|پیام ما| تلاش برای کاهش استفاده از کیسه‌های پلاستیکی حالا قانون شده است و چند روز قبل خبر تصویب آیین‌نامه «کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی» آمد. این در حالی است که تلاش برای تصویب این آیین‌نامه در سال 99 به صورت جدی شروع و آن زمان قرار شد تا مصوبه‌ای در دولت تنظیم شود که بر مبنای آن سازمان حفاظت محیط زیست با مشارکت وزارت صنعت، معدن و تجارت، شهرداری تهران و ذی‌نفعان دیگر، نسبت به تهیه و تدوین آیین‌نامه کاهش مصرف کیسه پلاستیکی اقدام کنند. حالا آیین‌نامه تصویب و در آن عنوان شده که وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است ترتیبی اتخاذ کند تا تولیدکنندگان کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون، از تاریخ ابلاغ این آیین‌نامه طی یک برنامه ۵ ساله، سالانه ۲۰ درصد از ظرفیت تولیدی خود را با کیسه‌های سازگار با محیط زیست یا زیست‌تخریب‌پذیر جایگزین کنند. این اتفاق هرچند از برخی ابعاد گام مهمی تلقی می‌شود اما از نظر سهیل اولادزاد، کارشناس محیط زیست و پژوهشگر حوزه پسماند وجود چنین قوانینی بدون تلاش برای مهار مشکل از پایه و نبود ابزارهای نظارتی دقیق تنها «شکلی از سبزشویی است».

آمار رسمی و دقیقی از مصرف کیسه‌های پلاستیکی در کشور در دست نیست اما پارسال، حسن پسندیده، مدیرکل پیشین دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست کشور از آماری غیررسمی یاد کرده بود. بر این اساس میزان تولید کیسه‌های پلاستیکی در کشور بیش از ۱۷۷ هزار تن در سال تخمین زده شده بود که این رقم معادل ۴۹۰ تن در روز است. او همان زمان به ایمنا گفته بود: «مطابق یک طرح پژوهشی انجام شده که توسط سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دانشگاه شهید بهشتی در سال‌های ۹۴-۹۵ انجام شده، روزانه حدود ۲۱ تن و سالیانه حدود هفت هزار و ۵۰۰ تن کیسه پلاستیک تنها در میدان‌های میوه و تره‌بار تهران مصرف می‌شود و فقط چهار درصد از کیسه‌های پلاستیکی مراکز دفن، فشرده‌سازی و در زمین دفن می‌شود و مابقی در محیط رها شده و به زمین‌های کشاورزی، سطح شهرها و آبراهه‌ها راه پیدا می‌کند.» حذف کیسه‎‌های پلاستیک از میادین میوه و تره‌بار هم از جمله آیین‌نامه‌های سازمان محیط زیست بود که بهمن ماه پارسال تصویب شد اما نتوانست تاثیر به‌سزایی در کاهش مصرف داشته باشد و حداقل اکنون بعد از گذشت هشت ماه از تصویب آن، هنوز آمار و بررسی دقیقی از این ماجرا در میان نیست.

آمار رسمی و دقیقی از مصرف کیسه‌های پلاستیکی در کشور در دست نیست اما سال گذشته، حسن پسندیده، مدیرکل پیشین دفتر مدیریت پسماند سازمان حفاظت محیط زیست کشور از آماری غیررسمی یاد کرده بود. بر این اساس میزان تولید کیسه‌های پلاستیکی در کشور بیش از ۱۷۷ هزار تن در سال تخمین زده شده بود که این رقم معادل ۴۹۰ تن در روز است

