پشت این جمله به هنگام خرید در این کشور قرار گرفته مبنایی برای تعیین روز ۳۰ مارس به عنوان روز «زباله صفر» توسط سازمان ملل شد. ماجرای «زباله صفر» طرحی محیط‌ زیستی است که «امینه اردوغان» همسر رئیس‌ جمهور ترکیه از ۵ سال قبل در این کشور راه‌اندازی و آن را در راستای الحاق به توافقنامه اقلیمی پاریس اجرایی کرد. گرچه خبرهایی از صادرات زباله‌های پلاستیکی کشورهای اروپایی از جمله انگلیس هم به این کشور مورد انتقاد است اما آنچه «امینه اردوغان» آغاز کرده پس از اینکه در ترکیه اقبال یافت و در کشورهای حوزه دریای مدیترانه نیز مورد تشویق قرار گرفت، به سازمان ملل ارائه شد و سرانجام مجمع عمومی سازمان ملل تصویب کرد تا ۳۰ مارس به عنوان روز جهانی «زباله صفر» تعیین شود.
جالب اینجاست که در ترکیه به‌ویژه در شهر پرجمعیت استانبول تفکیک از مبدا هنوز اقبالی میان شهروندان ندارد اما خرید پلاستیک، به‌ویژه کیسه‌های پلاستیکی با تعیین بهای ۲۵ کروشی(یک چهارم یک لیر ترکیه) محدودتر شده است. روی تمام پلاستیک‌هایی که در فروشگاه‌های زنجیره‌ای با دریافت ۲۵ کروش تحویل مشتری می‌شود درباره تلاش برای زندگی بدون زباله تبلیغ شده است. این در حالی است که استانبول دست‌کم روزانه ۱۴هزار تن زباله تولید می‌کند. مدیریت شهری استانبول بابت جمع‌آوری هر تن پسماند باید ۴.۲۴ دلار هزینه صرف کند که همین موضوع سبب شد فرهنگسازی تحت عنوان زباله‌ سفر اقبال بیشتری بیابد.
در همین حال اگر در خیابان‌های مختلف استانبول قدم بزنید با اتاقک‌هایی مواجه می‌شوید که مخصوص تحویل زباله‌های تفکیکی هستند. اما همچنان مجتمع‌های مسکونی به‌ویژه شهرک‌های بزرگ فاقد سیستم تفکیک زباله در مبدا هستند. حالا همسر رئیس‌ جمهور ترکیه موفق شده است با جهانی کردن طرح «زباله صفر» چهره ترکیه را به عنوان یک کشور حامی محیط زیست تصویر کند در حالی که خود رئیس‌ جمهور ترکیه با سیاست سدسازی‌های گسترده موجب تغییر اقلیم عمیق در کشورهای پایین‌دست به‌ویژه عراق، سوریه و ایران شده است. با این حال توفیق کنونی ترکیه در محدود کردن تولید زباله و گسترش آن به دنیا موضوعی است که باید آن را مورد توجه قرار داد و از تجربه‌های آن نیز بهره‌برداری کرد.
از تولید گازهای گلخانه‌ای تا زباله‌ صفر
ترکیه تا همین سال قبل میلادی از جمله کشورهایی بود که به توافقنامه پاریس نپیوسته بود. این کشور با تولید یک درصد از گازهای گلخانه‌ای تولیدی در دنیا به همراه ایران، اریتره، عراق، لیبی و یمن از جمله چند کشوری بود که به توافقنامه پاریس نپیوست. با این حال در سال ۲۰۲۱ میلادی مجلس ترکیه پیوستن به این توافقنامه را تصویب کرد. حالا ترکیه موفق شده با پیشنهاد طرح «زباله صفر» چهره متفاوتی از این کشور برای دنیا ترسیم کند.
