|پیام ما|باغ وحش خانگی خمینی‌شهر با «یک شیر و 64 پرنده کمیاب» فقط یکی از مجموعه‌های غیرمجاز حیوانات است که لو رفته و همه از آن باخبر شده‌اند. یکی از فعالان حقوق حیوانات می‌گوید، منفعل بودن سازمان حفاظت محیط زیست در جایگاه دستگاه ناظر بر فعالیت این مجموعه‌ها باعث شده تقاضا برای نگهداری از حیوانات وحشی و تعداد باغ وحش‌های خصوصی بیشتر شود. اینها در حالی است که سرنوشت حیوانات این باغ وحش‌ها و آمار تولد و مرگ و میر گونه‌هایشان -درست مانند مجموعه‌های مجاز- نامشخص است و سازمان محیط زیست هم اطلاعات دقیقی از آنها ندارد یا دست کم منتشر نمی‌کند. نمونه این روند را می‌توان در باغ وحش مشهور حسن میرکاظمی مشهور به «حسن رعیت»، دستیار بابک زنجانی دید که از سه سال پیش که خبر آمد او را با «17 ببر» دستگیر کرده‌اند، خبری از این مجموعه نیست. باغ خصوصی خمینی‌شهر هم، که اواخر فروردین امسال کشف شده، وضعیتی مشابه دارد؛ ماده‌شیر آفریقایی را به باغ وحش صفه منتقل کرده‌اند؛ مجموعه‌ای که در وعده‌های انتخاباتی اعضای شورای شهر اصفهان قرار بر تعطیلی آن بود. پرنده‌ها هم هنوز در این باغ خصوصی نگهداری می‌شوند.

پیش از این چهارم اردیبهشت امسال یک پلنگ بالغ بالای ساختمانی در قائم‌شهر مازندران مشاهده و بعد از ساعت‌ها کشمکش کشته شد؛ اگرچه به طور رسمی اعلام نشد که این پلنگ از کجا آمده اما در اظهارات فعالان محیط زیست و شهروندان قائم‌شهر به ارتباط این پلنگ با یک باغ وحشی خانگی اشاره شده است. علی کشمیری، فعال حقوق حیوانات هم که معتقد است رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دستگاهی حاکمیتی و ناظر به گونه‌ای است که افراد را به سمت نگهداری از حیوانات وحشی و راه‌اندازی باغ وحش‌های خصوصی سوق می‌دهد، می‌گوید آن پلنگ اهلی شده و از یک مجموعه خصوصی گریخته بود و امکان زنده‌گیری‌اش بالا بود. او در گفت‌وگو با «پیام ما» مثال‌های بسیاری از کشف حیات وحش و ارتباط آن به مجموعه‌های خصوصی و باغ وحش‌ها مطرح می‌کند و می‌گوید: «در نبود نظارت و پروتکل مشخص، مجموعه‌های اینچنینی با مجوز یا بدون مجوز، در حال انجام تخلفی مشابه هستند.»

کشمیری چرخه‌ای که افراد را به سمت خرید حیوانات وحشی و راه‌اندازی مجموعه‌های خصوصی سوق می‌دهد را اینطور وصف می‌کند: فرد ابتدا در آتلیه با تاکسیدرمی حیوانات عکس می‌گیرد. بعد می‌رود به باغ وحشی مثل صفادشت و به حیوانات غذا می‌دهد و در باغ وحشی مثل باراجین توله حیوان وحشی را در آغوش می‌گیرد و با خودش می‌گوید چه خوب است. پول هم دارد و می‌تواند می‌خرد. خیلی راحت و در دسترس می‌شود حیوان خرید

