اواخر سال گذشته بود که شورای عالی انرژی کشور سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ را تصویب کرد. سندی که پیش‌بینی می‌کرد تراز گاز در سال 1400 منفی بوده و این امر تا سال 1404 نیز تداوم داشته باشد. بر اساس مطالعات صورت گرفته برای تدوین این سند در سال 1410 با به ثمر رسیدن پروژه‌های افزایش تولید گاز از میادین جدید گازی، دوباره تراز گازی کشور مثبت می‌شود اما 10 سال بعد و در سال 1420 احتمال منفی شدن مجدد تراز گاز بسیار بالاست. موضوع تراز انرژی به ویژه گاز طبیعی سال‌هاست که به عنوان یکی از مهم‌ترین چالش‌های حوزه انرژی مطرح است. منفی بودن این تراز و پیشی گرفتن مصرف از تولید با توجه به فرهنگ مصرف انرژی و نبود مدیریتی صحیح در سیاست‌گذاری‌های کلان در این حوزه بر بحران انرژی در کشور دامن زده است.

به رغم اینکه ایران جزو چند کشور اول دارنده ذخایر گازی در جهان است، میزان و توان تولید گاز در کشور رتبه‌های پایین‌تری را به خود اختصاص داده است. از سویی موضوع مدیریت انرژی در کشور همواره مورد نقد بوده و سیاست‌گذاری‌‌ها در این حوزه نیاز به بازنگری دارد. در چنین شرایطی، احتمال اینکه دومین دارنده ذخایر گازی دنیا روزی تبدیل به واردکننده گاز در منطقه شود به زعم بسیاری از کارشناسان احتمال چندان دور از ذهنی به نظر نمی‌رسد. همانطور که سید محمد مجابی رئیس کمیته محیط زیست مجمع تشخیص مصلحت نظام معتقد است: «اگر روند مصرف بی‌رویه انرژی در کشور ادامه داشته باشد ما از سال ۱۴۰۳ نیاز خواهیم داشت که گاز وارد کنیم. در حال حاضر ما سه برابر کل جمعیت کشور هند گاز مصرف می‌کنیم»
آمارهای رسمی می‌گویند حدود 70 درصد از انرژی مورد نیاز کشور با عرضه گاز طبیعی تامین می‌شود. وابستگی شدید بخش انرژی به گاز طبیعی باعث بروز مشکلاتی در سال‌های اخیر شده است. در حالی که برخی گزارش‌های رسمی نشان می‌دهد تولید در میدان گازی پارس جنوبی -که درصد بالایی از گاز مورد نیاز کشور را تولید می‌کند- در سال‌های آینده با کاهش قابل توجهی روبه‌رو می‌شود. در دسترس بودن ذخایر غنی گاز طبیعی در کشور باعث شده است سیاست‌گذاران حوزه انرژی کشور از دیگر منابع تولید انرژی غافل شده و تلاش برای گازرسانی به تمام مناطق کشور تبدیل به یک سیاست کلی در میان مسئولان شود. در حالی که بسیاری از مناطق کشور امکان تامین انرژی از منابع تجدیدپذیر را دارند و تامین انرژی این مناطق از طریق گاز طبیعی نه تنها هزینه به مراتب بالاتری را به کشور تحمیل می‌کند که موجب بالا رفتن مصرف گاز طبیعی نیز می‌شود. این امر در جامعه و با تبلیغات گسترده تبدیل به یک نیاز ضروری شده تا جایی که گاز رسانی به مناطق مختلف کشور جایگاه خاصی در میان شعارهای انتخاباتی و وعده‌های مسئولان برای مردم پیدا کرده است. دیروز حمیدرضا عراقی؛ مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران در رابطه با همین موضوع به ایسنا گفته است: «تنها راه اصلی برای گذر از شرایط فعلی بهینه‌سازی مصرف سوخت در کشور است، با ایجاد متولی برای این مساله و استفاده از ابزار قیمت، تکنولوژی، قانون و فرهنگ می‌توان راه‌حل‌های متعددی ایجاد کرد، در آینده دورتر نیز سیاست‌گذار باید روی پنل‌های خورشیدی هدف‌گذاری کند و از پتانسیل‌های موجود در این حوزه استفاده شود تا مصرف گاز کاهش و سهم بیشتری به صنایع اختصاص پیدا کند. درست نیست که گاز را به جای اینکه به پتروشیمی بدهیم و ارزش افزوده ایجاد کنیم در زمستان ۶۰۰ میلیون متر مکعب به خانواده‌ها اختصاص دهیم و چاره دیگری نیز وجود نداشته باشد»
با وجود این هشدارها و اظهار نظرهای کارشناسان تمام این سیاست‌های گازی در حالی مورد توجه و تاکید قرار دارند که سایه سنگین بحران کمبود گاز بر سر اقتصاد کشور آسیب‌های جدی به این بخش وارد می‌کند. خاموشی‌ها در تابستان و زمستان واحدهای تولیدی و صنعتی بسیاری را با چالش روبه‌رو کرده است. مراکز درمانی تابستان و زمستان گذشته را با بحرانی جدی پشت سرگذاشتند و بخش دام و طیور هم از این آسیب‌ها در امان نبود. با اینهمه پیش‌بینی‌ها و مطالعات نشان می‌دهد تراز منفی گاز و پیشی گرفتن مصرف از تولید در سال‌های آینده هم تداوم خواهد داشت. به عبارتی تمام مسائل و مشکلاتی که در یک سال گذشته در حوزه انرژی بسیاری از مردم را متضرر کرد، در صورتی که تغییری در سیاست‌گذاری و مصرف انرژی صورت نگیرد، تا سال 1404 ادامه خواهد داشت.
