|پیام ما| گنبدها و چهارطاقی‌ها، بادگیرها و طاق‌های بلند، ستون‌ها و سرستون‌ها؛ از زیگورات چغازنبیل تا تخت جمشید، از کاریز نجف‌آباد تا کلبه‌های تپه‌های سیلک، از عمارت کلاه‌فرنگی تا برج آزادی؛ این بناها با نبوغ معماران به این آثاری شکوهمند تبدیل شده است. معماری از کهن‌ترین هنرهاست و در ایران عمری به قدمت تاریخ تمدن این سرزمین دارد. سوم اردیبهشت، تاریخی غیر رسمی برای بزرگداشت شیخ بهایی و روز معماری است و هنوز در تقویم جایی پیدا نکرده است. به همین بهانه با 5 معمار معاصر ایرانی آشنا می‌شویم و به آثار بازمانده آنها می‌پردازیم.

هوشنگ سیحون
«مرد بناهای ماندگار»، «پدر معماری مدرن ایران»؛ هوشنگ سیحون را به این نام‌ها می‌شناسند. طراحی و مرمت آرامگاه ابن‌سینا، فردوسی، خیام، نادرشاه افشار و کمال‌الملک از یادگارهای مشهور اوست. سیحون در سال 1299 و در خانواده‌ای اهل موسیقی به‌دنیا آمد. او که از چهره‌های ماندگار و درخشان هنر معماری و نقاشی ایران به شمار می‌رود، در معماری به بی‌زمانی و بی‌مکانی اعتقاد داشت، در کار خود از مصالح بومی بهره‌ می‌گرفت و بر تاثیر اقلیم و فرهنگ تاکید داشت. او از نخستین افرادی بود که در دانشکده هنرهای زیبا تحصیل کرد و یکی از هشت نفری بود که در سال ۱۳۲۳ برای بورسیه فرانسه انتخاب شد. پس از فارغ‌التحصیلی به ایران بازگشت و سال‌ها در دانشگاه فعالیت کرد. سیحون در سال‌های فعالیت خود عضو شورای ملی باستان‌شناسی، شورای عالی شهرسازی، شورای مرکزی تمام دانشگاه‌های ایران و کمیته بین‌المللی ایکوموس بود و به مدت ۱۵ سال مرمت بناهای تاریخی ایران را برعهده داشت. موزه توس، ساختمان مرکزی بانک سپه در میدان توپخانه تهران، سینما آسیا، سینما سانترال (سینما مرکزی)، کارخانه کانادا درای (زمزم کنونی) در تهران و اهواز و بسیاری بناها و آرامگاه‌های دیگر از آثار این هنرمند است. هوشنگ سیحون، سرانجام پنجم خرداد 1391 در بیمارستان ونکوور، در 93 سالگی درگذشت.
عبدالعزیز فرمانفرماییان
عبدالعزیز فرمانفرماییان نامی پرآوازه در معماری ایرانی است. بسیاری او را با معماری استادیوم آزادی، برج‌های سامان و ونک‌پارک، ساختمان بورس، کاخ مادر سعدآباد و کاخ نیاوران می‌شناسند. فرمانفرماییان از بنیان‌گذاران نظام مهندسی جدید در ایران است. این معمار فرزند عبدالحسین میرزا فرمانفرما یکی از رجال اواخر دوره قاجار بود. در سال ۱۲۹۹ متولد شد و تحصیلاتش را در دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس (دانشکده بوزار) گذراند. فرمانفرماییان در دهه 30 فارغ‌التحصیل شد و به ایران بازگشت و کار طراحی را در گاراژ پدرش آغاز کرد. او سپس در یکی از آتیله‌های دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران زیر نظر محسن فروغی همراه با مهندس آفتن دلیان، هوشنگ سیحون و حیدر غیایی به کار و تدریس مشغول شد. استادیوم ورزشی، ساختمان شرکت نفت، مسجد دانشگاه تهران، ساختمان وزارت کشاورزی، دانشکده دامپزشکی و ساختمان اداری صداوسیما نیز از آثار دیگر اوست. او معمار موزه فرش ایران نیز بوده است و در ماه‌های گذشته با تبدیل کردن حوض‌های این موزه -که اثر کامران دیباست- به باغچه از سوی رئیس جدید این موزه، بار دیگر نام فرمانفرماییان شنیده شد. شناخته‌شده‌ترین فعالیت شهرسازی فرمانفرماییان اما تهیه نقشه جامع شهر تهران با همکاری ویکتور گروئن بود. او که به روش From flow the function کار می‌کرد، علاوه‌بر طراحی معماری در طراحی شهری و شهرسازی به‌فعالیت مشغول شد و در سال‌های 1346 تا 1354 تمامی کارهای غیرصنعتی کنسرسیوم نفت شامل شهرسازی، مدرسه‌سازی، خانه‌سازی و ساخت دفاتر اداری در مناطق نفت‌خیز را به عهده داشت و شهرسازی و خانه‌سازی مجموعه شرکت مس سرچشمه کرمان، شرکت خانه در کرج، شرکت خانه در اصفهان و شرکت خانه در شرق تهران را نیز انجام داد. نام او که 31 خرداد 1392 در 93 سالگی در پاریس درگذشت، در کتاب معماران ایران درج شده است.