فعالیت‌های وزارت صمت، بر اساس قوانین بالادستی نیست
بر اساس آیین‌نامه جدید، وزارت صنعت، معدن و تجارت یکی از رکن‌های مهم و تاثیرگذار این حوزه باید باشد. این وزارتخانه باید در برنامه‌ای پنج ساله ترتیبی اتخاذ کند تا تولیدکنندگان کیسه‌های پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون، سالانه ۲۰ درصد از ظرفیت تولیدی خود را با کیسه‌های سازگار با محیط زیست یا زیست‌تخریب‌پذیر جایگزین کنند.
ممنوعیت توزیع رایگان کیسه‌های پلاستیکی، ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون، ممنوعیت توزیع کیسه‌های پلاستیکی نازک با ضخامت کمتر از ۶۰ میکرون در فروشگاه‌های زنجیره‌ای، استفاده از سیاست‌های تشویقی برای استفاده مجدد مشتریان از اقلام سازگار با محیط زیست، منظور کردن امتیازاتی بر روی کارت عضویت فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای در صورت دریافت نکردن کیسه پلاستیکی، الزام تولیدکنندگان به افزایش ضخامت کیسه‌های پلاستیکی و سایر اقلام پلاستیکی مانند دستکش و سفره‌ی یک‌بار مصرف به بیش از ۲۵ میکرون به‌منظور امکان بازیافت و استفاده مجدد هم از دیگر راهکارهای کاهش مصرف کیسه پلاستیکی بر اساس این آیین‌نامه عنوان شده. این در حالی است که به گفته سهیل اولادزاد، فعال محیط زیست و پژوهشگر در حوزه پسماند، انتقادات بسیاری به فعالیت‎‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت وارد است. او به «پیام ما» می‌گوید: «انتقاد ما به این وزارتخانه این است که فعالیت‌هایش بر اساس قوانین بالادستی نیست و با عنوان افزایش اشتغال و مواردی از این دست مشکلات بسیاری برای کشور ایجاد کرده است. اگر حاشیه شهرها را بگردید، به مراکز جمع‌آوری ضایعات بسیاری برمی‌خوریم که بر اساس قانون پسماند جرم‌انگاری شده‌اند و بدون مجوز شهرداری‌ها و محیط زیست ممنوع است اما وزارت صمت به بهانه اشتغالزایی و بدون بررسی میزان نیاز به پلاستیک مجوز فعالیت می‌دهد. در کنار بسیاری از این مراکز جمع‌اوری ضایعات،مراکز بازیافتی قرار گرفته‌اند که سالم و درست فعالیت نمی‌کنند و بسیاری از اینها هم نقش پررنگی در تولید پلاستیک دارند.»
او می‌گوید همین روند عاملی است که بدانیم بدون توجه به ریشه‌های ماجرا و حل آن، از موفقیت این آیین‌نامه می‌گویند. «اما باید بدانیم این به نوعی سبزشویی است. تولید کیسه پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون را قرار است به چه شکلی نظارت کنند؟ آن هم در شرایطی که بحث نظارت در حوزه محیط زیست با مشکلات زیادی روبرو است. از سوی دیگر مشکل اساسی این است که در کشور ما قابلیت بازیافت خیلی ضعیف است و کیسه‌های پلاستیکی در رده مورد پسند صنعت بازیافت نیستند. با وجود مشکلاتی از این دست، به کارهایی چون این می‌توان لقب سبزشویی داد.»
به گفته اولادزاد، هرچند تغییر قانون بسیار مهم و اثرگذار است اما عملی کردن قانون هم بسیار مهم است و باید هنگام به کار بستن قانون هم سازمان‌ها و وزارتخانه‌های مختلف همچنان پاینبد باشند نه آنکه نقش کمرنگی به خود بگیرند و تنها در کلام و قوانین نوشته شده نامشان شنیده شود.

سهیل اولادزاد: تولید کیسه پلاستیکی با ضخامت کمتر از ۲۵ میکرون را قرار است به چه شکلی نظارت کنند؟ آن هم در شرایطی که بحث نظارت در حوزه محیط زیست با مشکلات زیادی روبرو است. از سوی دیگر مشکل اساسی این است که در کشور ما قابلیت بازیافت خیلی ضعیف است و کیسه‌های پلاستیکی در رده مورد پسند صنعت بازیافت نیستند . با وجود مشکلاتی از این دست، به کارهایی چون این می‌توان لقب سبزشویی داد