بر اساس گزارشی که ۱۵ بهمن ۱۳۹۹ وبسایت «معاونت دیپلماسی اقتصادی وزارت امور خارجه» ایران درباره وضعیت زباله در ترکیه منتشر کرده «پیش‌بینی می‌شود حجم پسماند شهری ترکیه در سال ۲۰۲۳ میلادی به ۳۸ میلیون تن برسد. ۵۲ درصد از حجم پسماندهای شهری این کشور را مواد ارگانیک، ۶ درصد مواد پلاستیکی، ۱۰ درصد مواد کاغذی و کارتنی، ۴ درصد مواد شیشه‌ای، ۲ درصد مواد فلزی و مابقی را موادهای دیگر تشکیل می‌دهند. نگاهی به ترکیب پسماندهای این کشور حاکی از آن است که حجم قابل‌توجه پسماندهای شهری در ترکیه قابل بازیافت بوده و می‌تواند تبدیل به محصولات جدید شود.
این گزارش همچنین تصریح کرده: از آغاز این پروژه در تاریخ ۲۰۱۷ میلادی، دولت ترکیه با استفاده از وزارت شهرسازی و محیط زیست، مجلس و نهاد ریاست‌جمهوری تلاش کرد تا دامنه ایجاد بستر مناسب برای جمع‌آوری پسماندهای شهری را در ۸۱ استان ترکیه فراهم آورده و به تدریج بتواند در سال ۲۰۲۰ میلادی بستر جمع‌آوری این گونه پسماندهای شهری را در بیش از ۷۶ هزار اداره، نهاد و سازمان دولتی فراهم آورد.
ترکیه با اجرای پروژه «پسماند صفر توانست بین سال‌های ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۰ در حدود ۲۴ میلیون تن زباله قابل استفاده در کشور بازیافت و ۳۰ میلیارد لیر از این طریق درآمدزایی کند. علاوه بر این با بازیافت این زباله‌ها از انتشار ۳ میلیون تن گازهای گلخانه‌ای جلوگیری شد.
این در حالیست که در زمان آغاز پروژه مذکور درصد حجم بازیافت پسماندهای شهری در این کشور ۱۳ درصد بود و هم‌اکنون این میزان به ۱۹ درصد افزایش یافته است.
با اجرای پروژه بازیافت پسماندهای شهری در ترکیه، میزان ۳۱۵ میلیون کیلووات ساعت انرژی، ۳۴۵ میلیون متر مکعب آب، ۴۱ میلیون متر مکعب از حجم فضای نگهداری و انبار صرفه‌جویی شد و از نشر ۲ میلیارد تن گاز گلخانه‌ای در هوا نیز جلوگیری به عمل آمد.
امینه اردوغان و پیشتازی در محیط زیست
امینه اردوغان از سال ۲۰۱۷ میلادی با همکاری وزارت محیط ‌زیست و شهرسازی ترکیه طرح خود با عنوان «زباله صفر» را به اجرا درآورد. در اندک زمانی پس از اجرای آن او مورد توجه نهادهای مختلف بین‌المللی در زمینه محیط زیست قرار گرفت و برای نمونه در سال گذشته میلادی آلوک شارما، رئیس دوره‌ای کنفرانس تغییرات آب و هوایی سازمان ملل او را به بیست و ششمین دوره این کنفرانس در گلاسکو دعوت کرد.
در چنین شرایط بود که در سپتامبر گذشته همزمان با برگزاری هفتاد و هفتمین مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک آمریکا «امینه اردوغان» ، با گوترش دبیرکل سازمان ملل متحد دیدار و گفت‌وگو کرد. این دو اعلامیه حسن نیت «جهانی بدون زباله» را در چارچوب مبارزه با بحران آب و هوا در مقر سازمان ملل امضا کردند. بر این اساس و پیشنهاد ترکیه به سازمان ملل مقرر شد «امینه اردوغان» رهبریِ جهانیِ فعالیتی که با هدف صفر کردن زباله زیر چتر سازمان ملل انجام می‌شود را بر عهده بگیرد.
