در اواخر قرن بیستم و بویژه با ورود به قرن بیست و یکم تلاش‌های بین‌المللی نظیر تدوین پیمان‌نامه حقوق کودک و ابتکار شهرهای دوستدار کودک یونیسف شکل گرفت. تلاش‌هایی با هدف حفاظت از دوران کودکی و جلوگیری از به یغما بردن این دوران مهم و سرنوشت ساز جامعه بشری با دیدگاه‌های استثمارگرایانه قرون وسطایی که سبب شد تا بسیاری از کشورها نیز تدوین قوانین مناسب برای صیانت از حقوق کودکان و زمینه‌سازی‌های لازم برای تحقق شهرهای دوستدار کودک را آغاز کنند. در کشور ایران نیز از اوایل دهه 1380 شمسی قوانینی برای حمایت از کودکان و نوجوانان تصویب شد.

با این حال این قوانین عمدتا جنبه‌های صرف حقوقی و غیرفضایی-مکانی داشتند و موضوع مناسب‌سازی شهرها و روستاها برای حضور ایمن و شاد کودکان و نوجوانان در فضاهای عمومی و الزام توجه به این موضوعات در برنامه‌ریزی و مدیریت توسعه شهری مورد توجه نبود. برای نخستین بار و در سال 1397 دستورالعمل نسبتا جامعی تحت عنوان دستورالعمل شهرهای دوستدار کودک در سازمان شهرداری‌های و دهیاری‌های کشور تهیه و به شهرداری‌های سراسر کشور ابلاغ شد. بُعد توانمندسازی نهادی این دستورالعمل قابل توجه است چرا که طبق آن نهادی ویژه در شهرداری (از طریق پیش‌بینی اداره/واحدی به نام شهر دوستدار کودک در شهرداری‌ها) پیگیر برنامه‌ریزی و اجرایی شدن برنامه‌های شهر دوستدار کودک شکل می‌گیرد و همچنین یک شورای فرابخشی به نام شورای اجرایی شهر دوستدار کودک به عنوان نهاد سیاست‌گذار در زمینه شهر دوستدار کودک متشکل از تمامی نهادهای عمومی، مردمی و دولتی که در زمینه کودک و نوجوان وظیفه قانونی و رسالتی دارند، شکل می‌گیرد که یکی از کارکردهای اصلی آن یکپارچه‌سازی برنامه‌ها و اقدامات دستگاه‌های عمومی و دولتی شهر برای بهینه‌سازی سیاست‌ها و اقدامات شهری برای کودکان و نوجوانان است. استقرار این دو نهاد در شهرداری‌های کشور که در نوع خود در تاریخ شکل‌گیری شهرداری‌ها از بلدیه تاکنون بی‌بدیل بود، منجر به شکل‌گیری ظرفیت‌های مناسب همکاری تمامی نهادهای فعال در زمینه حقوق کودک، دستگاه‌های دولتی و شهرداری‌ها برای تحقق اهداف شهر دوستدار کودک می‌شود.
با این حال یکی دیگر از خلاهای موجود در فرایند تحقق شهر دوستدار کودک، اهمیت شناخت تعداد، توزیع فضایی، طیف متنوع کودکان و نوجوانان و همچنین مشکلات و مسائل آنها در شهر به عنوان مهمترین سند وضع موجود برای ترسیم وضعیت مطلوب بود. برای این مهم، شیوه‌نامه‌ای جامع بنام شیوه‌نامه تهیه اطلس شهری کودکان و نوجوانان در سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌ها تهیه و برای اجرا به شهرداری‌های سراسر کشور ابلاغ شد. اطلس کودکان که در دنیا به «تحلیل موقعیت» شناخته می‌شود شامل شناختی وسیع و نسبتا عمیق از شرایط زیست و دسترسی انواع کودکان به خدمات کالبدی، اقتصادی، درمانی، اجتماعی و فرهنگی و … در شهر است تا بتواند دیدی شفاف به برنامه‌ریزان برای بهبود وضعیت موجود و شیوه‌های دستیابی به وضعیت مطلوب برای کودکان اعم از کودکان کار و خیابان، کودکان دارای نیازهای ویژه و … بدهد.
