چین و اعضای شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه‌ای مشترک از «ابتکار و تلاش» امارات در ماجرای جزایر سه‌گانه ایرانی حمایت کرده‌اند. بیانیه‌ای که بجز آن‌چه در این خصوص ذیل بند ۱۲ آن آمده، همچنین مواضع خصمانه را درباره برخی از دیگر اقدامات جمهوری اسلامی در مسائل منطقه بازتاب می‌دهد و به‌جز آن، با اشاره به موضوعات بین‌المللی جمهوری اسلامی همچون بحث مذاکرات هسته‌ای، تلویحاً مدعی عدم همکاری جمهوری اسلامی با آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای و خواستار از سرگیری این همکاری شده است. بیانیه‌ای که به فاصله ۲۴ ساعت از بیانیه دیگری منتشر شد که به‌طور دوجانبه و در جریان دیدار و گفت‌وگوی سران دو کشور چین و عربستان سعودی صادر و در آن نیز مواضع بعضاً خصمانه علیه تهران اتخاذ شده بود.

«ما هنوز جهان را بر اساس مدل دوقطبی جنگ سردی می‌بینیم و با معیارهایی می‌سنجیم که دیگر جوابگو نیستند. همین امروز هم فکر می‌کنیم که روسیه و چین با یک نگاه ژئواستراتژیک باید کنار ایران بایستند و با آمریکا بجنگند. در صورتی که روسیه و چین –به‌ویژه چین– رقابت خود با آمریکا را در حوزه تکنولوژی تعریف کرده‌اند، نه در حوزه ژئواستراتژیک.» این یکی، دو روز از این مواضع کم نشنیده‌ایم. اما آن‌چه در سطور نخست این گزارش نقل‌ قول شده، بحث امروز و دیروز نیست. این جملات در واقع بخشی از مصاحبه هفت‌ ساعته‌ای است که محمدجواد ظریف در زمانی مطرح کرد که هنوز وزیر خارجه کشور بود. مصاحبه‌ای که اوایل اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰، به‌فاصله یکی، دو ماه مانده به انتخابات ریاست‌جمهوری سیزدهم و برخلاف میل ظریف و گروهی که زیر نظر مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری در زمان ریاست حسام‌الدین آشنا بر این نهاد، اقدام به تهیه این مصاحبه کرده بودند، افشا شد.

معاون سیاسی دفتر ریاست‌جمهوری در واکنش به همراهی چین با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: همکاران چینی به یاد داشته باشند که وقتی سعودی و آمریکا از گروه‌های تروریستی داعش و القاعده در سوریه حمایت کردند و با تجاوز نظامی وحشیانه یمن را ویران کردند، این ایران بود که با تروریست‌ها جنگید تا ثبات و امنیت در منطقه مستقر شود و تروریسم به شرق و غرب تسری نیابد

مصاحبه‌ را سعید لیلاز، از اعضای حزب کارگزاران سازندگی به سفارش مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری و در چارچوب مجموعه‌ای به‌عنوان «تاریخ شفاهی دولت تدبیر و امید» در اوایل اسفندماه ۹۹ با وزیر امور خارجه وقت انجام داد. قرار بود متن این مصاحبه در سال‌های بعد و به اقتضای شرایط منتشر شود، اما در فضای قبل از انتخابات ریاست جمهوری به خارج از مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری درز کرد تا آن‌طور که آن زمان بسیاری از ناظران و تحلیلگران مدعی شدند، از انتقادهایی که ظریف لابه‌لای سخنانش نسبت‌به موضوع همکاری و اعتماد بی‌چون و پرای جمهوری اسلامی به دو قدرت شرقی یعنی چین و روسیه مطرح کرد، علیه او در انتخابات استفاده شده و مانع از حضورش در آن رقابت نه‌چندان رقابتی شوند. اما این موضع انتقادی به نوع همکاری دیپلماتیک و توام با اعتماد یک‌جانبه جمهوری اسلامی به دو کشور چین و روسیه، به مواضع ظریف محدود نبود و آن زمان و البته پیش از آن، این مواضع انتقادی را از سوی بسیاری از دیگر بازیگران و ناظران سیاست ایرانی دیده و شنیده بودیم. مواضعی که شاید یکی از مقاطع اوج‌گیری طرح و ابراز آن، نیمه دوم دی‌ماه ۱۴۰۰ باشد. زمانی که بسیاری از مطبوعات داخلی در یادداشت‌ها و تحلیل‌هایی به قلم استادان دانشگاه و تحلیلگران سیاست خارجی از این نوشتند که «چرا ایران به روسیه و چین اعتماد می‌کند؟» و به نقد این رویکرد پرداختند؛ شبیه به آن‌چه قدیر گلکاریان در ۱۸ دی‌ماه سال گذشته در یادداشتی مطرح کرد. حال اینکه برخی مطبوعات حتی از این فراتر رفته و تیتر زدند که «اعتماد به روس و چین، اشتباه استراتژیک است»؛ آن‌طور که روزنامه ستاره صبح در شماره ۲۲ دی‌ماه ۱۴۰۰، این موضع را در جریان انتشار تحلیلی از علی حقیقت‌شناس تیتر کرد و ذیل آن، به شرح دیدگاه این استاد دانشگاه رشته جغرافیای سیاسی پرداخت. تحلیل‌هایی که در حالی در آن مقطع در دی‌ماه ۱۴۰۰ در مطبوعات داخلی بازتاب یافت که قرارداد ۲۵ ساله میان جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین، آن‌طور که وزیر امور خارجه کنونی خبر داد، در آستانه ورود به فاز اجرایی بود و در نهایت روز ۲۴ دی‌ماه آن‌چه حسین امیرعبداللهیان از آن خبر داده بود، رنگ واقعیت به خود گرفت.
