سایت خبری پیام ما آنلاین | دوگانه مدیریت منابع آب و تامین معیشت کشاورزان

معاون مطالعات جامع آب سازمان آب و برق خوزستان در نشستی آنلاین از عوامل بروز بحران در خوزستان سخن گفت

دوگانه مدیریت منابع آب و تامین معیشت کشاورزان

علی شهبازی: شرایط موجود خوزستان معلول عوامل بسیاری است که همه باید با هم در نظر گرفته شود





دوگانه مدیریت منابع آب و تامین معیشت کشاورزان

۱۱ مرداد ۱۴۰۰، ۲۳:۲۷

هرچند اخبار مربوط به مسئله آب در خوزستان در روزهای اخیر و بعد از رهاسازی آب از کرخه، تا حدودی در رسانه‌ها به حاشیه رفت و کمرنگ شد، اما این مسئله همچنان حیات را در این استان تهدید می‌کند. خوزستان با دریافت مُسکنی موقت، برای مدتی کوتاه بحران را پشت سر گذاشته است، اما بارها بر این موضوع تاکید شده که بعد از اتمام ذخایر استراتژیک سد کرخه، مسئله ریشه‌دار آب در خوزستان به قوت خود باقی است و اقدام اصولی برای رفع آن هنوز صورت نگرفته است. یکشنبه شب گذشته، صفحه اینستاگرامی «سواد آبی» میزبان علی شهبازی، معاون مطالعات جامع آب سازمان آب و برق خوزستان بود تا علل و عوامل بروز بحران موجود خوزستان را تشریح کند. شهبازی معتقد است نمی‌توان تنها عامل را انحراف الگوی کشت دانست، چرا که این امر معلول عوامل بسیاری است که باید همه در کنار هم دیده و مورد بررسی قرار گیرند. گزارش «پیام ما» از این نشست پیش روی شما است.

