نامش «زاینده رود» است اما مدت‌هاست ردی از رود و زندگی در آن نیست. تلی از خاک است وسط اصفهان. کشاورزان معترض به این وضعیت 3 روز پیش چادرهایشان را در آن برپا کردند. چادرهای قرمز رنگ در سرمای تازه از راه رسیده پاییز، میزبان کشاورزان بود. شعارشان مشخص است: «تا آب نیاد تو رودخونه، بر نمی‌گردیم به خونه»! اما کدام آب؟! این اعتراض‌ها در شرایطی صورت می‌گیرد که برخی از کارشناسان حوزه آب از عبارت «ورشکستگی آبی» برای توصیف وضعیت مدیریت منابع آب در ایران استفاده کرده‌اند. رئیس‌جمهوری در واکنش به این اعتراض‌ها دستور بررسی شرایط را داده و از برنامه‌های دولت برای کم‌آبی خبر داده است. وزیر نیرو ولی از عدالت آبی گفته است. عدالتی که نه در شرایط بارش باران دیروز رعایت شد و نه در کم آبی امروز.

کم‌آبی مشکل یکی دو سال گذشته نیست. سال‌هاست که کارشناسان درباره الگوی ناپایدار مدیریت منابع آب در ایران هشدار می‌دهند. مساله آبی ایران روز به روز وخیم‌تر از گذشته می‌شود و تقریبا هر دولتی مسئولیت را بر دوش دولت گذشته می‌اندازد. سید ابراهیم رئیسی و مسئولان دولت و حامیانش از اهمال دولت حسن روحانی می‌گویند همانطور که دولتمردان روحانی از ندانم کاری‌های دولت‌های تحت مدیریت محمود احمدی‌نژاد می‌گفتند. ماجرا اما ماجرای امروز و دیروز، این دولت و آن دولت نیست. توجه صرف به توسعه بدون در نظر گرفتن آمایش سرزمین و به تبع آن سبقت گرفتن تقاضای آب از میزان عرضه شده حاصل چند دهه رویکرد توسعه برنامه‌های در کشور است. الگویی که محمد فاضلی، جامعه‌شناس، آن را ناشی از «توهم فراوانی آب» دانسته است. مساله کم‌آبی در اصفهان یکی از نشانه‌های این خطای راهبردی است.
در این شرایط کشاورزان اصفهانی، نمایندگان مجلس و دولتمردان بر سر آبی که نیست، اختلاف نظر دارند. کشاورزان اصفهانی انتقال آب زاینده رود به یزد و کارخانجات صنعتی را علت خشکسالی امروز این استان می دانند. در همین حال ناظران از استفاده بی‌رویه از آب در سال‌های گذشته در صنعت و کشاورزی اصفهان هم به عنوان عوامل تشدید کننده می‌گویند. در این شرایط مسئولان دولت سیزدهم وعده می‌دهند که مساله را حل می‌کنند. هم رئیس جمهوری و هم وزیر نیرو از اتخاذ تدابیری برای بهبود وضعیت آبی اصفهان گفته‌اند.
یزد مقصر بی آبی اصفهان است؟!
مردم اصفهان دیروز به زاینده رود رفتند و با در دست داشتن بنرها و پلاکاردهایی حمایت خود از کشاورزان اصفهانی را اعلام کردند. عصر دیروز همچنین مردم اصفهان همراه با کشاورزان در کنار زاینده‌رود خشکیده راهپیمایی اعتراضی را برگزار کردند. در این راهپیمایی، شعارهایی علیه مسئولان اصفهان و البته مسئولان استان یزد سر داده شد. خبرگزاری ایمنا بخشی از راهپیمایی اصفهانی را به تصویر کشیده ولی شعارهای آنان علیه یزدی‌ها را حذف کرده است. یک منبع آگاه دلیل این مساله را جلوگیری از ایجاد اختلافات استانی اعلام کرد. سال‌هاست اصفهانی‌ها دلیل خشکی زاینده‌رود را انتقال آب به یزد برای مصارف کشاورزی و صنعتی می‌دانند. در سال‌های اخیر بارها خط لوله انتقال آب اصفهان به یزد آسیب دیده و قطعی چند ساعته آب شرب مردم یزد را موجب شده است. آخرین حمله چهاردهم آبان ماه رخ داد. مهران فاطمی، استاندار یزد همان زمان اعلام کرد که «حوضچه ۳۰۸ خط انتقال آب یزد» مورد «تعرض» قرار گرفته است. او همچنین خواستار اجرای قانون توسط مسئولان اصفهان شد. فروردین ماه اما عباس رضایی، استاندار وقت اصفهان گفته بود که باتوجه به کاهش حجم سد زاینده رود، در صورت تداوم وضع کنونی، «مردم اصفهان، تهران، سمنان و یزد» با بی آبی مواجه می‌شود. راهکار او صرفه جویی بود. با همه این ها اما دید قالب در میان اصفهانی ها آن است که انتقال آب زاینده رود به یزد دلیل بی‌آبی امروز این استان است نه استفاده از روش‌های قدیمی در صنعت کشاورزی در سال‌های پربارش. دیدگاهی که در میان برخی نمایندگان مجلس این استان هم وجود دارد و بارها اختلافاتی را میان نمایندگان اصفهان و یزد در مجلس ایجاد کرده است.