پس از آن گوترش از کشورهای سازمان ملل خواست تا پروژه زباله‌ صفر ترکیه را که در چارچوب پروژه محیط‌بانی، یکی از مهم‌ترین مسائلی است که سازمان ملل با آن دست و پنجه نرم می‌کند، در سطح جهانی گسترش دهند.
همسر رئیس‌ جمهور ترکیه در حالی این پیشنهاد را به سازمان ملل ارائه کرد که پیشتر و به گفته مراد کوروم، وزیر محیط ‌زیست و شهرسازی ترکیه این طرح شایسته دریافت جایزه اول مجمع پارلمانی مدیترانه شده بود. شانزدهمین مجمع پارلمانی مدیترانه نهم و دهم مارس در دبی برگزار شد. مجمع پارلمانی مدیترانه که ترکیه از سال 2005 به عنوان شرکت‌کننده اصلی در آن حضور داشته است، یک مجمع مرکزی در منطقه مدیترانه با ماموریت توسعه همکاری بین کشورهای عضو و به منظور یافتن راه‌حل‌های مشترک برای مشکلات پیش روی منطقه است.
پس از اینکه ترکیه طرح «زباله صفر» را در چارچوب مبارزه با تغییرات آب و هوایی و طرح‌های توسعه پایدار ارائه داد، نیمه دسامبر سال جاری میلادی به اتفاق آرا این پروژه را تصویب کرد. با این تصمیم مجمع عمومی سازمان ملل، روز 30 مارس را به عنوان روز جهانی زباله صفر اعلام کرد.
بر این اساس طرح‌‌هایی همچون زباله صفر، مدیریت پسماند سازگار با محیط‌ زیست، مصرف پایدار و مسائل مربوط به تولید باید همچنان در سازمان ملل مورد توجه قرار گیرد.
همچنین بر اساس این طرح، کشورهای عضو و سازمان ملل و سایر سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای تشویق می‌شوند تا طرح‌های زباله صفر را اجرا کنند.
خبرگزاری دولتی ترکیه، آناتولی در این‌ باره نوشت: امینه اردوغان، همسر رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه طی توییتی در مورد اعلام ۳۰ مارس به عنوان روز جهانی «زباله صفر» توسط سازمان ملل متحد گفت: «جنبش زباله صفر، تجلی آینده‌ای است که رنگ آبی و سبز بر آن حاکم خواهد بود و من آرزوی آن را برای فرزندان‌مان دارم».
او همچنین در توییت خود افزود: این طرح از سال 2017 مانند گلوله برفی بزرگ و امروز به یک بسیج جهانی تبدیل شده است. این حس خوشحالی وصف‌ناپذیری است.
همسر اردوغان چگونه موفق شد؟
شاید بتوان ۲ اقدام را در توسعه مویرگی فرهنگ برخاسته از طرح «زباله صفر» همسر اردوغان موجب موفقیت و توسعه سریعتر آن دانست. نخست اجرای این طرح در مجموعه ریاست‌جمهوری ترکیه و دیگر اجرای آن در ارتش ترکیه است. جالب‌تر اینکه خبرگزاری تسنیم در ایران اجرای طرح «زباله صفر» همسر رئیس‌ جمهور ترکیه در میان ارتشی‌ها و خانواده‌اشان را بازنشر داده بود.
بر اساس گزارشی که وبسایت شبکه تی.آر.تی فارسی منتشر کرده «امینه اردوغان»، در گفت‌وگو با ماهنامه «صنعت بازیافت» (Recycling Industry) درباره عملکرد طرح «زباله صفر» گفته است: این طرح در درجه اول به معنای حفاظت از محیطی است که در آن زندگی می‌کنیم. طی ۳۶ ماه اجرای این طرح، در مجتمع ریاست‌جمهوری ۲۳۴ هزار و ۲۴۴ کیلوگرم زباله قابل بازیافت جمع‌آوری و از انتشار ۲۵هزار و۵۷۲ کیلوگرم گازهای گلخانه‌ای جلوگیری شده است.
