| پیام ما | اسناد تاریخی به جا مانده از جنگ جهانی دوم، از قحطی بزرگی می‌گویند که ایران هم به رغم اعلام بی‌طرفی در جنگ، به شکلی گسترده درگیر آن شد. قحطی بزرگی که به دلیل جنگ و اشغال زمین‌های کشاورزی حاصلخیز در اوکراین و بلاروس به وجود آمده بود. آن روزها در صفحات تاریخ نوشته شد که ارتش آلمان کشتزارهای حاصلخیز اوکراین را به آتش کشیده و زمینه‌ساز بروز آن قحطی بزرگ و غارت غلات ایرانیان توسط متفقین شدند. جزئیات تلخ این فاجعه برای همیشه در تاریخ ماندگار است. حالا با برافروختن آتش جنگ از سوی روسیه و حملات نظامی به اوکراین، باز هم این نگرانی در بسیاری از کشورهای جهان ایجاد شده است که باز هم این کشور که در برخی منابع «سبد نان اروپا» نامیده شده، از تامین نیاز گندم کشورهایی که وابسته محصولات کشاورزی آن بودند باز بماند. همان روزها که هنوز جنگنده‌های روس در آسمان اوکراین آتش به پا نکرده بودند و جنگ بیشتر به یک گمانه‌زنی شبیه بود، بازارهای اقتصادی جهان متاثر از احتمال وقوع این جنگ بود. حالا اما چند روزی است که آتش‌ها گشوده شده و آوارگی جنگ آغاز شده است. در میان آنها که جهان خود را در چمدانی جا داده و راهی ناکجا آبادی برای نجات شده‌اند، کشاورزان و زمین‌داران هم باید باشند، آنها هم به نجات فکر می‌کنند و گندمزارها را در آستانه بهار رها کرده و تسلیم سرگردانی جنگ می‌شوند. ترکش‌های این جنگ اما دنیا را بی نصیب نخواهد گذاشت.

«روسیه بزرگترین صادرکننده گندم در جهان است و همراه با اوکراین، نزدیک به یک چهارم کل صادرات جهان را به خود اختصاص داده است. قیمت گندم در روز پنجشنبه نزدیک به ۶ درصد افزایش یافت و رشد سالانه را به ۳۷ درصد رساند. افزایش قیمت به کشور‌های در حال توسعه آسیب می‌رساند، جایی که مردم بخش بیشتری از درآمد خود را صرف غذا می‌کنند» این هشدار را نیویورک‌تایمز سه روز پیش، درباره جنگ روسیه و اوکراین داده است. این نشریه البته به نقل از دیوید لابورد، محقق ارشد موسسه تحقیقات سیاست بین‌المللی غذایی، آورده است: «این بحران بر ثبات بازار جهانی گندم تاثیر خواهد داشت. اما آثار واقعی این جنگ بر عرضه جهانی غذا در چهار ماه آینده نمایان می‌شود، زمانی که برداشت بعدی گندم آغاز شود. تا آن زمان، اگر کشاورزان نتوانند به دلیل تداوم عملیات نظامی محصولات خود را برداشت کنند، یا تاسیسات بندری و راه‌آهن آسیب دیده باشد و محصولات به خوبی توزیع نشود، وضعیت بغرنج‌تر می‌شود.»
کشورهایی که نه تنها گندم که ذرت، کلزا، آفتابگردان، سویا چغندر قند و جو مورد نیاز بسیاری از کشورها را تامین می‌کند. ایران هم پیش از اتفاقاتی که احتمال حمله نظامی روسیه به اوکراین را تقویت کرد، در اندیشه کشت فراسرزمینی در اوکراین بود. بهار امسال بود که روسای اتاق‌های بازرگانی ایران و اوکراین مذاکراتی برای تجارت محصولات کشاورزی و ایجاد زمینه مناسب برای کشت فراسرزمینی در اوکراین داشتند و قرار بر کمیته‌ای با موضوع کشاورزی و کشت فراسرزمینی با حضور نمایندگان هر دو طرف شد. حالا اما زمین‌های حاصلخیز اوکراین دیگر امن نیست. قیمت مواد غذایی از ابتدای جنگ این دو کشور به شکلی چشمگیر افزایش پیدا کرده است. راشاتودی شبکه خبری دولتی روسیه در گزارشی که اخیرا منتشر کرده است، گویی با قصد هیزم ریختن به آتش نگرانی‌های جهانی در خصوص امنیت غذایی آورده است: «تشدید تنش‌ها بین دو غول بزرگ تأمین‌کننده مواد غذایی دنیا (روسیه و اوکراین) سبب می‌شود واردکنندگان گندم، ذرت و روغن آفتابگردان کشورهای دیگر را برای واردات محصولات مورد نیاز خود انتخاب کنند هر چند که باید هزینه بیشتری برای این امر پرداخت کنند. روسیه و اوکراین ۲۹ درصد از صادرات جهانی گندم، ۸۰ درصد از صادرات روغن آفتابگردان و ۱۹ درصد از صادرات ذرت جهان را به خود اختصاص داده، از طرف دیگر آمارهای صادراتی محصولات غذایی این کشور نشان می‌دهد خاورمیانه و آفریقا مقصد ۷۰ درصد از صادرات گندم روسیه بوده است» این شبکه خبری که از سوی بریتانیا در روزهای اخیر به عنوان ابزار تبلیغاتی کرملین معرفی شده است در گزارش خود آمارهایی از افزایش کم‌سابقه نرخ گندم ذکر و تاکید کرده است: «تنش بین این دو کشور قیمت مواد غذایی را به بالاترین حد خود خواهد رساند به‌ طوری که