این در حالی بود که ابراهیم رحیم‌پور، معاون پیشین وزیر خارجه در مصاحبه‌ای مفصل که روزنامه اعتماد در شماره ۲۳ دی‌ماه ۱۴۰۰ منتشر کرد، از این گفته بود که «چین به خاطر ما ایثار نمی‌کند»؛ این دیپلمات کارکشته که معتقد بود «چین قصد دارد نقش قوی‌تری را در منطقه برعهده بگیرد»، با «اطمینان» از این گفته بود که «چینی‌ها از مسیر اقتصادی و مالی به اهداف و منافع خود در منطقه می‌رسند»؛ حال آن‌که به باور او، این تصور که جمهوری اسلامی بخواهد در دوران تحریم، جهش قابل‌توجهی در مناسبات تجاری خود با چین داشته ‌باشد، «خنده‌دار» است. او همچنین گزاره‌ای را نه‌تنها در باره حاکمان پکن، بلکه در خصوص سردمداران و ساکنان کاخ کرملین در مسکو مطرح کرده و با تاکید بر اینکه این دو کشور «تعارف ندارند»، گفته بود: «آنها هر زمان که صلاح بدانند و اقدامات ما را مطابق سلیقه و منافع خودشان بدانند، از اهرم‌های‌شان از جمله حق وتو، استفاده می‌کنند یا نمی‌کنند.» این در حالی بود که روزنامه شرق نیز پیش‌تر در تحلیلی که با عنوان «۶ دلیل برای اینکه نباید به روسیه و ۳ دلیل برای اینکه نباید به چین اعتماد کرد»، تمرکز و توجه صرف «اژدهای زرد» بر «تأمین منافع اقتصادی خود و سلطه بر بازارهای منطقه»، «بی‌توجهی چینی‌ها به مسائل محیط زیستی» در این قراردادهای تجاری و اقتصادی را به‌عنوان دو دلیل از دلایل سه‌گانه خود در مورد نادرستی اعتماد به چین مطرح کرده و در توضیح دلیل سوم نیز آورده بود: «چین (همچون روسیه) نه از حق وتوی خود در شورای امنیت برای ممانعت از تحریم ایران استفاده کرد و نه حاضر به نقض کامل تحریم‌های آمریکا علیه ایران و خرید نفت از ایران شد.»
