طرح موضوع پتروشیمی‌های استان فارس از سال 1386 با پیشنهاد احداث 11 پتروشیمی در برخی شهرستان‌های جنوب استان فارس توسط دولت‌های نهم و دهم مطرح شد. در اظهارنظرهای مسئولان استانی و نمایندگان مجلس، عمده‌ترین دلایل برای گسترش صنایع پتروشیمی در این شهرستان‌ها معطوف به موضوع اشتغال، نزدیکی به منابع تامین خوراک و توسعه و رشد صنعتی استان فارس است. به دنبال تاخیرات زنجیره‌ای و طولانی مدت در ساخت این صنایع و پراکندگی و تعدد و غیراقتصادی بودن این پروژه‌ها، در سال 1392 موضوع دوباره مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت و از میان 11 پروژه پتروشیمی، در ابتدا 6 پتروشیمی فسا، کازرون، جهرم، فیروزآباد، داراب و ممسنی انتخاب و در نهایت چهار پتروشیمی فسا، جهرم، فیروزآباد و داراب مورد توجه قرار گرفت. علت کاهش تعداد پروژه‌ها، عدم توجیه اقتصادی و پراکندگی آنها و مشکلات مربوط به تامین آب عنوان شده است.

نقشه جغرافیایی ایران و برخی گزارش‌ها نشان می‌دهد حدود 80 درصد صنایع مادر آب‌بر از قبیل فولاد و پتروشیمی در مناطق خشک و کم آب کشور احداث شده است. چالش‌های صنعت پتروشیمی از زوایای متعددی قابل سنجش و ارزیابی است. پروژه‌های پتروشیمی با جانمایی کاملا غلط دارای چالش‌های بیشتری خواهند بود که با کمال تاسف توسط بدنه سیاسی و به دنبال آن برخی مقامات کشور ریل‌گذاری می‌شوند. هر چند چالش‌های مشترکی نیز در پتروشیمی قابل اندازه‌گیری و پایش است. موضوعات اجتماعی، اقتصادی، محیط زیستی، تامین خوراک، آب و برق برای پتروشیمی‌های متمرکز در جنوب استان فارس و بسیاری از پتروشیمی‌های دیگر قابل طرح است که برخی چالش‌ها به تفکیک در سه بخش «تامین آب» ، «محیط زیست» و «تبعات اقتصادی و اجتماعی ناشی از تاخیر طرح‌های وعده داده شده بدون پیوست کارشناسی» مطرح می‌شود.
چالش‌های آبی پتروشیمی‌ها
1-کمبود شدید آب در کشور
آب به دلیل ابعاد حیات بخش و گستره وسیع مصرف، ارزش بی‌همتایی دارد که بر هیچکس پوشیده نیست. نقش آب در پایداری زنجیره‌های تولید به ویژه در صنایع مادر نقشی بی‌بدیل محسوب می‌شود که نبود آن می‌تواند هر نوع فعالیت تولیدی را با شکست روبه‌رو کند. با توجه به نقش اصلی، پیوسته و همیشگی آب در شرب، بهداشت و تولیدات مواد غذایی، موضوع تامین آب شرب و زنجیره تامین غذا همواره اولویت نخست بشر بوده است.
کاهش ویرانگر منابع آب زیرزمینی در دهه‌های اخیر، وابستگی شدید کشور به منابع ناپایدار سطحی -به دلیل عمر مفید سدها و کاهش دریافت نزولات جوی- و به دنبال آن کاهش کمی و کیفی آب‌های موجود، موضوع پایداری زیستی در هسته‌های جمعیتی نوظهور را با خطر روبه‌رو کرده است. طبق آمار جلسه شورای آب وزارت نیرو در آبان ماه سال جاری، 36.7 میلیون نفر از جمعیت کشور از منابع آب پشت سدها استفاده می‌کنند و مابقی وابستگی مستقیم به منابع آب‌های زیرزمینی دارند که این منابع نیز شرایط بسیار اسفباری را پشت سر می‌گذارند و حدود 8000 روستا با جمعیتی بالغ بر 4.1 میلیون نفر جمعیت فاقد سیستم آبرسانی پایدار بوده و تعداد 10 استان و 101 شهر در شرایط تنش آبی قرار دارند که روستاها، شهرها و شهرستان‌های قرار گرفته در محدوده این پتروشیمی‌ها از این قاعده مستثنی نیستند. بنابراین موضوع توسعه صنایع آب‌بر در هسته‌های جمعیتی موجود و افزایش بارگذاری بر منابع باقی‌مانده کار عاقلانه‌ای نخواهد بود.
