برندگان و بازندگان بازگشت ایران به بازار نفت

حوصله‌ها سر رفته و کاسه صبوری خیل منتظرها و گوش به زنگ‌ها، هرچند بی‌سروصدا اما به وضوح در حال سررفتن است. از ۴ تیر ۹۴ که توافق تاریخی و بی‌نظیر میان ایران از یک‌سو و ۵ کشور قدرتمند اقتصادی و اعضای ثابت شورای امنیت سازمان ملل متحد به علاوه آلمان فدرال قطعی و در قالب برجام مکتوب و رسمی شد نزدیک به ۳ ماه گذشته است.
تحریم‌های وضع‌شده علیه ایران به ویژه از سال ۲۰۱۱ به این‌سو هرچند محدودیت‌های فراوانی برای این کشور ایجاد کرد و اقتصاد آن نیز تا همین امروز متحمل زیان‌های بسیار سنگینی شده است اما به نظر می‌رسد انبوه سرمایه‌گذاران، فعالان اقتصادی، تاجران و همچنین مشتریان خارجی متقاضی محصولات ایرانی، البته به‌طور عمده خریداران نفت خام، از مردم و دولت ایران بیشتر بی‌تابی می‌کنند.
در این میان، اگرچه نخستین مرحله حذف تحریم‌های ایرانیان به احتمال زیاد از بهار سال آتی (۱۳۹۵ ـ ۲۰۱۶م) کلید خواهد خورد ولی در میان دولت‌ها و کشورهای مشتاق برقراری ارتباط و حضور در بازار ایران که در طول ۳ ماه گذشته، به‌خوبی اعلام حضور کرده‌اند، یک ملت و دولت به‌طور خاص وجود دارند که آشکارا از سایرین مشتاق‌ترند و این اشتیاق آنها به‌ویژه درباره برداشته‌شدن موانع تحریم از اطراف ایران به وضوح آشکارتر است؛ بله، صحبت از کشور افریقای جنوبی است، دومین اقتصاد بزرگ قاره افریقا.
مشتری قدیمی و ثابت‌قدم
ما مذاکراتمان با مقامات ایران را قاطعانه و با صراحت و روشنی تمام انجام داده‌ایم و مشتقانه در انتظار روزی هستیم که موانع تحریم برطرف شده و واردات نفت خود از ایران را از سر بگیریم. برای افریقای جنوبی اگر درباره این اقدام لازم است فرآیندی قانونی و مشروع طی شود، ما همین فردا آن را انجام خواهیم داد، البته اگر موانعی سر راه انجام این پروسه وجود نداشته باشد.
این جملات عین سخنان «نوما ایندیا ام فکتو Nomaindiya Mfeketo» قائم‌مقام وزیر امور خارجه افریقای جنوبی است که هفته گذشته در رابطه با وضعیت و شرایط کشورش به عنوان یکی از مشتریان همیشگی نفت خام ایران بر زبان آورد.
در جایگاه دومین اقتصاد بزرگ اقلیم خود و قاره افریقا، کشور افریقای جنوبی مطابق آمار رسمی بالاترین نرخ مصرف انرژی در قاره سیاه را نیز به نام خود ثبت کرده است.
آخرین گزارش قطعی درباره مصرف نفت خام آفریقای جنوبی حاکی از آن است که این کشور در سال ۲۰۱۴م در مجموع نزدیک به ۴۲۵ هزار بشکه واردات نفت خام داشته و آن‌طور که سوابق آماری نشان می‌دهند تا سال ۲۰۱۱م که ایران در بازار صادرکنندگان نفت جهان حضور داشت، به عنوان بزرگترین تامین‌کننده نفت خام افریقای جنوبی شناخته می‌شد و این کشور افریقایی سالانه حدود ۲۵ درصد از نیازهای نفتی خود را از طریق ایران تامین می‌کرد. اما به هر حال در سال ۲۰۱۲م اوضاع به‌طور کلی دگرگون شد، هنگامی که ایالات متحده و اتحادیه اروپا به یکباره شدیدترین تحریم‌های اقتصادی را علیه ایران وضع کردند. با این رویداد، افریقای جنوبی به ناچار مجبور شد واردات نفت خام خود را در غیاب ایران، از سایر بازیگران بازار اوپک مانند عربستان سعودی، نیجریه و آنگولا تامین و خریداری کند.
