آلودگی هوا چند سالی‌ست که فقط مساله کلانشهر تهران نیست. بحران هم تنها به فصل زمستان و وارونگی دما محدود نمی‌شود. تابستان‌ها و زمستان‌ها، هوای شهرهای کشور با آلاینده‌های مختلف در می‌آمیزد و نفس کشیدن را غیرممکن می‌کند. روند آلودگی هوا در پاییز و زمستان امسال هم در کلانشهرها ادامه می‌یابد و آمار از بهبود وضعیت هوای شهرها حکایت ندارد. بحران آلودگی هوا را حتی کرونا و قرنطینه و محدودیت تردد خودروها هم نتوانسته متوقفش کند.

تنها ده روز از پاییز 1400 سپری شده است اما در همین مدت کوتاه رسانه‌ها بیش از 10 خبر درباره آلودگی هوا تولید کرده‌اند و درباره این موضوع هشدار داده‌اند. براساس اطلاعات سامانه دیتاک، اجرا نکردن قانون هوای پاک کلید واژه‌ای است که در این بازه زمانی در خبرها روی آن تاکید شده بود. تحلیل داده‌ها، نشان می‌دهد که موضوع آلودگی هوای تهران برای رسانه‌ها اهمیت بیشتری داشته است و دست کم در یک هفته گذشته 14 خبر در رسانه‌ها درباره این موضوع تولید شده است و کاربران توییتر هم به خبر افزایش آلاینده‌های هوا در بعضی مناطق که 4 مهرماه تولید شده است، واکنش نشان دادند. در این میان اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران نشان می‌دهد که در روزهای سپری شده پاییز، تهران تنها 3 روز هوای قابل قبول داشته است و 6 روز هوا برای گروه‌های حساس ناسالم بوده است. آماری که نسبت به پاییز سال گذشته افزایش پیدا کرده است؛ دهه اول مهر سال 1399 تهران 10 روز هوای قابل‌قبول داشته است. این درحالیست که حسین شهیدزاده، مدیرعامل شرکت کنترل کیفیت هوای تهران در گفت‌وگویی با فارس درباره علت افزایش روزهای آلودگی هوا در پاییز امسال گفته است: «آلودگی سال‌های قبل‌تر به دلیل تغییر الگوی ترافیک ناشی از بازگشایی مدارس و دانشگاه‌ها بود ولی امسال گردو‌غبار و خاک سبب ایجاد آلودگی هوا در پایتخت در نخستین روزهای پاییز شد. گردو‌غبار به‌نوعی انسان‌ساخت محسوب نمی‌شود چرا که خشک بودن زمین و وزیدن باد با سرعت مناسب سبب ایجاد آن خواهد شد. همچنین در نیمه نخست سال جاری تعداد روزهای دارای بارش، کمتر از سال گذشته بود و به‌همین علت ملاحظه شد که با خشکی بیشتر، تعداد روزهای نامطلوب به لحاظ ذرات معلق ناشی از گردو‌غبار نیز بیشتر از سال گذشته بود.» آلودگی هوا در تابستان امسال هم گریبان آسمان تهران را گرفته بود. ایستگاه‌های پایش آلاینده‌های هوا در 93 روز تابستان تنها 71 روز قابل‌قبول ثبت کردند. در عین حال ازن در تابستان امسال 21 روز هوای ناسالم برای گروه‌های حساس ایجاد کرده بود و هیچ روز پاکی گزارش نشد.
آلودگی هوا در آسمان کلان‌شهرها
جدای از آلودگی هوای تهران، کلید واژه، آلودگی هوا در کلانشهرها نیز در یک هفته گذشته برای رسانه‌ها اهمیت داشته و پیرامون آن 19 خبر تهیه شده که 7 مورد آن ارجینال بوده است. عمده این خبرها هم باز شدن گره‌ آلودگی هوا در کلانشهرها را در گرو اجرای قانون هوای پاک می‌دانستند. کانال‌های تلگرامی نیز در یک هفته اخیر تنها 3 خبر پیرامون آلودگی هوای کلانشهرها در فصل سرد منتشر کردند و آن را به مصرف سوخت مازوت در نیروگاه‌ها مربوط کرده‌اند. این داده‌ها درحالی تحلیل می‌شود که شاخص آلایندگی هوا دیروز، جمعه 9 مهرماه در پایگاه زابل قرمز رنگ شد و میزان‌آلاینده غالب یعنی پی ام ده یا گردوغبار، ساعت یازده دیروز در این ایستگاه روی عدد 181 ایستاده بود. ایستگاه نهبندان در خراسان جنوبی نیز دیروز عدد 104 را نشان می‌داد و وضعیت هوا را به حالت ناسالم برای گروه‌های حساس درآورده است. همچنین از 16 ایستگاه پایش فعال در استان اصفهان نیز حدود 8 ایستگاه به رنگ نارنجی درآمده‌اند این یعنی وضعیت هوا در این مناطق برای گروه‌های حساس ناسالم است. سامانه پایش آلودگی هوای کلانشهر اصفهان همچنین در یک هفته اول پاییز امسال، هوای این کلانشهر را در 5 روز برای گروه‌های حساس ناسالم تشخیص داده است. آلودگی هوا در کلانشهر اصفهان در تابستان امسال هم 29 روز ناسالم برای گروه‌های حساس و 2روز هوای ناسالم برای همه گروه‌ها ایجاد‌کرده است. براساس اطلاعات سامانه کنترل کیفیت هوای محیط زیست کلانشهر اصفهان، تابستان امسال در این شهر نیز هیچ روز پاکی ثبت نشده است.