نظارت بدون ساز و کار مشخص
او باغ وحش شیراز را مثال می‌زند که در تبلیغات، بزرگترین مرکز زادآوری شیر در دنیا و ایران معرفی می‌شود، در حالی که هیچوقت درباره آمار تولد و تلفات گونه‌هایش گزارشی نمی‌دهد. «هیچ پروتکلی وجود ندارد که یک باغ وحش چقدر حق زادآواری گونه‌ها و توله گرفتن از حیوانات را دارد. هیچ سقفی تعریف نشده و آنها آزاد هستند. از سوی دیگر در حالی که هزینه‌های نگهداری این حیوانات بالاست، مجموعه‌ها ناچارند توله‌ها را بفروشند. مثلا توله ببر سه ماهه را به قیمت 200 میلیون‌ تومان می‌فروشند. بنابراین از آنجایی که سازمان هیچ ساز و کاری ندارد، با جمعیت زیادی از حیوانات مواجهیم و همینطور جمعیت متقاضیانی که توسط شبکه‌هایی به سمت خرید این حیوانات و نگهداری‌شان جذب می‌شوند. این مسیر ریل‌گذاری و هموار است.» کشمیری از سوی دیگر با اشاره به اینکه سازمان محیط زیست بعد از کشف حیوانات از متخلفان معمولا سعی در پنهان‌کاری دارد و موضوع را پیگیری نمی‌کند، از توله شیری صحبت می‌کند که چندی پیش در مرز کشف شد. 9 دی پارسال رییس اداره حفاظت محیط زیست سردشت خبر داد که «با تلاش ماموران انتظامی هنگ مرزی از خروج یک قلاده توله شیر در نقطه صفر مرزی جلوگیری شد.» آن زمان گفتند وضعیت این توله شیر در ابتدا «بسیار نامناسب» بوده و بعد از معاینه و مراقبت‌های لازم «از لحاظ جسمی بهبود یافته و از شرایط مناسبی برخوردار شده است». اما این شیر اکنون کجاست؟ این فعال حقوق حیوانات می‌گوید: «شیر ابتدا در ویلای خصوصی یک فرد در ارومیه بود و وضعیت خوبی نداشت. بعد از آن به باغ وحش ارومیه سپردند. اما هرچه پیگیری می‌کنم که درباره وضعیتش اطلاعاتی بدهند، پاسخ دقیقی نمی‌دهند. در حال حاضر مستنداتی درباره این شیر وجود ندارد. مردم هم خبر را فراموش کرده‌اند.»
ببر باغ وحش حسن رعیت، هدیه محیط زیست بود
کشمیری چرخه‌ای که افراد را به سمت خرید حیوانات وحشی و راه‌اندازی مجموعه‌های خصوصی سوق می‌دهد را اینطور وصف می‌کند: «فرد ابتدا در آتلیه با تاکسیدرمی حیوانات عکس می‌گیرد. بعد می‌رود به باغ وحشی مثل صفادشت و به حیوانات غذا می‌دهد و در باغ وحشی مثل باراجین توله حیوان وحشی را در آغوش می‌گیرد و با خودش می‌گوید چه خوب است. پول هم دارد و می‌تواند می‌خرد. خیلی راحت و در دسترس می‌شود حیوان خرید. حتی فردی که در خمینی‌شهر بود کافی بود درخواستی به اداره کل محیط زیست اصفهان بدهد و درخواست نگهداری و پرورش کند، موافقت می‌کردند و به او مجوز می‌دادند. این فرایند ادامه دارد.» به گفته او پیش از این ببر باغ وحش خصوصی حسن رعیت از باغ وحش مشهد تامین شده و با نامه محیط زیست استان خراسان رضوی به او هدیه شده بود. از سوی دیگر مدتی است که بین فعالان محیط زیست صحبت از فردی در بوشهر است که به محیط زیست برای پرورش ببر درخواست داده است. «کسب و کارش تجارت و صادرات و واردات است و برای تفریح این کار را می‌کند. یکی از افرادی که با در همین چرخه به این مرحله رسیده است.» کشمیری حرف‌هایش را اینطور ادامه می‌دهد: «کسانی که در کار پرورش و توله‌کشی‌اند، ببر و توله شیر را از صد تا دویست میلیون تومان به متقاضی می‌فروشند و بعد خودشان پیگیر مسائل رسیدگی و آموزش این حیوان می‌شوند. همان فروشنده‌ای که معامله را جوش داده، برای تربیت حیوان، دریافت ویتامین‌ها و مکمل غذایی مورد نیاز، دارو و حتی معرفی دامپزشک هم پیش‌قدم می‌شود. در مرحله آخر این چرخه اقتصادی، لاشه حیوان را هم می‌خرند. تاکسیدرمی شیر 150 تا 200 میلیون فروخته می‌شود. این کسب و کار با همان عکس و غذادهی شروع شد. در حال حاضر کم نیستند افراد ثروتمندی که دوست دارند متفاوت باشند و دیگر دنبال گونه خاص سگ نیستند شیر و ببر و پلنگ می‌خرند.»