مسئله آب در خوزستان در حدود یک ماه اخیر که این استان تجربه التهابات و اعتراضات اجتماعی را داشت، بیش از همیشه مورد توجه مدیران قرار گرفت. اما با ارائه راهکاری موقت، عجالتا تا پایان تابستان، با رهاسازی آب از سد کرخه و اقدامات دیگر برای خاموش کردن اعتراضات، مسئله آب در خوزستان تا حدی حل شد. اما اگر مدیران و تصمیم‌گیران بخواهند راهکاری اساسی برای رفع این مسئله در استان داشته باشند، در قدم نخست باید نسبت به ابعاد مسئله آب در استان اشراف کافی پیدا کنند. موضوعی که در تحلیل‌های ارائه شده در این مدت کمتر مورد توجه قرار گرفته و هر کسی از ظن خود یار خوزستان شده و دلیل کمبود آب در این استان را از دیدگاه خود بررسی و در مورد آن نتیجه گیری کرده است. نگاه‌هایی که با پیش‌فرض‌های اشتباه به نتایجی اشتباه می‌رسیدند و در برخی موارد تنها راهکار را در ارسال بطری‌های آب معدنی برای رفع تشنگی استان می‌دیدند.
یکشنبه شب گذشته علی شهبازی، معاون مطالعات جامع آب سازمان آب و برق خوزستان به تشریح شرایط محیطی و وضعیت منابع آب در خوزستان پرداخت و در پایان راهکارهایی را در این زمینه ارائه کرد. او در پاسخ به این سوال که مسئله آب در خوزستان چیست و چه ابعادی دارد؟ گفت: «قبل از اینکه به مسئله خشکسالی بپردازیم باید شرایط محیطی خوزستان را بشناسیم. باید ببینیم خوزستان از منظر وابستگی به منابع آب چه وضعیتی دارد و نیازها و مصارف آبی آن به چه صورت تامین می‌شود و بعد ببینیم چرا در این استان انقدر با بحران مواجه هستیم. در حال حاضر سه حوضه آبریز درجه 2 کشور، در استان خوزستان جاری است. حوضه کرخه، کارون بزرگ، زهره و جراحی. بیش از 90 درصد مصارف و نیازهای آبی خوزستان از طریق منابع آب سطحی و10 درصد از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود. این مسئله به تنهایی باعث می‌شود جایگاه آب خوزستان در کشور شکلی ویژه پیدا کند چرا که در غالب استان‌ها تمرکز بر منابع آب زیرزمینی است. آب زیرزمینی یک تفاوت بزرگ با آب‌های سطحی دارد و آن اینکه بهره‌برداران آن اثرات ناشی از خشکسالی و ترسالی بر منابع آب را کمتر لمس می‌کنند. چون عکس‌العمل منابع آب زیرزمینی به خشکسالی و ترسالی به شدت منابع آب سطحی یا حداقل به سرعت آن نیست. در استان‌هایی که تمرکز بر آب زیرزمینی است در خشکسالی سطح آب‌های زیرزمینی پایین می‌رود و زمانی که تعادل آبخوان‌های منطقه به هم می‌ریزد یا کاهش پیدا می‌کند، در غالب موارد عمق چاه را بیشتر می‌کنند. این یک تفاوت مهم است. این مناطق نسبت به خشکسالی و ترسالی آسیب‌پذیری نسبتا کمتری دارند و معمولا وقتی شرایط بسیار بحرانی باشد اثرات نمایان و بهره‌برداران متوجه آن می‌شوند. البته در حال حاضر این استان‌ها هم وضعیت خوبی ندارند چون غالب آبخوان‌های کشور بیلان منفی بسیار سنگینی دارند. یعنی تراز آب زیرزمینی با شیب بسیار زیاد در حال افت است. اما آب‌های سطحی یک تفاوت بزرگ دارند، به محض اینکه سیلاب یا خشکسالی اتفاق بیفتد اثرات آن در بهره‌برداری از منابع آب ملموس است.»
شهبازی با اشاره به اینکه در 20 سال گذشته توسعه قابل توجهی در استان اتفاق افتاده که در بحث مصارف و بارگذاری، رشد قابل توجهی داشتیم و سدهایی در خوزستان ساخته شده گفت: «آب در عمده مخازن سدهای خوزستان از بخش های بالادستی تامین می‌شود. جریانها و روان‌آبهای سطحی از بالادست وارد استان می‌شوند. اگر در استانهای بالادست که سرچشمه حوضه‌های آبریز را تشکیل می‌دهند بارش کم باشد، ذخایر سدهای خوزستان هم به همان نسبت و حتی با میزان بیشتری کاهش پیدا می‌کند. مثلا اگر در حوضه کرخه 37 درصد کاهش بارش داشته باشیم، در ورودی سدها با کاهش بیش از 50 درصدی روبه‌رو خواهیم بود»
معاون مطالعات جامع آب سازمان آب و برق خوزستان در خصوص اینکه سهم کم بارشی در بروز این وضعیت چقدر است؟ و در دو سال پر بارشی که پشت سر گذاشته شد، امکان ذخیره آب در سدها وجود نداشت و اگر داشت چرا این مهم صورت نگرفت می‌گوید: «در سال 98 بیشترین آوردها را در استان داشتیم، جزء سال‌های خاص و استثنایی بود و ما نزدیک به 50 میلیارد مترمکعب ورودی در استان داشتیم. بعد از این اتفاق به صورت مقطعی مجوزهای کشت برنج، خارج از الگوی کشت استان و فراتر از سطوح متداول کشت، صادر شد. این الگوی کشت به 200 هزار هکتار هم رسید»