براساس آمار موجود، در سال ۲۰۱۴م کشور افریقای جنوبی به‌منظور تامین نیاز داخلی در مجموع ۴۹ درصد از نفت خام وارداتی خود را از قاره آفریقا و ۴۷درصد را از منطقه خاورمیانه در قاره آسیا تهیه کرده است. همچنین از ۴درصد باقیمانده نیز، ۳درصد از کشورهای آمریکای مرکزی و جنوبی و یک‌درصد هم از قاره اروپا تامین شده است. در قاره افریقا، ۳ کشور نیجریه، آنگولا و سایر کشورهای آفریقایی، از ۴۹درصد سهمی که در تامین نفت خام افریقای جنوبی داشته‌اند به ترتیب دارای سهم‌های ۳۱، ۱۲ و ۶ درصدی بوده‌اند و از ۴۷ درصد سهمی که منطقه خاورمیانه در این رابطه داشت عربستان سعودی به تنهایی با ۳۸درصد سهم بیشترین فروش نفت به افریقای جنوبی را داشته و سایر کشورهای خاورمیانه نیز ۹درصد باقیمانده را تامین کرده‌اند. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این است که رفع موانع تحریمی ایران چگونه بر سرزمین و منطقه افریقای جنوبی اثر خواهد گذاشت؟
به این جملات دقت کنید: ما باید نفت خود را بفروشیم، حال چه قیمت آن به بالای ۱۰۰دلار در هر بشکه برسد و یا بسیار کمتر از این باشد.
«هرچند ما تمایل داریم که نفت خام صادراتی‌مان را به بالاترین قیمت ممکن به فروش برسانیم ولی این بازار جهانی نفت است که تعیین‌کننده قیمت خرید و فروش آن است و ما هم باید از بازار تبعیت کنیم. »
«به محض رفع موانع تحریم، ایران آمادگی کامل دارد تا تولید و عرضه نفت خام خود را بلافاصله به میزان یک میلیون بشکه در روز افزایش دهد و جایگاه و سهم پیشین خود در بازار صادرکنندگان نفت منطقه را دوباره بازپس گیرد. »
اینها سخنان بیژن نامدارزنگنه، وزیر نفت جمهوری اسلامی ایران است که در توصیف شرایط کنونی بازار نفت و کشورش اظهار کرده و خاطرنشان می‌کند که کشورش به محض رفع تحریم‌ها و بدون فوت وقت، تولید و عرضه نفت خام خود را در گام نخست به میزان ۵۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد داد و این روند با افزایش تولید ۵۰۰ هزار بشکه‌ای در مرحله دوم ادامه پیدا خواهد کرد. آخرین آمار استخراج نفت خام ایران باتوجه به وجود دیواره‌های تحریم، به میزان ۲میلیون و ۸۷۰هزار بشکه بود که در ماه ژوئیه ۲۰۱۵ ثبت شده است و در صورت رفع تحریم‌ها، این مقدار بلافاصله امکان رسیدن به ۳ میلیون و ۸۰۰هزار بشکه را دارد.
همچنین آخرین گزارش‌ها از صادرات نفت خام ایران که مربوط به ماه ژوئن ۲۰۱۱ است نشان می‌دهد ۱۰ کشور عمده خریدار نفت ایران به ترتیب از ۱۰۰درصد (سریلانکا) تا ۱۰درصد (ژاپن و کره‌جنوبی) نیاز نفتی خود را از این کشور تامین می‌کرده‌اند که در میان آنها پس از سریلانکا با خرید ۱۰۰درصدی نفت مورد نیاز خود از ایران، ترکیه با تامین ۵۱درصد و افریقای جنوبی با خرید ۲۵درصد از نیازهای نفتی خود از ایران بزرگترین خریداران نفت این کشور محسوب می‌شده‌اند. یونان با ۱۴ درصد، ایتالیا و اسپانیا با ۱۳درصد و چین و هندوستان نیز با خرید ۱۱درصد نفت مورد نیازشان از ایران دیگر خریداران عمده نفت این کشور بوده‌اند.
روابط (تجاری) افریقای جنوبی و ایران، رابطه برد- برد برای هر ۲ ملت محسوب می‌شود. علاوه بر اینها، آفریقای جنوبی تمایل و علاقه خود برای خرید گاز طبیعی از ایران را نیز ابراز کرده و در کنار این میل و علاقه، آمادگی خود برای سرمایه‌گذاری در پروژه‌های تولید گاز مایع‌شده (ال‌پی‌جی) در ایران را هم اعلام کرده است.
اما البته در این میان، همه کشورهای اشاره‌شده از رفع تحریم‌های ایران منتفع و خوشحال نخواهند شد، با رفع تحریم‌ها سهم واردات ۱۲درصدی نفت افریقای جنوبی از آنگولا به شدت کاهش خواهد یافت و نفت ایران جایگزین آن خواهد شد. همچنین در قاره آسیا نیز مشابه این اتفاق برای هندوستان و چین رخ خواهد داد و این ۲ کشور هم که در غیاب ایران بخشی از نفت خام مورد نیازشان را از آنگولا وارد می‌کردند با بازگشت دوباره ایران به بازار منطقه، نفت صادراتی این کشور را از دست نخواهند داد و به این ترتیب آنگولا به احتمال زیاد مغبون‌ترین و ناراحت‌ترین کشوری خواهد بود که تاثیرات بازگشت ایران به بازار صادرکنندگان عمده نفت را به‌طور کامل احساس خواهد کرد.