کامران دیبا
کامران دیبا ۱۴ اسفند ۱۳۱۵ در خاندان طباطبایی تبریز، در تهران به دنیا آمد؛ خاندانی ذی‌نفوذ از زمان قاجار. پدرش اسفندیار دندانپزشک بود و دختر عمویش فرح پهلوی بعدتر با محمدرضا پهلوی ازدواج کرد. در سال ۱۳۳۵ کامران دیبا برای ادامه تحصیل در رشته معماری به دانشگاه هاروارد آمریکا رفت. مجله آنلاین معماری و شهرسازی می‌نویسد که دیبا در زمان دانشگاه کمتر به خواندن دروس معماری مشغول بوده و بیشتر در کتابخانه کنگره آمریکا کتاب‌های فلسفه و روان‌شناسی میخوانده و همین مطالعات در زندگی او تاثیر داشته است. در سال ۱۳۴۵ هنگامی که درسش در رشته معماری و جامعه‌شناسی به اتمام رسید، به تهران بازگشت و دفتر معماری و شهرسازی و طرح‌های اجتماعیِ “DAZ- داز” را تاسیس کرد. او به سنت‌های بومی و هم چنین نیازهای جامعه شهری مدرن و اثر متقابل انسان علاقه‌مند بود. بناهای زیبا و ماندگاری چون موزه هنرهای معاصر تهران، فرهنگسرای نیاوران و فرهنگسرای شفق از کارهای اوست. پروژه نیمه‌تمام «شهر جدید شوشتر» در خوزستان که او معمار و برنامه‌ریز آن بود بیش‌ترین موفقیت خود را مرهون الگوهای ساختاری و گونه‌های ساختمانی سنتی است که دیبا مورد استفاده قرار داده‌است. پروژه‌های خارج از ایران دیبا شامل طرح‌های خانه‌سازی در ایالت ویرجینیا و طرح توسعه هتل‌ها در اسپانیا ست. او در سال ۱۳۵۶ به عنوان منتقد با «دانشگاه کرنل» همکاری کرد. جایزه معماری آقاخان برای پروژه شهر جدید شوشتر، طرح برگزیده در مجموعه آثار معماری و شهرسازی جهان در نمایشگاه آثار معماری و شهرسازی قرن بیستم در جشن سال ۲۰۰۰ در لس‌آنجلس برای پروژه شهر جدید شوشتر نیز از سوابق دیگر اوست. دیبا طراحی و اجرای آثاری چون موزه هنرهای معاصر تهران، پارک و فرهنگسرای شفق، پارک و فرهنگسرای نیاوران، منزل مسکونی (موزه) پرویز تناولی، نمازخانه جنب موزه فرش، مسجد جندی شاپور، شهرک شوشتر ویلای «پیرونه» (اسپانیا)ویلای «اسپارتینا» (اسپانیا) را در کارنامه خود دارد.