مامور به مطالعه
اعتراضات اصفهانی‌ها به گوش ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران و ائمه جماعات رسیده است. ابوالحسن مهدوی، امام جمعه موقت اصفهان در خطبه‌های دیروز نماز جمعه این استان، تاکید کرد که مردم اصفهان به دنبال «تضییع حق مردم یزد و خوزستان و چهارمحال» نیستند. او با بیان اینکه «استانداران، نمایندگان مجلس جلساتی برگزار کنند تا مردم رو در روی یکدیگر قرار نگیرند، احساس رقابت نباید بین مردم ایجاد شود»، خواستار وصول «حق آبه کشاورزان اصفهانی و خسارت آنان» شده است. کاظم صدیقی، خطیب نماز جمعه تهران اما در شرایطی گفته «اگر افراد در مسائل شرعی و وظایف فردی، خانوادگی، همسایه‌داری، شهروندی و مسوولیت‌های سیاسی و اجتماعی، خدا را در نظر می‌گرفتند و پایبند بودند، به کم‌آبی و مشکلات معیشتی مبتلا نمی‌شدند و این صریح آیه قرآن است». پیش از او، حسین میرزایی، نماینده اصفهان در مجلس هم «نماز باران» را «راهکار کوتاه مدت حل مشکل بی آبی اصفهان» اعلام کرده بود. پس از آن بود که کشاورزان با تجمع مقابل دفتر این نماینده مجلس خواستار حضور او در جمع کشاورزان و برپایی نماز باران شده بودند. رئیسی در قامت رئیس جمهوری هم به مساله واکنش نشان داده است. او میزبان نمایندگان استان‌های اصفهان، سمنان و قم بود. سه استانی که درگیر مشکلات بی آبی هستند. در این دیدار نمایندگان این استان‌ها دغدغه‌های خود در حوزه خشکسالی، بی‌آبی و مشکلات معیشتی را بیان کردند. رئیس دولت سیزدهم در پاسخ به آنان و درباره زاینده‌رود گفته است: «به رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری ماموریت دادم مطالعات علمی در این زمینه را آغاز کنند. کمیته و کارگروه فعالی برای رسیدگی به این مساله تشکیل خواهد شد تا احیای زاینده‌رود و رفع مشکل مربوط به آن مثل فرونشست زمین در مناطق مرکزی کشور به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفته و یک طرح علمی و عملیاتی برای رفع آن تهیه شود».
وعده‌ها و اشارات تلویحی
این همه اقدامات رئیسی نیست. او وعده داده که «هیچ راهکاری برای رفع مشکلات مربوط به کم‌آبی نادیده گرفته نخواهد شد و دولت یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های خود را کاهش و رفع دغدغه مردم در زمینه کم‌آبی می‌داند». رئیس جمهوری همچنین وزیر نیرو را برای حل مشکل به اصفهان فرستاد. علی اکبر محرابیان نیز دیروز به اصفهان رفت و در جمع کشاورزان شرق اصفهان سخنرانی کرد. او در جریان اظهاراتش اعلام کرد که «آمده‌ایم تا با ناعدالتی مبارزه کنیم.» او توضیح نداده «ناعدالتی» مدنظرش چیست. او گفت: « در ۵۰ سال پیش میزان آبی که در کشور وجود داشت به ازای هر ایرانی ۶۵۰۰ مترمکعب بود اما با خشکسالی سالیانه و افزایش مصرف این میزان کاهش یافت. بر همین اساس باید نسبت به شرایط بارش، آب با حفظ عدالت تقسیم شود.» این موضوع به زبان دیگری هم از سوی رئیس جمهوری مطرح شده است. رئیسی «توزیع عادلانه منابع آب موجود» و «استخراج از منابع آب ژرف» را دو راهکار کوتاه مدت برای بهبود وضعیت عنوان کرده بود. اظهاراتی که می‌تواند نشانی باشد از توجه دولت به مطالبات مردم اصفهان در کنار حفظ حقوق مردم سایر استان‌ها.
راهکار چیست؟!
وزیر نیرو جمع کشاورزان اصفهانی سعی کرد بخشی از مشکل امروز به اجرا نشدن پروژه‌های نیمه کاره مرتبط بداند. احتمالا مقصود او طرح‌های نیمه تمام انتقال آب است. محرابیان گفت: «دولت در زمانی کار خود را شروع کرده که پروژه‌های متعددی تعطیل است. شاید اگر بسیاری از پروژه‌های نیمه تمام زاینده‌رود انجام می‌شد امروز برخی از این مشکلات نبود،.بر همین اساس به شما قول می‌دهم پروژه‌های نیمه تمام آبی را مجدداً اجرا می‌کنیم.» احیای تالاب گاوخونی و پرداخت حق‌آبه آن که براساس آخرین گزارش‌ها، حدود 96 درصد آن خشک شده نیز می‌تواند بخشی از خشکی اصفهان را جبران کند به علاوه آنکه کشاورزان اصفهانی چاره ای ندارند جز استفاده از روش‌های نوین و پرهیز از اقداماتی چون کشت با روش غرق آبی. رسول زرگرپور، معاون اسبق وزیر نیرو در اظهاراتی که خبرگزاری فارس منتشر کرده، اجرای مصوبه سال 92 را به عنوان راهکار اعلام کرده است: « مصوبه 9 ماده‌ای حوضه آبریز زاینده رود در سال 1392 با نگرش احیای تالاب گاوخونی در بالاترین سطح یعنی در شورای عالی آب کشور تصویب شده و این مصوبه می‌تواند مشکلات آبی شکل گرفته در این منطقه را حل کند. اجرای مصوبه 9 ماده‌ای حوضه آبریز زاینده رود در بازه زمانی 5 ساله مشکلات آب این منطقه را درمان خواهد کرد. حل مسائل آب حوضه آبریز زاینده رود نیاز به راهکار محیرالعقول ندارد و تنها اجرای قانون شورای عالی آب می‌شود مشکلات را حل می‌کند.»