از همین حالا روزانه ۵۰ سنت قیمت گندم صادراتی آمریکا افزایش پیدا می‌کند. از طرف دیگر قیمت گندم و سویا به بالاترین سطح در ۹ سال گذشته رسیده است. باید در روزهای آینده شاهد افزایش ۳۰ درصدی قیمت گندم و ۲۰ درصدی قیمت ذرت باشیم» رویترز هم از یک اقتصاددان تجارت کشاورزی در استرالیا در خصوص تاثیر جنگ بر وضعیت محصولات کشاورزی در بازار جهانی نقل قولی منتشر کرده که می‌گوید: «اختلال در عرضه محصولات کشاورزی در منطقه دریای سیاه بر واردات جهانی تاثیر خواهد گذاشت. خریداران در خاورمیانه و آفریقا به دنبال منابع جایگزین وارداتی هستند» یک تاجر مستقر در سنگاپور هم گفته است: «کشتی‌ها به دلیل خطر جنگ از ورود به دریای سیاه اجتناب می‌کنند» در این میان بی‌بی‌سی گزارشی در خصوص پیامدهای اقتصادی این جنگ منتشر کرده که در آن به تحریم‌های اعمال شده علیه روسیه از سوی غرب اشاره کرده و درباره پیامدهای این جنگ آورده است: «روسیه بزرگ‌ترین صادرکننده گاز طبیعی در جهان است. یکی از مقاصد صادرات گاز روسیه کشورهای اروپایی هستند، کشورهایی که برخی در جریان درگیری روسیه و اوکراین دست به تحریم‌هایی علیه روسیه زده‌اند. از سویی درگیری روسیه و اوکراین باعث شده است قیمت نفت به بالاترین سطح خود در بیش از هفت سال گذشته برسد، در حالی که قیمت‌های گاز ‌تنها در یک روز ۶۰ درصد افزایش یافته است» این افزایش قیمت می‌تواند سبد سوخت خانوارهای اروپایی را تحت تاثیر قرار داده و از سویی منجر به افزایش نرخ حمل و نقل در کشورهای مختلف شود. از سویی برخی صاحب‌نظران معتقدند ممکن است پوتین از این اهرم (فروش گاز) در مقابل تحریم‌ها استفاده کند. این فرضیات در حالی مطرح است که بسیاری از کشورهای اروپایی زمستان امسال را با بحران جدی انرژی پشت سرگذاشتند.
بی‌بی‌سی در بخش دیگری از گزارش خود به امنیت غذایی کشورهای وارد کننده محصولات کشاورزی این دو کشور اشاره کرده: «هزینه اقلام غذایی روزانه ممکن است در مناطقی مانند ترکیه و شمال آفریقا که متکی به گندم و ذرت روسیه و اوکراین هستند، افزایش پیدا کند. حدود یک‌چهارم گندم جهان و نیمی از محصولات آفتابگردان آن مانند دانه‌ها و روغن آفتابگردان در این دو کشور تولید می‌شود. اوکراین همچنین یکی از فروشندگان بزرگ ذرت در سطح جهان است. تداوم جنگ می‌تواند بر میزان تولید غلات و حتی دو برابر شدن قیمت جهانی گندم تأثیر بگذارد» نشریه فوربس هم در گزارشی به نگرانی‌های جهانی درباره تهدید امنیت غذایی در پی جنگ روسیه و اوکراین اشاره کرده و نوشته است: «روسیه یکی از تولیدکنندگان عمده کودهای شیمیایی است و این جنگ این نگرانی را ایجاد می‌کند که محدودیت‌های تجاری منجر به کمبود کودهای مورد نیاز در کشاورزی شده و قیمت‌های جهانی غذا را بیشتر افزایش دهد»
Cnbc هم در گزارشی به نقل از تحلیل‌گران حوزه کشاورزی سه سناریوی محتمل را بررسی کرده است: جنگ کوتاه مدت در اوکراین، جنگ و تحریم علیه مسکو، جنگ، تحریم و اقدامات ثانویه علیه کشورهایی که با روسیه روابط تجاری دارند. این شبکه در تحلیل این سناریوها می‌گوید: «اگر تحریم‌ها علیه مسکو تا ماه جولای -زمانی که برداشت محصول بعدی آغاز می‌شود- همچنان برقرار بماند و جنگ تداوم داشته باشد، به شدت در دسترس‌پذیری غلات جهانی موثر خواهد بود» تحلیلگران پیش از شروع جنگ پیش‌بینی کرده بودند قیمت گندم دو برابر و ذرت 30 درصد افزایش پیدا کند. به گزارش Cnbc آنها بر این باورند که: «تا پاییز 2022، کشاورزان نیمکره شمالی -جایی که بیشتر گندم در آن کشت می‌شود- می‌توانند میزان محصول گندم خود را با کاهش کشت سایر محصولات، به ویژه غلات خوراکی، افزایش دهند. اما تا اواسط سال 2023، زمانی که آن محصولات برداشت می‌شوند، بازار گندم می‌تواند تا حدودی دوباره متعادل شود»
حمله نظامی روسیه به اوکراین در همین چند روز آثار و تبعات فراوانی به دنبال داشته، اما دستاورد این حمله تا به اینجا برای بازارهای جهانی، آشفتگی و عدم اطمینان و نوسان شدید بوده است. این موضوع که روسیه بخش عمده بازار انرژی و محصولات کشاورزی دنیا را در اختیار دارد و زمین‌های حاصلخیز اوکراین بخش قابل توجهی از منابع غذایی کشورهای در حال توسعه را تامین می‌کنند، می‌تواند دامنه آسیب‌های این جنگ را گسترده‌تر کند.