با این حال ضرورت وجود یک همگرایی ملی بین سازمان‌ها و وزارت خانه‌های ملی برای یکپارچه سازی فعالیت‌ها و بسترسازی مناسب برای شکل‌گیری و پویایی محیط حقوقی -قانونی صیانت از حقوق کودکان در شهرها و روستاها و همچنین الزام نهادهای محلی در تهیه و اجرای سیاست‌ها و برنامه‌ها توسعه شهرهای دوستدار کودک بطور مشترک و با مشارکت سازمان‌های مردم نهاد و خودِ کودکان و نوجوانان موضوع تهیه سندی فرابخشی و با قدرت قانونی بالاتر را مطرح و در نهایت موجب شد تا با یک همکاری تاریخی و کم‌نظیر بین سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی سندی بسیار مهم برای تحقق اهداف و حقوق کودکان و نوجوانان بنام «سند الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک» تهیه و در شورای عالی شهرسازی و معماری کشور تصویب شود. این سند طی یک سال و با مشارکت بسیاری از فعالان حقوق کودک، صاحبان نظر و تجربه در حوزه کودکی و همچنین وزارت خانه‌ها و سازمان‌های درگیر در موضوع کودک و نوجوان تهیه شد و در چهارمین جلسه شورای‌عالی شهرسازی و معماری کشور در تاریخ 04/05/1400 تصویب و به تمامی دستگاه‌های دولتی و عمومی که از قوانین این شورا تبعیت می‌کنند برای اجرا ابلاغ شد. اهمیت این سند فرابخشی و فراسازمانی در چند محور بسیار مهم است:
– تقویت ظرفیت‌سازی‌های نهادی قبلی انجام شده در شهرداری‌ها (ادارات/واحدهای شهر دوستدار کودک و شورای اجرایی در دستورالعمل شهر دوستدار کودک)
– لزوم انطباق طرح‌های توسعه شهری با نیازهای کودکان و نوجوانان
– ارائه ساز و کارهای توسعه محلات دوستدار کودک به عنوان نیروی محرکه شکل‌گیری شهر دوستدار کودک
– الزامی شدن تهیه طرح ارزیابی تاثیر پروژه‌های عمرانی بر کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان توسط انجمن‌های مردمی فعال در حوزه حقوق کودک
– الزامی شدن تشکیل شورای مشورتی کودکان و نوجوانان برای اطمینان از اینکه طرح‌های شهر دوستدار کودک مطابق با نظرات و نیازهای آنها تهیه شده و صدای آنها شنیده می‌شود.
– الزامی شدن تشکیل کلینیک‌های حقوق کودک به صورت مشترک توسط مرجع ملی و استانی کنوانسیون حقوق کودک و شهرداری‌ها به عنوان نخستین مراکز حمایت حقوقی از کودکان در شهرها
– تعریف یک ساز و کار پایش و نظارت اقدامات و وظایف دستگاه‌های متولی که به موجب این سند می‌بایست سیاست‌گذاری‌ها و اقداماتی را انجام دهند و آن را به دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری برای پیگیری و اصلاح روندها و به‌روزرسانی‌های لازم در سند گزارش کنند.
هم اکنون نیز دو دستورالعمل اجرایی مهم یعنی شیوه‌نامه تشکیل شورای مشورتی کودکان و نوجوانان و دستورالعمل نحوه تهیه طرح‌های ارزیابی تاثیر پروژه‌های عمرانی بر کیفیت زندگی کودکان و نوجوانان در حال آماده‌سازی برای ابلاغ است که در نوع خود می‌توانند زمینه‌ساز توجه جدی و کاربردی سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان شهری به کودکان و نوجوانان و نیازهای آنها باشند.
بنابراین با توجه به محتوای سند تصویب شده می‌توان گفت این مصوبه یکی از مترقی‌ترین اسناد قانونی و سیاست‌گذاری در بین کشورهای دنیا در زمینه زمینه سازی و بسترسازی برای تحقق شهر دوستدار کودک است چرا که در کنار توجه به مسائل کالبدی و فضایی، به فرآیندهای اجتماعی و مشارکت محور بودن توسعه شهرهای دوستدار کودک بر مبنای شنیده شدن صدای کودکان و نوجوانان توجه و تاکید ویژه‌ای کرده است.
به نظر می‌رسد که زمینه‌های حقوقی و قانونی نسبتا مناسبی برای دیده شدن نیازهای کودکان و نوجوانان در شهرها و روستاهای کشور به‌وجود آمده است با این حال تحقق شهر دوستدار کودک در کنار این بستر سازی نیازمند مشارکت سایر ارکان جامعه از جمله خانواده‌ها، فعالان حوزه حقوق کودک و نهادهای مردمی در مطالبه‌گری موضوع از دولت و شهرداری است تا بتوان موضوع برنامه‌ها و اقدامات شهر دوستدار کودک را به عنوان یکی از اولویت‌های دائمی شهرها و روستاها تبدیل کرد.