2-تامین آب و غفلت از آلودگی پساب صنایع پتروشیمی (تولید آب خاکستری)
ارزیابی و محاسبه دقیق ردپای آبی پتروشیمی‌ها به دلیل تاثیر انواع آلودگی‌های محصولات تولیدی در چرخه مصرف این محصولات -توسط مردم، صنایع پایین دستی و تولیدات کشاورزی- و فرایند مصرف آب در چرخه تولید و پساب‌های آلوده، بسیار پیچیده خواهد بود. آب خاکستری (Gray water) مفهومی است که می‌تواند آلودگی طبیعی و یا مصنوعی آب‌ها را بازگو کند. با وجود اینکه آب‌های خاکستری به لحاظ کمی و کیفی طیف وسیعی از آلودگی را شامل می‌شوند، تامین شرایط تصفیه و استانداردسازی می‌تواند آنها را به چرخه‌های مصرف برگرداند. به طور عمده رفع آلودگی آب‌های خاکستری از طریق رقیق‌سازی عامل آلوده‌کننده به وسیله تلفیق‌سازی آن با آب‌های پاک میسر است. بسته به نوع و میزان آلودگی پساب‌ها و موقعیت، کمیت و کیفیت منابع آبی موجود در آبخوان میزبان، میزان روان‌آب و در نهایت نوع مصارف مجدد آب‌های تصفیه شده، نیاز آبی متنوعی برای این رقیق‌سازی تعریف می‌شود. به گفته مرحوم دکتر کردوانی هر لیتر آب آلوده -احتمالا منظور فاضلاب شهری است- می‌تواند 40 لیتر آب پاک را آلوده کند. این در حالی است که پساب‌های صنعتی می‌توانند شرایط را برای مصارف آب شرب و حتی کشاورزی با خطر جدی روبرو کنند و رقیق‌سازی آنها نمی‌تواند خطرات آنها را مرتفع کند.
طبق آمارهای رسمی، به نظر می‌رسد یکی از اصلی‌ترین چالش‌های جدی صنایع پتروشیمی در استان فارس و تاخیر 15 ساله ساخت این تاسیسات مربوط به چالش تامین آب و خوراک پایدار و منابع مالی باشد. طبق برآوردهای اولیه اعلام شده در منابع رسمی، در چرخه تولید مجموع 4 پتروشیمی منتخب در استان فارس، سالانه مقدار 33 میلیون مترمکعب آب پایدار مورد نیاز پیش‌بینی و گزارش شده که البته در نگاه سطحی با وجود اینکه درصد تخصیص آب در این صنایع بسیار پایین‌تر از مصارف کشاورزی است همواره مورد توجه و توجیه مسئولان سیاسی استان‌های مرکزی قرار گرفته است.