اسفند ماه سال گذشته سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ به تصویب شورای عالی انرژی رسید. سندی که با بررسی عوامل دخیل در ایجاد بحران گاز در کشور، چشم اندازی 20 ساله را در این حوزه ترسیم کرده و برای پیشگیری از بروز مشکلات در این سال‌ها راهکارهایی نیز ارائه کرده است. در متن منتشر شده در این سند دلایل مصرف بالای گاز در کشور مورد اشاره قرار گرفته که عبارتند از: «اتلاف انرژی در ساختمان‌ها به دلیل عدم رعایت مبحث 19 مقررات ملی ساختمان، پایین بودن راندمان نیروگاه‌ها و نبود رغبت به افزایش این راندمان به دلیل پایین بودن تعرفه گاز و برق تولیدی»
یکی از عوامل مصرف بالای گاز در بخش خانگی به دلیل رعایت نشدن مبحث 19 مقررات ملی ساختمان – مربوط به صرفه‌جویی در مصرف انرژی- است. اجرای مبحث 19 در ساخت بناهای شهری تا حدودی موجب افزایش قیمت تمام شده بنا می‌شود، به همین دلیل توسط سازندگان و متولیان ناظر بر ساخت بناهای مسکونی چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد، در حالی که رعایت اصول این مبحث در ساختمان، تا حد چشمگیری از اتلاف انرژی جلوگیری کرده و باعث بهینه‌سازی مصرف انرژی در بخش خانگی می‌شود. از سویی در بخش نیروگاهی با توجه به تعرفه بسیار پایین گاز و برق تمایل چندانی برای افزایش بازده حرارتی نیروگاه‌ها وجود ندارد. در حالی که با خارج شدن نیروگاه‌هایی که راندمان پایینی دارند از چرخه فعالیت و تبدیل نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی، راندمان نیروگاه‌های حرارتی در کشور افزایش خواهد داشت.
حمیدرضا عراقی؛ مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران معتقد است: «استراتژی مشخصی برای انتقال برق و یا گاز تعریف نشده و مشخص نشده سوخت مایع در چه بخش‌هایی باید مورد استفاده قرار بگیرد، با توجه به اینکه ایران دارای گاز طبیعی است، سیاست کلی دولت و مجلس بر گازرسانی بوده، اما متولی بهینه سازی سوخت در کشور مشخص نبوده است» او اضافه می‌کند: «این که تصور می‌شود ذخایر زیادی در حوزه گاز داریم، باور غلطی است. ذخایر در حال افت هستند، ذخایر عسلویه در مرحله اوج بودند اما اکنون تنها یک فاز باقی مانده و بقیه فازها در حال افت هستند. مخازن ما دو برابر میزان مخازن در اروپاست اما مصارف ما نیز چند برابر اروپا است، مخازن عسلویه با توجه بر برداشت‌هایی که انجام شده در حال افت است و باید سرمایه‌گذاری زیادی صورت بگیرد تا بتوان این مخازن را حفظ کرد»
بر اساس سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی تا افق 1420 که به تصویب شورای عالی انرژی رسیده است، کشور تا سال 1404 با کمبود گاز روبه‌رو خواهد بود و این کمبود تنها در صورتی مرتفع می‌شود که سرمایه‌گذاری‌ها در بخش تکمیل پروژه‌های توسعه میادین گازی جدید و افزایش تولید گاز، افزایش پیدا کند.
نیاز مالی برای تحقق این امر بر اساس سند مورد اشاره معادل 50 میلیارد دلار است. چندی پیش مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران اعلام کرد: «تولید از فاز ۱۱ پارس جنوبی از اولویت های شرکت ملی نفت ایران است، با جابه‌جایی یکی از سکوهای فاز ۱۲ و برای سرعت بخشیدن به تولید از فاز ۱۱ پارس جنوبی، تا مهرماه سال ۱۴۰۱ تولید از فاز ۱۱ آغاز می‌شود.» به هر روی در حال حاضر و با استناد به اظهارات مسئولان وزارت نفت، تداوم کمبود گاز در زمستان پیش رو همچنان یکی از چالش‌های پیش روی کشور است. کشوری که نه تنها ذخایر قابل توجهی گاز در اختیار دارد، بلکه ظرفیت‌های بسیار خوبی در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر نیز دارد.
پیش از شروع فصل سرما مسئولان بارها در سخنان خود در خصوص تامین انرژی در زمستان ابراز نگرانی کردند. نگرانی‌هایی که تا چند روز پیش هم ادامه داشت، اما گویی هنوز در بر همان پاشنه می‌چرخد. چندی پیش محسن طرزطلب مدیرعامل شرکت برق حرارتی به باشگاه خبرنگاران از نگرانی خود درباره تامین سوخت نیروگاهی در فصل سرد سال گفته و اعلام کرده است: «در حال حاضر بیشترین مشکل ما سوخت‌رسانی به نیروگاه‌هاست. تمام نیروگاه‌های فعال، بر پایه سوخت گاز بسته شده‌اند، ولی برنامه‌ریزی صورت گرفته به نحوی است که در صورت نرسیدن گاز از سوخت مایع مانند گازوئیل و مازوت نیز استفاده شود» و هنوز احتمال خاموشی‌ها در زمستان در پی کمبود گاز یکی از احتمالاتی است که در روزهای اخیر با قطع برق و گاز در برخی نقاط کشور قوت گرفته است.