امیرعلی سردار افخمی
امیرعلی سردار افخمی متولد ۱ آذر ۱۳۰۸ در تهران، از معماران پیشرو و شناخته‌شده ایرانی است. او به تاریخ یکشنبه ششم دسامبر ۲۰۲۰ (۱۶ آذر ۱۳۹۹) در ۹۱ سالگی، در اثر کهولت سن در فرانسه درگذشت. تئاتر شهر تهران از مهمترین آثار معماری اوست. همچنین مرکز تحقیقات کار واقع در خیابان ولیعصر، ساختمان جدید مجلس شورای ملی – که در سال ۱۳۵۵ طراحی و در سال‌های ۱۳۷۶–۱۳۸۰ اجرا شده و با تغییراتی همراه بود-، ساختمان تالارها دانشگاه صنعتی اصفهان طراحی سنگ مزار صادق هدایت در گورستان پرلاشز پاریس از دیگر آثار اوست. وب‌سایت معماری معاصر ایران درباره سردار افخمی نوشته است: در سال ۱۳۲۳ (۱۹۴۴)، زمانی که شاگرد دوره متوسطه بود برای ادامه تحصیلات راهی فرانسه شد و پس از ورود به رشته معماری در مدرسه هنرهای زیبای پاریس «بوزار» شاگرد اول شد. سردار افخمی پس از أخذ مدرک دکتری معماری از دانشکده هنرهای زیبای پاریس در سال ۱۳۴۲ (۱۹۶۳) به ایران بازگشت و در دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد تا اینکه به دلیل اختلاف با سیحون (ریاست وقت دانشکده معماری) تدریس را رها کرد و به کار معماری در دفتر خود در تهران «شرکت مهندسان مشاور سردار افخمی» پرداخت. سردار افخمی را می‌توان معماری زمینه گرا نامید. او همواره بر استفاده از آجر در طراحی و اجرای ساختمان‌هایش اصرار خاصی داشت. او بهمن‌ماه 91 درباره تئاتر شهر به شرق گفته بود: «زمین این بنا در گوشه‌ای از باغ کافه شهرداری (پارک دانشجوی فعلی) بود. یادم می‌آید وقتی بچه بودم در زمان رضاشاه باغی آنجا بود. دفتر «فرح پهلوی» از من خواست که در یک گوشه از این باغ ساختمان تئاتر شهر را بسازم. این باغ به گونه‌ای بود که از همه طرف دیده می‌شد؛ هم از طرف خیابان ولیعصر (پهلوی) هم از طرف شمال که باغ قرار داشت، هم از طرف جنوب که کوچه‌ای قرار داشت و هم از طرف شرق…. چون از همه طرف دیده می‌شد به نظر می‌رسید بهترین طرح برای اجرای چنین ایده‌ای، یک ساختمان دایره‌ای است.»
هادی میرمیران
دریافت نشان معماری ایران (1379)، لوح تقدیر جامعه مهندسان مشاور ایران برای شناسایی و معرفی معماری ایران (1380)، جایزه مهراز (1381)، انتخاب شده به عنوان پیشکسوت معماری توسط سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور (1381)، دریافت لقب شهروند افتخاری اصفهان (1383)، دریافت لوح تقدیر و تندیس از جامعه مهندسان مشاور ایران (1383)؛ اینها برخی از عناوین و افتخارات سید هادی میرمیران است. او در سال 1323 در قزوین به دنیا آمد. تحصیلاتش را در رشته معماری در دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران به انجام رساند و در سال 1347 با ارزشیابی عالی فارغ‌التحصیل شد. میرمیران چهار دهه در این عرصه فعالیت جدی داشت.
شهر جدید بهارستان در اصفهان، ساختمان کانون وکلای دادگستری مرکز، ساختمان کنسولگری ایران در فرانکفورت، ساختمان مرکزی بانک توسعه صادرات ایران، ساختمان مجموعه ورزشی رفسنجان از آثار اوست.
حفظ پیوستار و روح معماری کهن ایران با روش‌های نوین طراحی از مهمترین ویژگی‌های آثار معماری میرمیران است. او از پیشنهاددهندگان تعیین روزی به نام روز معمار بود و همزمان با درگذشت او در 29 فروردین 1385 بود که بنا شد مراسمی برای اعطای جایزه میرمیران برگزار شود. در فاصله‌ سال‌های 1357ـ1347 در شرکت ملی ذوب آهن ایران، در اصفهان مسئول کارگاه معماری واحد طراحی و شهرسازی مشغول بود و مسئولیت تهیه و اجرای طرح‌های متعددی را در زمینه مجموعه‌های مسکونی، بناهای عمومی و طرح‌های شهری بر عهده داشت. بر اساس آنچه منابع آثار معماری نوشته‌اند، هادی میرمیران در اصفهان برای اولین بار مفهوم «منطقه شهری» را به طور جدی مطرح کرد و توانست ضرورت توجه به مناطق شهری کشور را به منزله عرصه‌هایی مشخص، مجزا و مستقل در حوزه مدیریت و برنامه‌ریزی شهری نشان دهد.