نکته قابل تامل و مغفول اینجاست که ردپای آب خاکستری این صنایع در محاسبات لحاظ نمی‌شود و تاثیر آلودگی پساب‌ها بر منابع آبی و معادل آبی مورد‌نیاز برای استانداردسازی پساب این صنایع -در صورت قبول رهاسازی این نوع آلودگی‌ها در طبیعت- شفاف نیست و در صورت تاثیر حجم موجود آب خاکستری این صنایع، به طور قطع میزان ردپای آب این صنایع به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
3-اهمیت تامین برق پتروشیمی‌ها و افزایش ردپای آب این صنایع
به دلیل نبود نگرش‌های تامین برق پایدار و استفاده از انرژی‌های پاک و تجدیدپذیر در دایره فکر تصمیم‌گیران، تصمیم‌سازان و توجه نابخردانه به توسعه نیروگاه‌های سیکل ترکیبی در فلات مرکزی، و دیگر اقدامات صورت گرفته در این منطقه، مولفه‌های زیستی در معرض تهدید قرار دارند. جانمایی پتروشیمی‌های مهم کشور در حاشیه دریاهای آزاد و برخورداری از نعمت گاز و آب، تامین برق این پتروشیمی‌ها با سوخت‌های فسیلی را معمول و مرسوم کرده است اما تامین برق برای واحدهای پتروشیمی در مناطق کم آب فلات مرکزی، شدت بارگذاری مصارف آبی این صنایع را افزایش خواهد داد و این موضوع باید در ارزیابی ردپای آب این صنایع در نظر گرفته شود.
4-تاثیر تولید گازهای گلخانه‌ای بر افزایش نسبی نیاز آبی گیاهان
باعث تاسف است که سهم ایران در تولید انرژی‌های پاک زیر 1 درصد است و توسعه انرژی‌های تجدید ناپذیر از مرز استسقاء نیز گذر کرده است. توسعه محصولات پتروشیمی بین مردم، بی‌توجهی به انرژی‌های پاک و گسترش صنایع پتروشیمی و نیروگاه‌های برق فسیلی، تاثیر قابل ملاحظه‌ای بر تولید گازهای گلخانه‌ای و گرمایش زمین دارند. گازهای دی اکسید کربن، متان، اکسید نیتروژن و بخار آب بالاترین تاثیر را بر گرمایش زمین و به دنبال آن تغییرات اقلیمی خواهد داشت. بررسی‌های موردی در خصوص گرم شدن هوا در برخی شهرها مانند اصفهان، اراک و یزد نشان می‌دهد، افزایش 1 تا 4 درجه‌ای دما می‌تواند نیاز آبی گیاهان را بین 5 تا 35 درصد افزایش دهد. افزایش شدت تبخیر و تغییرات و تاثیرات منفی ناشی از تغییرات اقلیمی شرایط پایدار و ایمن ردپای آب ساکنان زمین به ویژه مناطق گرم و خشک را دچار تهدید جدی می‌کند.
5-موضوع تامین آب پتروشیمی‌ها در رسانه‌ها
سید احمدرضا دستغیب نماینده مردم شیراز در مجلس در سال 1394 ساخت پتروشیمی بدون خوراک و آب را عجیب دانسته و به خبرگزاری داراب می‌گوید: «در کتاب‌های درسی می‌خواندیم که کشورهای توسعه یافته صنایع مادر را به ما نمی‌دهند اما بعد دیدیم همه صنایع مادر را به ما داده‌اند و می‌گویند ما به خودکفایی رسیدیم. درحالی که ما به خودکفایی نرسیده‌ایم و آن‌ها پتروشیمی و فولاد که آلودگی محیط زیستی زیادی دارند را به ما داده‌اند. چه اصراری وجود دارد که اندک آب باقی مانده در سدهای تنگاب، رودبال و سد سلمان قربانی پتروشیمی‌ها شود؟ برخی از مسئولان و نمایندگان مجلس می‌گویند، با انتقال آب خلیج فارس به استان، مشکل آب پتروشیمی‌ها حل می‌شود، اما آیا تامین آب پتروشیمی‌ها به قیمت لیتری 500 تومان، به صرفه است؟»
