از ابتدای سال جاری تاکنون ۷۳۶ هزار تن گندم وارد بندر امام شده‌ است. این آماری است که مدیرکل غله و خدمات بازرگانی استان خوزستان دیروز اعلام کرد. امسال مثل سال‌های پیش خبر از برگزاری جشن خودکفایی گندم که همواره دولت‌ها در پی برگزاری آن بودند، نیست. سیاستی که از نگاه بسیاری کارشناسان خطا بوده است اما دولت‌های مختلف آن را دنبال کردند.
امسال با خشک شدن سفره‌های زیرزمینی و کمبود منابع آب و کاهش بارش‌ها، نه تنها دولت را مجبور به واردات گندم کرد که کشاورزان را هم به تنگنا گرفتار کرد. سال‌هاست که به اصرار دولت بر خودکفایی در زمینه تولید گندم نقدهایی وارد می‌شود، اما دولت‌ها خودکفایی به هر قیمتی را به داشتن نگاه بلند مدت در زمینه ذخایر استراتژیک کشور، ترجیح داده‌اند و نتیجه اینکه چند سالی است نه تنها خبر از جشن خودکفایی گندم نیست، که این سیاست‌گذاری‌ها موجب افت چشمگیر ذخایر آبی در کشور و آسیب جدی به کشاورزی شده است.

خشکسالی در سال جاری خسارات جدی به کشاورزی وارد کرده است. کاهش بارش‌ها باعث کاهش میزان محصولات دیم در نقاط مختلف شده است. افت چشمگیر ذخایر آب زیرزمینی هم در بعضی مناطق کمیت و کیفیت محصولات کشاورزان را تحت تاثیر قرار داده است. در شرایطی که در سال جاری مسئله کمبود آب در کشور بحران‌های محیط زیستی و حتی اجتماعی را در پی داشته است، باز هم این سوال مطرح می‌شود که به چه قیمتی در پی رسیدن به خودکفایی در تولید محصولاتی مثل گندم هستیم؟ ذبیح‌الله‌ اعظمی‌ساردویی عضو کمیسیون کشاورزی مجلس در خصوص مسائلی که در سال جاری باعث کاهش تولید گندم در کشور شده است، به «پیام‌ما» می‌گوید: «مهمترین مسئله این است که امسال به دلیل کاهش بارندگی‌ها در کل کشور به طور معمول ما کاهش محصول داشتیم و در زمینه کشت دیم هم عملکرد خوبی نداشتیم. ضمن اینکه با توجه به گران شدن علوفه و پایین بودن نرخ خرید تضمینی گندم -که 4 هزار تومان بود- تعدادی از کشاورزان مزارع خود را برای کشت علوفه به دامداران واگذار کردند» هرچند به گفته اعظمی با فشاری که کمیسیون کشاورزی مجلس به دولت آورد هزار تومان به قیمت خرید تضمینی گندم اضافه شد، اما بر اساس بررسی‌های صورت گرفته قیمتی که در کمیسیون کشاورزی پیشنهاد شده بود، بیش از 6 هزار تومان بود. اعظمی می‌گوید: «با کاهش نرخ اعلام شده برای خرید تضمینی از سوی دولت، با توجه به اینکه قیمت جو در بازار 6 هزار تومان بود، برخی کشاورزان جو را جایگزین کردند» خلف وعده دولت در پرداخت مطالبات گندمکاران در سال‌های گذشته از سویی و فاصله بین هزینه تولید و قیمت خرید گندم از سوی دیگر باعث شده تا امسال بسیاری از گندمکاران محصول خود را ذخیره کرده و تحویل دولت ندهند، به گفته اعظمی: «بر اساس آمار موجود تنها یک سوم کشاورزان گندم خود را تحویل دولت داده‌اند» این وضعیت تنها به سود واسطه‌هایی است که گندم را با نرخی بالاتر از نرخ خرید تضمینی از کشاورزان خریداری و با قیمتی که خود تعیین می‌کنند به کارخانه‌ها می‌فروشند.