به‌رغم تمامی این هشدارها و نگرانی‌های رسمی و غیررسمی که در تمام این سال‌ها، نه‌تنها ناظران و تحلیلگران در فضای رسانه‌ای، بلکه همزمان بسیاری از نیروهای سیاسی و مسئولان کشوری ابراز و اعلام کردند اما در نهایت اعتماد به چینی‌ها، بدون کوچکترین سوءظن و ظریف‌بینی در دستور کار سیاست خارجی جمهوری اسلامی بود تا اینکه آن‌چه بسیاری هشدار می‌دادند، در همین دو، سه روز گذشته پیش‌ روی ایران قرار گرفت. آن‌جا که منافع چینی‌ها، آن‌ هم در تعامل با کشورهای حاشیه خلیج فارس، باعث شد پکن پایتخت‌های عربی را به تهران ترجیح دهد و فراتر از آن، همسو با برخی از دولت‌های منطقه که بیشترین فاصله را با ایران داشته و کمترین همکاری و همراهی را از خود نشان داده‌اند، علیه جمهوری اسلامی موضع گرفت. مواضعی که ابتدا در قالب بیانیه مشترک روسای دولت‌های چین و عربستان سعودی مطرح شد و در ادامه از این فراتر رفت و در بیانیه پایانی چهل و سومین نشست سران شورای همکاری خلیج فارس در ریاض، با لحنی خصمانه بازتاب یافت. چنان‌که در این بیانیه، این کشورها در حالی «مدعی حمایت ایران از مجموعه‌های تروریستی و شبه‌نظامیان در عراق، لبنان، سوریه و یمن شدند» که چین نیز در اعلام این موضع با آنها همراه بود. بیانیه‌ای که همچنین در بخشی دیگر از آن، تاکید شد این شورای همکاری چندجانبه، «تداوم حمایت‌های ایران از این گروه‌ها را محکوم کرده» و از آن‌چه «دخالت جمهوری اسلامی در امور داخلی کشورهای منطقه» عنوان شد، انتقاد کردند. آن هم در حالی که رهبران کشورهای عضو شورای همکاری‌ خلیج فارس در یکی از دیگر بندهای این بیانیه، «حمایت خود از همه تلاش‌های صلح‌آمیز، از جمله ابتکار و تلاش امارات متحده عربی برای دستیابی به راه‌حلی مسالمت‌آمیز در موضوع جزایر سه‌گانه (تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی) از طریق مذاکرات دوجانبه با رعایت موازین حقوق بین‌الملل و حل این موضوع با رعایت مشروعیت بین‌المللی» اعلام کرده‌اند. این در حالی بود که چنان‌که اشاره شد، دو کشور چین و عربستان نیز پیش از صدور بیانیه گروهی، در بیانیه‌ای دوجانبه از جمهوری اسلامی خواسته بودند که با آژانس همکاری کرده و همزمان از مداخله در امور سایر کشورها بپرهیزد. بیانیه‌ای که معاون سیاسی دفتر رئیس جمهور در واکنش به آن در حساب کاربری‌اش در توییتر نوشت: «همکاران چینی به یاد داشته باشند که وقتی سعودی و آمریکا از گروه‌های تروریستی داعش و القاعده در سوریه حمایت کردند و با تجاوز نظامی وحشیانه یمن را ویران کردند، این ایران بود که با تروریست‌ها جنگید تا ثبات و امنیت در منطقه مستقر شود و تروریسم به شرق و غرب تسری نیابد.»
اما آن‌چه محمد جمشیدی در توییتی به آن پرداخت، تنها واکنش مقام‌های جمهوری اسلامی به اقدامات و اعلام مواضع جدید کشورهای منطقه و همراهی چین با این مواضع نبود. تا جایی که جلیل رحیمی‌ جهان‌آبادی، عضو میانه‌روی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، خواستار «درک دقیق‌تر و واقعی‌تر چین و عربستان نسبت‌به مواضع جمهوری اسلامی» شد و یعقوب رضایی، از چهره‌های تندروتر کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، از «محکومیت شدید» این مواضع ریاض و پکن شد. این نماینده اصولگرای مجلس همچنین از «ورود کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس به بحث درباره بیانیه اخیر چین و عربستان سعودی» خبر داد و گفت این موضوع، از مهمترین موضوعات مورد بحث نمایندگان در جلسات این هفته کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس خواهد بود.
همزمان البته در خبری دیگر که می‌تواند به این ماجرا مربوط باشد، خبرگزاری‌های داخلی به نقل از دولت چین، از «سفر قریب‌الوقوع معاون نخست‌ وزیر این کشور به تهران» خبر دادند. جالب اینکه در این خبر کنار سفر این مقام ارشد چینی به ایران، همچنین تاکید شده که او قرار است به امارات متحده عربی نیز سفر کند. سفری که ظاهراً به دعوت دولت‌های جمهوری اسلامی و امارات متحده و در همین چند روز آینده یعنی از بازه زمانی ۱۹ آذر ماه تا ۲۲ آذرماه جاری انجام خواهد شد؛ سفری که البته خبرگزاری‌های داخلی تاکید کردند که «هنوز جزئیات بیشتری درباره دستورکار سفر این مقام چینی اعلام نشده» اما با توجه به آن‌چه این چند روز در بحث روابط تهران-پکن شاهد بودیم، بعید است که صحبت از این مسائل جایی در دستورکار معاون نخست‌وزیر چین به ایران نداشته باشد.