رسانه مسیر اقتصاد در آبان 1398 نوشته است: «در شهریور ماه ۱۳۹۶، همزمان با شدت گرفتن موضوع تامین آب طرح‌های صنعتی به ویژه پروژه‌های پتروشیمی، سهامداران طرح پتروشیمی اتیلن فیروزآباد با انجام مطالعاتی به این جمع‌بندی رسیدند که برای بالا رفتن ضریب تولید و بهره‌برداری اقتصادی طرح، آن را از فیروزآباد به سواحل خلیج فارس در عسلویه منتقل کنند. پس از اعلام موافقت وزارت نفت با انتقال پتروشیمی، کمیسیون انرژی مجلس و نمایندگان استان فارس در جلسه‌ای با وزیر نفت، درخواست قرارگاه خاتم‌الانبیا به عنوان سهامدار و مجری پتروشیمی فیروزآباد به منظور انتقال پتروشیمی فیروزآباد به عسلویه مطرح شد که به رغم موافقت اولیه وزیر نفت با انتقال پتروشیمی، در آن جلسه وزیر نفت و اعضای کمیسیون نسبت به انتقال پتروشیمی الفین فیروزآباد مخالفت کردند و انتقال این پتروشیمی‌ها منتفی شد»
به گزارش خبرگزاری رویترز، فهرستی از صنایع پتروشیمی متوقف به دلیل کمبود آب می‌پردازد که پتروشیمی‌های خراسان، کرمانشاه، مجموعه پتروشیمی‌های استان فارس شامل فسا، داراب، جهرم، فیروزآباد با 15 سال تاخیر، پتروشیمی گلستان با 15 سال تاخیر، پتروشیمی کوهدشت، پتروشیمی‌های دنا، خمین، شازند و غیره مورد توجه این خبرگزاری قرار گرفته است.
بلندپروازی در توسعه صنایع پتروشیمی برای تکمیل زنجیره بهره‌وری، بدون برنامه ریزی علمی و توجه به ظرفیت‌های واقعی موجود، منجر به دپوی طرح‌های نیمه تمام و هدر رفت سرمایه‌های ملی و توقف جریان اقتصادی پویا و مولد و در نهایت فرصت‌سوزی برای توجه به دیگر صنایع فراهم می‌شود. بسیاری از طرح‌های پتروشیمی به دلیل کمبود آب و جانمایی غلط و برخاسته از تصمیمات عجولانه و غیر‌علمی متوقف و یا مردود و از دایره اجرا خارج شده‌اند.
سناریوی بی‌توجهی به مسائل فنی
صنعتی‌سازی ناشی از چشم و همچشمی و خارج از ظرفیت منابع حیاتی و توان اکولوژیکی، عادت زشتی است که در کشور تکرار می‌شود. فرآیند تعریف برخی پروژه‌های غلط و تصویب آنها توسط منابع قدرت و زخمی کردن آنها شروعی غمبار است که می‌تواند در ادامه طرح‌های دیگری را در موازات این پروژه‌ها تحمیل کند. به عنوان نمونه فارغ از تاثیرات محیط زیستی صنایع مادر، وقتی تامین آب شرب در یک منطقه دارای چالش است و آب و انرژی برق پایداری برای این صنایع موجود نیست و جانمایی مناسب‌تری برای آنها در مناطق دیگری وجود دارد، سخن گفتن از تاسیس مراکز تولیدی آب‌بر خطایی بزرگ است. در صورت انجام این خطا، موضوع تحمیل تامین آب از خلیج فارس با قیمت بسیار گران، تشدید بارگذاری جمعیتی و متعاقب آن چالش تامین آب شرب، کشیدن خط لوله خوراک و تامین برق این پتروشیمی‌ها، طرح‌هایی پنهان و موازی خواهند بود. غفلت از مجموعه بایدها و نبایدهای قابل پیش‌بینی و عدم تبیین مجموعه این مولفه‌های چرخه تامین می‌توانند هر اقدام تولیدی را صد‌درصد غیر‌اقتصادی کند و پیچیدگی‌های متعدد محیط زیستی و انسانی را برای ساکنان حوضه آبریز تحمیل کند.