افزایش قیمت‌ کالاهای اساسی و افزایش میزان تقاضای گندم
علاوه بر کاهش تولید گندم در کشور، در پی افزایش قیمت کالاهای اساسی افزایش تقاضا هم در زمینه گندم و محصولات مرتبط با آن در بازار به وجود آمده است، عضو کمیسیون کشاورزی مجلس درباره این موضوع می‌گوید: «از مجموع 13-14 میلیون تن گندمی که مصرف هر ساله کشور بود، امسال باید میزان بیشتری تامین کنیم. به این دلیل که برخی از کالاهای اساسی مثل گوشت مرغ و گوشت قرمز و برنج به شکل بی‌سابقه‌ای افزایش قیمت داشتند و بیشتر مردم میزان نان و محصولات دیگر مثل ماکارونی را در رژیم غذایی خود افزایش داده‌اند و این می‌توان میزان مصرف و تقاضا برای گندم را افزایش دهد. در مجموع بر اساس بررسی‌های کمیسیون کشاورزی بین 5 تا 7 میلیون تن گندم باید وارد کنیم. در حال حاضر این میزان به مرور در حال ورود به کشور است»
آنچه در شرایط فعلی باید مورد بررسی قرار گیرد، نه فقط واردات گندم که وضعیت محصول تولید شده در داخل کشور است، اعظمی در خصوص نرخ تعیین شده از سوی دولت و پیشنهاد مجلس در این رابطه می‌گوید: «دولت به حرف مجلس بی‌توجهی کرد. ما با توجه به قیمت جهانی گندم و هزینه‌هایی مثل حمل بار و … حدود 7 هزار تومان را به عنوان نرخ پیشنهادی اعلام کردیم. امسال هم قیمت حدود ده هزار تومان بود. اما شورای قیمت‌گذاری قیمت 6850 را برای سال زراعی آینده پیشنهاد کرده است.» اعظمی معتقد است مثل بخش‌های مختلف از جمله نهاده‌های دامی که مافیا نرخ نهایی ار تعیین می‌کند در بخش گندم هم این مشکل وجود دارد. عضو کمیسیون کشاورزی مجلس با تاکید بر اینکه گندم یک محصول استراتژیک است به اصرار دولت‌ها بر خودکفایی در تولید برخی محصولات انتقاد کرده و می‌گوید: «به عنوان یک استاد دانشگاه که در حوزه کشاورزی تخصص دارد و با توجه به وضعیت بحران آب در کشور، عقیده دارم نیاز نیست ما همه محصولات را در داخل کشور تولید کنیم. اگر آب‌های زیرزمینی ما ذخیره شود بهتر از این است که تمام گندم موردنیاز کشور را در داخل تولید کنیم تا خودکفا شویم. در مورد محصول آب‌بری مثل ذرت که حدود 60 درصد از نیاز کشور را با واردات تامین می‌کنیم، می‌توانیم با تولید کمتر این محصول اقدامی به نفع منابع آب انجام دهیم. وزارت جهاد‌کشاورزی دولت سیزدهم باید برای این موضوع برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشد. ایران کشوری با اقلیم متنوع است که می‌تواند محصولات متنوعی در زمینه کشاورزی تولید کند. اگر محصولات متناسب با اقلیم در کشور تولید و صادر کنیم هم کشاورزی ما منتفع می‌شود و هم منابع آب کمتر در معرض خطر قرار می‌گیرند. متاسفانه در طول این سال‌ها یک برنامه بلند مدت در جهت منافع ملی تدوین نشده است»
کاهش 35 درصدی گندم تحویل شده به دولت
دیروز حسن حنان، قائم مقام مدیرعامل شرکت بازرگانی دولتی ایران در خصوص کاهش میزان گندم تحویل داده شده به دولت به خبرگزاری ایلنا گفته است: «مطابق با پیش‌بینی‌ها در پی خشکسالی با کاهش تحویل گندم به مراکز دولتی مواجه هستیم. تا امروز 4 میلیون و 206 هزار تن گندم به مراکز خرید دولتی تحویل داده شده است که نسبت به سال گذشته کاهش 35 درصدی را نشان می‌دهد. در مدت زمان مشابه در سال گذشته کشاورزان 6 میلیون و 504 هزار تن گندم به دولت تحویل دادند» بسیاری از کشاورزان ترجیح داده‌اند گندم تولیدی خود را ذخیره و یا به واسطه‌ها بفروشند. این امر در بلند‌مدت می‌تواند اثرات خود را در بازار محصولات غذایی و قیمت نان نشان دهد. حنان پیش‌بینی کرده است در مجموع تا پایان خرید تضمینی گندم حداکثر 4 میلیون و 680 هزار تن گندم به دولت تحویل داده شود، در حالی این رقم در سال گذشته 8 میلیون و 225 هزار تن بوده است. حالا دولت اقدام به واردات گندم کرده و اعلام شده نگرانی برای تامین گندم مورد‌نیاز نان و صنعت کشور وجود ندارد، اما اشاره‌ای به افزایش قیمت در زمینه محصولات ذکر شده نشده است. علی‌قلی ایمانی؛ نائب رئیس بنیاد ملی گندمکاران کشور هم چندی پیش به ایلنا گفته بود: «پیش‌بینی می‌کنم کشاورزان بیش از ۵ میلیون تن گندم تولیدی خود را در قالب خرید تضمینی به دولت تحویل ندهند، در حالی این میزان پاسخگوی نیاز ذخایر استراتژیک کشور نیست» او کاهش تولید گندم در اثر خشکسالی، انحراف گندم از مسیر خرید تضمینی و ذخیره گندم توسط کشاورزان از دلایل پایین آمدن آمار خرید تضمینی گندم در سال جاری عنوان کرده است. کشاورزان اما از مسایل دیگری گله‌مندند. هرچند دولت و برخی کارشناسان همواره از تغییر الگوی کشت و تولید محصولات متناسب با اقلیم سخن می‌گویند، اما مقدمات این تغییرات و رسیدن به ایده‌ال‌ها برای کسانی که قرار است این برنامه‌ها را اجرایی کنند فراهم نیست. کشاورزان از گرانی سموم کشاورزی، در دسترس نبودن و یا گرانی ماشین‌آلان و تجهیزات کشت نوین و همچنین نبود حمایت و فضای مناسب و سالم برای فروش محصولاتشان می‌گویند. خلف وعده‌ها در پرداخت مطالبات آنها تنها یکی از مشکلاتی است که آنها را برای ادامه کار در حوزه کشاورزی دلسرد کرده است.