او مدعی شد با اجرای طرح همچنین در مصرف ۸۵۰ هزار و۴۷۶ کیلووات ساعت انرژی و ۳ هزار و ۸۳ متر مکعب آب صرفه‌جویی شد.
همسر رئیس‌ جمهور ترکیه در این مصاحبه تاکید کرد: به این فکر نمی‌کنیم که زباله‌ها کجا می‌روند، آیا واقعا از بین می‌روند؟ وقتی ما غم و اندوه دریاچه خشک شده را تجربه نمی‌کنیم یا برای جنگلی که در آتش سوخته سوگواری نکنیم، متوجه آسیب‌هایی که به طبیعت وارد می‌شود نخواهیم شد.
اما چگونه طرح «زباله صفر» در ارتش ترکیه و خانواده ارتشی‌ها به اجرا درآمد.
سی.ان.ان ترک در گزارشی نوشت: پس از سخنرانی‌های متعدد امینه اردوغان ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه نیز که با توجه به آمار بالای نظامیان ترکیه و خانواده‌های آنان، بخش قابل‌توجهی از جمعیت این کشور را در بر می‌گیرد، اعلام کرد در تمام یگان‌ها، پادگان‌ها و نهادهای اداری و رزمی خود از سیاست زباله صفر پیروی می‌کند.
در کلیپ‌های تبلیغاتی ستاد کل نیروهای مسلح ترکیه که از شبکه‌های تلویزیونی این کشور پخش می‌شود، به این اشاره شده که در حال حاضر تمام یگان‌های نیروی هوایی، نیروی دریایی، نیروی زمینی، ژاندارمری و رسته‌های مختلف اداری تصمیم گرفته‌اند که نه تنها در سالن‌های غذاخوری و مصرف مواد غذایی بلکه در تعمیرگاه‌های خودروهای سبک و سنگین زرهی و ادوات نظامی مختلف از زره‌پوش‌ها گرفته تا روغن موتور، باطری‌های خودروهای نظامی، پسماندهای پس از تعمیر و سرویس هواپیماها و و حتی دستمال‌های کهنه مورد استفاده در واحدهای مکانیکی، مهمات، پوکه‌ها و تمام چیزهایی که می‌تواند بازیافت شود، جمع‌آوری شده و به شکل سازماندهی شده به شرکت‌های طرف قرارداد تحویل داده شود تا سیاست «زباله صفر» به شکل جدی در ترکیه پیاده شود.
گردش مالی یک میلیارد دلاری
ترکیه در شرایطی که تورمی ۸۵ درصدی در سال‌های پس از استقلال خود را تجربه می‌کند اینک تجربه‌ای متفاوت در زمینه پسماند دارد. بر اساس همین طرح «زباله صفر» ترکیه اینک موفق شده دست‌کم سالانه حدود 1.1 میلیون تُن ضایعات پلاستیکی را بازیافت و دوباره استفاده کند.
پس از آغاز این پروژه، میزان بازیابی از ۱۳ درصد به ۲۲.۴ درصد افزایش یافته و انتظار می‌رود این رقم پس از توافقنامه مذکور شتاب بیشتری بگیرد.
ترکیه بدین‌ترتیب به دنبال آن است که تا سال 2053 زباله‌های پلاستیکی را به صفر برساند و تبدیل زباله‌های پلاستیکی و استفاده از محصولات تولید شده از مواد اولیه تبدیل شده توسط شرکت‌ها نیز به این هدف کمک خواهد کرد.
گردش مالی در این حوزه نیز حدود یک میلیارد دلار بوده و 350 هزار نفر در آن مشغول به کار هستند.
فاتح ارن، رئیس انجمن بازیافت ترکیه در مصاحبه با خبرگزاری آناتولی با بیان اینکه قیمت هر تُن ضایعات پلاستیکی وارداتی ترکیه 400 دلار است، گفت: قیمت مواد اولیه اصلی به 2 هزار دلار می‌رسد. صادرات محصولات پلاستیکی بازیافتی کشور نیز به 1.21 میلیارد دلار افزایش یافته است.