جهان در مقابل آلودگی پلاستیکی
جهان گرفتار بحران پلاستیک است. بشر از سال ۱۹۵۰ تاکنون بیشتر از ۸ میلیارد تن پلاستیک تولید کرده است که بر اساس اطلاعات سایت «World Population Review» بیش از نیمی از این میزان پلاستیک تولید‌شده مستقیماً به محل‌های دفن زباله رفته و فقط ۹ درصد آن بازیافت شده است. تبعات تولید این میزان پلاستیک اما سرانجام جهان را به مقابله با این روند واداشت. به طوری که «نه به کیسه‌های پلاستیکی» به یک جریان جهانی تبدیل شد و از سال ۱۳۹۵ اقدامات جدی درباره توقف روند آلودگی‌های پلاستیکی آغاز شد.
در ابتدا در کشورهای اتحادیه اروپا، آفریقا و آمریکا، قوانینی برای ایجاد محدودیت در حوزه تولید و مصرف پلاستیک وضع شد که تولید‌کننده و مصرف‌کننده را مشمول جریمه می‌کرد. ۱۷۰ کشور جهان در اواخر ‌سال ۹۷ در نایروبی متعهد شدند تا ‌سال ۲۰۳۰ میلادی مصرف پلاستیک را به‌طور چشمگیری کاهش دهند و کشورهای جهان قطعنامه‌ای غیرضروری در مورد یکبارمصرف‌هایی مثل کیسه‌های پلاستیکی صادر کردند.‌ در آن سال پارلمان اروپا با تصویب ممنوعیت استفاده از ظروف یکبار مصرف پلاستیکی اعلام کرد اتحادیه اروپا از‌ سال 2021 فروش ظروف یکبار مصرف را ممنوع اعلام می‌کند. همین اتفاق هم افتاد. در ‌سال ۹۷ علاوه بر این شیلی هم به‌عنوان نخستین کشور آمریکای جنوبی استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را به‌طور قانونی ممنوع کرد. یک سال پیش از آن هم کنیا با وجود ازدست‌دادن ۸۰‌هزار فرصت شغلی، قانون منع استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را وضع و اعلام کرد که استفاده از کیسه‌های پلاستیکی، فروش، تولید و حمل این کیسه‌ها تا ۴۰‌هزار دلار جریمه مالی یا حکم حبس تا چهار‌سال را به همراه خواهد داشت. در تانزانیا هم این قانون مصوب شد که از این پس تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان کیسه‌های پلاستیکی به پرداخت جریمه نقدی یا حتی حبس محکوم می‌شوند. سرانجام اسفند سال پیش در روزهای پایانی پنجمین اجلاس مجمع محیط‌ زیست ملل متحد، قطعنامه پلاستیک به وجود آمد که در قالب آن UNEP و کشورهای عضو به دنبال تدوین پیمان و ابزاری الزام‌آور درباره کاهش آلودگی‌های پلاستیکی در همه اشکال و در همه مکان‌ها (خشکی و دریا) هستیم. این قطعنامه توافقی جهانی برای مقابله با آلودگی پلاستیکی است.
این میان آمارهای تولید و مصرف پلاستیک در ایران متفاوت است: در بعضی منابع گفته شده که سالانه حدود ۱۸۵‌هزار و روزانه ۵۰۰ تن پلاستیک در ایران تولید می‌شود و بعضی منابع هم مصرف پلاستیک در ایران را روزانه بیش از سه‌هزار تن و سالانه حدود یک‌میلیون تن عنوان کرده‌اند. از سوی دیگر در شرایطی آیین‌نامه «کاهش مصرف کیسه‌های پلاستیکی» تصویب شده که بر اساس آمار «World Population Review» در سال ۲۰۲۱، ایران در رتبه ۱۷ تولید زباله‌های پلاستیکی قرار دارد و سالانه حدود ۴ میلیون تن زباله پلاستیکی تولید می‌کند. حجمی که «نیم میلیون تن» آن به کیسه پلاستیکی اختصاص دارد. آمارهای شهرداری تهران هم نشان می‌دهد هر شهروند تهرانی روزانه به‌ طور میانگین سه کیسه پلاستیکی را به چرخه طبیعت وارد می‌کند و متوسط عمر استفاده از هر کیسه، تنها ۱۲ دقیقه است. این میان توسعه صنایع پتروشیمی و نفتی و همین‌طور الگوهای مصرف امروزی، حذف کیسه‌های پلاستیکی را دشوار کرده است؛ کیسه‌هایی که تولیدشان چند دقیقه طول می‌کشد و تجزیه‌شان چندین قرن.