هیچ پروتکلی وجود ندارد که یک باغ وحش چقدر حق زادآواری گونه‌ها و توله گرفتن از حیوانات را دارد. از سوی دیگر در حالی که هزینه‌های نگهداری این حیوانات بالاست، مجموعه‌ها ناچارند توله‌ها را بفروشند. مثلا توله ببر سه ماهه را به قیمت 200 میلیون‌ تومان می‌فروشند. با جمعیت زیادی از حیوانات مواجهیم و همینطور جمعیت متقاضیانی که توسط شبکه‌هایی به سمت خرید این حیوانات و نگهداری‌شان جذب می‌شوند. این مسیر ریل‌گذاری و هموار است

یکی در خفا تخلف می‌کند، یکی با مجوز
باغ پرنده‌ها هم جایی در چرخه حذف حیوانات از طبیعت دارند. علی کشمیری می‌گوید فرقی بین ماهیت باغ‌های پرندگان با باغ وحش‌های خصوصی و غیرمجاز نمی‌بیند. او قوهای فریادکش، فلامینگوها و عروس‌غازهایی که از طبیعت صید می‌شوند و پشت قفس‌های این مجموعه‌ها جای می‌گیرند را مثال می‌زند و می‌گوید: «باغ‌های پرندگان این پرنده‌ها را از طبیعت سرقت می‌کنند و با قاچاقچیانی که مجموعه خصوصی و بدون مجوز دارند، فرقی نمی‌کنند. باغ پرندگان ایلیا در فریدون‌کنار سه عروس‌غاز نگهداری می‌کرد که تعدادش امسال به دو پرنده رسیده. این در حالی است که در دو سال گذشته تعداد عروس‌غازی که در طبیعت رکورد شده کمتر از شمار انگشتان یک دست است. البته این باغ پرندگان مجوز هم ندارد و مدام پرنده‌ها را جایگزین می‌کند و کسی با آنها کاری ندارد.» او با گفتن این موارد، ادامه می‌دهد: «وقتی نماینده حاکمیت در نظارت منفعل است راه برای تخلف باز می‌شود؛ یکی در خفا تخلف می‌کند، یکی با مجوز.» به گفته او در حالی که جریمه‌ نگهداری فلامینگو 6 میلیون تومان است، در باغ پرندگان فریدون‌کنار 12 فلامینگو وجود دارد که از طبیعت صید شده است، بنابراین در چنین فضایی اگر کسی در خانه‌اش حیوانی نگهداری کند را بازخواست نمی‌کنند. او از سوی دیگر می‌گوید: «مورد خمینی‌شهر سروصدا کرد چون یک شیر هم داشت اما اگر فقط پرنده داشت چندان مشکلی برایش پیش نمی‌آمد. وضعیت به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد قوانین ناظر بر باغ وحش‌ها را خود گردانندگان و صاحبان باغ وحش‌ها یا نمایندگان آنها می‌نویسند.»