در نهایت پیشنهاداتی که برای رفع چالش‌های مطرح شده ارائه می‌شود از این قرار است:
-بازچرخانی 100درصد پساب‌های صنعتی (ZLD): موضوع بازیافت کامل آب پساب (Zero liquid discharge) تفکیک پساب پتروشیمی‌ها به دو بخش کریستال و آب و بازچرخانی مجدد آب و دفن یا پالایش و استفاده مجدد از عناصر تغلیظ شده جامد، راهکاری مناسب برای کاهش تاثیر ناشی از آلودگی آب‌های زیرزمینی و تحمیل آب خاکستری به آبخوان‌ها و یا آب‌های سطحی در محدوده رودخانه‌ها و سواحل دریاها مورد تلقی و پذیرش خواهد بود که احتمالا این تکنولوژی در پتروشیمی ایلام در حال استفاده است.
-محدودیت‌های محیط زیستی و مولفه‌های پایداری برای توسعه صنایع مادر: عاقلانه است طرح‌های پتروشیمی که به جهت موقعیت جغرافیایی، تامین مواد اولیه (خوراک و آب) و هزینه‌های پیش‌بینی نشده دارای توجیه اقتصادی نیستند و اجرای آنها دارای ابهامات فنی و اقتصادی هستند از مدار مطالعه و اجرا خارج شوند.
-توسعه صنایع کم آب‌بر و انرژی‌های پاک فرصتی برای اشتغال: کاهش تاثیرات منفی تغییرات جهانی آب و هوایی بدون بهینه‌سازی مصرف سوخت‌های فسیلی و توجه به انرژی‌های پاک و توسعه آنها توسط همه کشورها غیرممکن است. اراده و عزم مسئولان برای توسعه مزارع تولید برق خورشیدی امکان به خدمت گرفتن کشاورزانی که با بحران بی‌آبی مواجه هستند موثر خواهد بود.
-تامین آب از طریق خلیج فارس: قیمت آب در چرخه تولید محصولات کشاورزی، صنعتی و مصارف شرب در کشور ایران با بهای واقعی آن فاصله بسیار زیادی دارد به گونه‌ای که ارزش این گوهر بی‌بدیل را بسیار ناچیز کرده است. طی این فرایند، مصرف آب به شکلی نابخردانه و مفسده انگیز به دلیل اهداف توسعه طلبانه و بهره‌وری نامطلوب و دلایل متعدد دیگر افزایش و منابع آبی محدود شده و یا از دسترس خارج شده است. این موضوع موجب شده موضوع انتقال آب از دریاها به فلات مرکزی توسط برخی تقویت شود. غافل از اینکه هزینه‌های فرهنگ‌سازی و آگاهی‌بخشی و بهره‌گیری از بدنه علمی و کارشناسی -استفاده از روش‌های نرم- برای حل مشکلات آبی به مراتب کمتر، موثرتر و پایدارتر خواهد بود که آگاهانه از آن غفلت می‌شود. بدیهی است توجه یک سویه به چرخه تامین آب و بی‌توجهی به چرخه عرضه (مصرف کننده) هرگونه پروژه تامین آب را بیهوده و بی‌تاثیر خواهدکرد.
-از سخنوری غیر فنی و عوام فریبانه پرهیز شود: باعث بسی تعجب و البته شگفتی است که پس از 15 سال تاخیر در شروع عملیات اجرایی پتروشیمی‌های استان فارس و با وجود شواهد و قرائن فراوان درباره تنش‌های شدید آبی و بضاعت منابع و چالش‌های جدی محیط زیستی در تامین آب و دفع پساب‌ها و آلودگی‌های هوا و خاک، برخی مسئولان از تریبون و جایگاه خود برای ارائه سخنان غیر کارشناسی استفاده می‌کنند و به جای تشکیل کارگروه فنی و تعیین تکلیف این صنایع، به گونه‌ای سخن می‌گویند که گویی علت اصلی توقف این صنایع صرفا تامین خوراک بوده و موضوع آب و اهمیت کلیدی آن، موضوعات محیط زیستی و آسیب‌های حوزه سلامت و هزینه‌های پیش‌بینی نشده بعدی مربوط به راه‌اندازی و فعال سازی پایدار این صنایع در حاشیه قرار داده می‌شود اما باید از این رویه پرهیز شود.