اراک و شازند، رکورد شکستند
شاخص‌ آلایندگی در روز پنجشنبه، یکم مهر ماه، در اغلب شهرها روی اعدادی بالاتر از 50 ایستاده بود و شهرها را زرد رنگ کرده بود. براساس اطلاعات سامانه پایش کیفی هوای کشور، آلاینده غالب در بیشتر شهرها ذرات آلاینده کوچکتر از 2.5 میکرون بودند. ایستگاه کهنوج در کرمان در این تاریخ عدد 152 را نشان می‌داد. همچنین در این زمان شاخص کیفی هوا در ایستگاه اراک روی عدد 113 ایستاده بود و در شازند نیز ذرات کوچکتر از 2.5 میکرون شاخص‌ها را تا عدد 152 بالا‌برده بودند. جمعه دوم مهرماه، میزان آلایندگی در هوای شهرها بالاتر رفته بود. خوی نیز در این تاریخ به شهرهای آلوده اضافه شد و ترکیبات گوگرد وضعیت هوا را از حالت استاندارد خارج کرده بود. در این تاریخ ذرات کوچکتر از2.5 میکرون در بیشتر شهرهای استان البرز و تهران وضعیت هوا را ناسالم کرده بودند. سوم مهرماه امسال، ذرات کوچکتر از دو‌ونیم میکرون در اراک و شازند به ترتیب روی اعداد 105 و 121 ایستادند و هوا را برای ساکنان این دو شهر ناسالم کردند. این گزاره‌ها درحالی منتشر می‌شود که آلودگی هوا در تابستان امسال در اراک رکورد شکست و بنا به گفته مدیرکل محیط زیست استان مرکزی اراک در شش ماهه اول سال، آلوده‌ترین شهر کشور شناخته شد. رضا میرزایی گفته بود که سال 1400 روزهای آلوده در این شهر صنعتی رشد 600 درصدی داشته است: «از ابتدای سال جاری تاکنون در استان مرکزی ۷ روز پاک، ۹۷ روز قابل قبول، ۵۴ روز ناسالم برای گروه‌های حساس و ۹ روز آلوده برای تمامی گروه‌های سنی ثبت شده است. عمده آلاینده مسئول از ابتدای سال جاری ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون و کمتر از ۱۰ میکرون بوده و در پاره‌ای از مواقع آلاینده ازن و دی‌اکسیدنیتروژن به صورت لحظه‌ای بالاتر از استاندارد بوده است.»
اما پنجم مهرماه، همزمان با افزایش گردوغبار در بعضی نقاط کشور، سامانه پایش آلودگی هوای کشور، آلاینده بیشتری را گزارش کرد. بیشتری وضعیت هوا در ایستگاه گناوه بسیار ناسالم گزارش شد، به حدی که گناوه روی نقشه پایش کیفیت هوای کشور، کبود شده بود. ایستگاه‌های کنترل کیفیت هوا در برازجان، زابل و بافق نیز به چنین وضعیتی گرفتار بودند و وضعیت هوا در این ایستگاه‌ها، خطرناک توصیف شده بود. در این تاریخ ذرات کوچکتر از دو و نیم میکرون هم در آسمان بعضی شهرها می‌تاختند و به طور مثال مرکز پایش آلاینده‌های محیط زیستی شهر مشهد نیز وضعیت آلودگی هوا در این شهر را عدد 148 و در مرز میان ناسالم برای همه گروه‌ها و گروه‌های حساس نشان می‌داد.
هفتم مهرماه نیز ذرات کوچکتر از دو‌ونیم میکرون که عموما در فصول سرد هوای کلان‌شهرها را آلوده می‌کنند، در شازند روی عدد 152 و در اراک روی عدد 125 ایستادند. در این تاریخ تعدادی از ایستگاه‌ها در استان یزد نیز وجود آلاینده پی ام 2 و نیم را در هوایشان بیش از حد استاندارد گزارش دادند. پنجشنبه 8 مهرماه نیز اغلب اعداد روی سامانه پایش کیفی هوای کشور روی اعدادی بالاتر از 50 ایستاده‌ بودند و در بعضی ایستگاه‌ها مانند کرج، اهواز، ریگان، بافق، اراک و شازند سامانه اعدادی بالاتر از 100 را گزارش کرده بود.
نتایج داده‌های پایش آلودگی هوای کشور نشان می‌دهد که دست کم در یک‌دهه اول مهرماه، هوای کشور در همه شهرها پاک و قابل قبول گزارش نشده است و آلودگی هوا غیر از تهران برای کلانشهرهای دیگر هم بحران است. این درحالی‌ست که حدود 4 سال از ابلاغ قانون هوای پاک به دولت می‌گذرد. قانونی که در 34 ماده به 21 دستگاه وظایفی محول کرده تا برای کاهش آلودگی هوا بکوشند، با این وجود به نظر می‌رسد که بعد از گذران 4 پاییز از تصویب و ابلاغ این قانون همچنان بسیاری از دستگاه‌ها آن را نادیده می‌گیرند یا به درستی اجرا نمی‌کنند.