شهبازی در خصوص رهاسازی آب کرخه برای آرام کردن موقت استان با تاکید بر اینکه آنچه در حال حاضر اتفاق افتاده است یک تسکین موقت است می‌گوید: «گذر از خشکسالی با تلاش یک دستگاه یا مدیریت چند دستگاه‌ امکان‌پذیر نیست. همدلی همه جامعه را می‌طلبد. موافقم که نباید به این شکل پس اندازمان را خرج کنیم، اما بعضی از نقاط رودخانه‌های استان مناطق حیاتی هستند و باید حتما آب به آنها برسد. در انتهای رودخانه کرخه و رودخانه نیسان تاسیسات تامین آب شرب داریم. آب به هر قیمتی شده باید به آنجا برسد. خط قرمز ما تامین شرب و حقابه‌بران مجاز است. اما به این نکته هم توجه کنید زمانی که ذخایر استراتژیک قرار است هزینه شود، تصمیمات به شکل دیگری اتخاذ می‌شود»
شهبازی در خصوص میزان تاثیر انحراف الگوی کشت در خوزستان، در بروز شرایط بحرانی در این استان می‌گوید: «باید علل مختلف را بررسی کرد، نمی‌توان تنها به این عامل اکتفا کرد. معیشت مردم استان و کشاورزان وابسته به آب سطحی است که نوسان قابل توجه دارد. به نظرم یکی از عواملی که در بروز این وضعیت نقش دارد این است که بیمه مناسب نداریم. بیمه یک موضوع بسیار تخصصی است. ما الگوی بیمه مناسب نداریم. بیمه‌ای که خیال کشاورز را راحت کند، تا زمانی که خشکسالی است معیشت او دچار خطر نمی‌شود. در این شرایط همراهی کشاورز را خواهیم داشت. همه‌چیز برنامه‌ریزی روی کاغذ نیست. ما باید معیشت مردم را هم در نظر بگیریم. انحراف الگوی کشت از نظر برنامه‌ریزی منابع آب حدود 80 درصد نقش دارد. اما نمی‌توان این عامل را به تنهایی در نظر گرفت. باید خودمان را بگذاریم به جای کشاورزی که این شرایط را دارد. او نه قصد صدمه به محیط زیست و نه آزار همشهری خود را در پایین دست دارد. اگر در قسمت هایی که کشاورزی وجود دارد، بیمه بیکاری مناسب برای کشاورز داشته باشیم، زمانی که او نمی‌تواند کشت داشته باشد در قالب یک برنامه استانی برای کشاورزی که مجوز بهره برداری از آب دارد، بیمه پایدار باشیم -. نه بیمه‌های مُسکن و گذرا برای یک سال- بسیاری از این آسیب‌ها کاهش پیدا می‌کند. یکی از راهکارها این است که دانشگاه‌ها الگوی مناسبی برای بیمه‌گر ارائه کنند، که هم برای بیمه‌گر سودآور باشد هم حاشیه اطمینانی برای معیشت کشاورزان استان فراهم کند. در حال حاضر من نمی‌توانم بگویم 80 درصد شلتوک در این شرایط نقش داشته، این شرایط معلول عوامل بسیاری است که باید همه با هم دیده شود»
شهبازی در توضیح این موضوع مطرح شده از سوی یکی از مخاطبان که مدیریت حوضه و افزایش سطح زیر کشت در بالادست کرخه شگفت انگیز و باورنکردنی است چرا از لاک خوزستان بیرون نمی‌آیید؟ مشکل فقط خوزستان نیست مشکل استانهای بالادست هستند می‌گوید: «با این موضوع موافقم. پیگیر این موضوع هستیم تا همانگونه که در استان خوزستان مدیریت خشکسالی ضروری است، باید در استان‌های بالادست هم با همین جدیت دنبال شود. مذاکرات مفصلی با مدیریت حوضه آبریز و وزارت نیرو داشتیم که در صورت اضطرار بتوانیم از احجام مرده سد سیمره استفاده کنیم که در سد کرخه تخلیه شوند تا نه مشکلی برای تونل دشت عباس ایجاد شود و نه برای خوزستان. ما اگر در مدیریت خشکسالی که شامل مدیریت منابع و مصارف است، دقت نکنیم خشکسالی عوارض شدیدتر عمیق‌تر و طولانی‌تر خواهد داشت. ترجیح ما این است که از ذخایر استراتژیک استفاده نشود، چون باید بتوانیم همان میزان مصرف شده را ذخیره کنیم تا برگردیم به شرایط نرمال»
مواردی که در این نشست به آنها اشاره شد، تنها بخشی از عوامل بروز بحران امروز در جلگه سبز خوزستان است. استانی که روزگاری یکی از پرآب‌ترین استانهای کشور بود و امروز بر اثر عوامل گوناگون تبدیل به منطقه‌ای خشک و تشنه شده است.

به اشتراک بگذارید:





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *