مسیر هرروزه‌ خانه تا مدرسه هیچ جاذبه‌ای برای دنای 14 ساله ندارد. گه‌گاهی در مسیر آمد و شد، سری به پارک می‌زد که آن هم یک روز ناپدید شد. وسایل بازی، تاب و سرسره را جمع کرده بودند و به جای گل‌های شمعدانی، کرور کرور خاک در باغچه پارک محل باقی گذاشتند. مسیر روزانه مدرسه و کلاس فوتبال صدرا هم برهوت بود. همه 11 سالگی او خلاصه شده بود در دیدن اتوبان امام علی و اتومبیل‌های تیره‌ای که او را از مدرسه به مدرسه فوتبال وصل می‌کردند. صدرا بعد در یک مستطیل سبز رنگ ایزوله با حصار و نرده در یک زمین چمن مصنوعی محصور می‌شد. فردا و پسفردا و روزهای بعدش هم همین بود. صدرا و دنا تنها دو تن از جمعیت کودکان ایرانی‌اند که معتقدند پایتخت، کودکانه نیست یا دست کم آن‌ها در آن احساس راحتی نمی‌کنند. دو نفری که براساس پیمان نامه حقوق کودک چون زیر 18 سالند، هنوز کودکند و جمعیتشان روی هم بیش از 14 میلیون نفر ِجمعیت ایران است. تاکنون قوانین و دستورالعمل‌های بسیاری برای کودکانه‌ کردن شهرها در ایران تصویب و اجرایی شده است. شورای شهر تهران سال 88 مصوبه شهر دوستدار کودک را تصویب کرد. سال 94 آیین‌نامه اجرایی آن تدوین شد و در دوره شورای پنجم هم اصلاحاتی در آیین نامه اجرایی آن بازنگری صورت گرفت. سال 97 نیز سازمان دهیاری ها و شهرداری‌های وزارت کشور آیین نامه اجرایی شهرهای دوستدار کودک را ابلاغ کرد. در سال‌های اخیر چند شهر هم با همکاری یونیسف و وزارت کشور به عنوان پایلوت شهرهای دوستدار کودک معرفی شدند با‌وجود مصوبات و آیین‌نامه‌های متعدد اما هنوز بر سر کودکانه کردن شهرها مانع فراوان است. دو روز گذشته، شورایعالی معماری و شهرسازی حجت را بر شهرداری‌ها تمام کرد و الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک را تصویب کرد. مصوبه‌ای که براساس آن باید تمام فضاهای عمومی شهر پذیرای جمعیت کودکان باشد.

براساس مصوبه روز دوشنبه، 4 مرداد ماه شورای عالی معماری و شهرسازی، ضمن تایید توجه به نیاز کودکان در محیط شهری، بر رعایت چند مورد تاکید شده است. اهمیت توجه به نیازهای روانی و جسمانی کودکان و تسهیل دسترسی به امکانات محیطی، ایمن کردن محیط و ایجاد محیط‌های شاد برای بازی و پرورش خلاقیت، تامین سرانه‌‏های خدماتی و کاربری‏‌های مرتبط شهری به عنوان تکلیف اجتماعی طرح‏‌های توسعه و عمران شهری و روستایی، توجه به مجموعه الزامات به عنوان راهنما و رعایت و اعمال این الزامات ذیل تمام کاربری‌‌های شهری متناسب با فعالیت‏های کودکان همچنین در سطح، سرانه و کیفیت کاربری‏ها از جمله فضای سبز و فضاهای عمومی شهری «همچون لحاظ زمین بازی به عنوان یکی از انواع فعالیت‌‏های کاربری فضای سبز» در زمان تنظیم شرح خدمات، تهیه یا بازنگری طرح‌های توسعه و عمران و لزوم مشارکت انجمن‌ها و سمن‌های فعال در حوزه کودک از جمله مواردیند که باید به منظور ارتقای شهرهای دوستدار کودک لحاظ شوند. همچنین در این مصوبه آمده که دبیرخانه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران و سازمان شهرداری‌‏ها و دهیاری‌‏های کشور مسئول پایش و نظارت فعالیت‏‌های مرتبط در سطح کشور بوده و دوره‌‏های بازنگری سه ساله هم پیش بینی شده است.
شهرهای دوستدار کودک چه ویژگی دارند؟
مصوبه روی چند چارچوب کلی تاکید کرده است، کلیدواژه خلاقیت که در مورد اول مصوبه آمده است، همان مساله‌ای است که کارشناسان حوزه کودک آن را لازمه ایجاد شهر دوستدار کودک می‌دانند. علی سوند رومی، جامعه‌شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی معتقد است که در فضای شهری باید فرصت آزمون و خطا و تکرار و باز تکرار به کودک داده شود تا کودک به واسطه آن بتواند فرصت رشد و تعالی داشته باشد: «کودک انسان برخلاف سایر موجودات رسیده به دنیا نمی‌آید، یک کره اسب چند ساعت بعد از تولد می‌تواند بایستد،‌ یورتمه برود به عبارتی سیستم حرکتی، عضلانی، استخوان بندی و حس عمقی و دهلیزی‌اش شکل گرفته است. این کره اسب برای رشد نیاز به آزمون و خطا ندارد و رفتارهای تکرار شونده هم از خود بروز نمی‌دهد، درحالی‌که کودک انسان برای اینکه بتواند روی پای خود بایستد و شروع به حرکت کند، حدود یکسال آزمون و خطا می‌کند، فرصت این آزمون و خطا باید در محیط اطرافش به او داده شود.» بسیاری این روزها یکی از مولفه‌های شهر دوستدار کودک را آشتی با طبیعت می‌دانند، به گفته او،‌ برای ایجاد چنین شهری که به کودک فرصت آزمون و خطا بدهد، نمی‌توان یک چارچوب کلی تعیین کرد: «مثلا طبیعت محیط غنی‌ دارد و کودک فرصت تجربه و مشاهده بدون محدودیت در طبیعت دارد، اما شما نمی‌توانید کودک را به درون طبیعت ببرید و دائم به او بگویید، به چیزی دست نزن، به عبارت دیگر هم انسان تسهیل‌گیر و هم محیط غنی مکمل هم شهر دوستدار کودک را می‌سازند.» او در بخش دیگری از صحبت‌هایش به موانع دسترسی در محیط‌های شهری اشاره می‌کند. به عقیده او ممکن است یک پارک یا فضای سبز شهری با انبوهی از بازی‌های تعادلی و فکری در شهر ایجاد کرد اما موانع زیادی پیش روی استفاده از آن در شهر باشد در چنین صورتی نمی‌توان گفت، شهر دوستدار کودک است: «ما ممکن است خیلی از امکانات را فراهم کنیم اما دسترسی کودک برای تکرار و بازتکرار در آن فراهم نباشد. مثلا ما می‌گوییم یک کودک 3 ساله باتوجه به تمرکزش روی بازی می‌تواند 40 دقیقه بازی کند،‌ باید فرصت تکرار و بازتکرار داشته باشد، اما ممکن است کسی در اطراف باشد که دائم به کودک بگوید چرا چنین کاری انجام می‌دهی یا کنار برو و کافیست. در این صورت نه محیط دوستدار کودک است، نه شهر و نه حتی افراد.» این پژوهشگر اجتماعی می‌گوید شهر دوستدار کودک باید پاسخگوی تمام نیازهای کودک باشد، نیازهایی نظیر احساس امنیت و تعلق خاطر و حفظ شان کودک: «می‌گوییم کودک نیاز به تعلق دارند، این تعلق در محیط اجتماعی در گروه همبازیان شکل می‌گیرد، گروه‌های همالان اگر باهم تعامل ایجاد کنند می‌توانند احساس تعلق خاطر را ایجاد کنند. یا وقتی صحبت از نیاز کودک می‌کنیم باید شان کودک حفظ شود و نباید چالش‌هایی پیش روی کودک گذاشت که شان کودک را از او بگیرد،‌ مثلا ممکن است کودک از دیدن یک چشم‌انداز رنج بکشد و ما باید موقعیتی ایجاد کنیم تا دیگر آن چشم‌انداز برای کودک تکرار نشود، یا مثلا استفاده از وسایل ورزشی باید متناسب با جثه کودک طراحی شود و در فضاهای عمومی وجود داشته باشد.»
انتظار شهری امن و آرام برای کودکان
بعد از این مصوبه باید انتظار چه چیزی را در شهر داشت، ستاره قدسی، از اعضای هیات موسس مجموعه باهمستان که در تیم تدوین ضوابط شهر دوستدار کودک مشارکت داشته می‌گوید این آیین‌نامه‌ها و ضوابط اگر قرار باشد که اثرگذار باشند،‌ باید جایگاه حقوقی و قانونی در سازوکار مدیریتی، نظارتی و سیاست‌گذاری به وجود بیاورند تا بتواند محل بحث شود: «جایگاه حقوقی باعث می‌شود که در گام‌های بعدی بتوان به اجرای کامل آن نزدیک‌تر شد. اینکه الان بعد از این تصویب چه اتفاقی رخ می‌دهد، ممکن است هیچ اتفاق خاصی نیفتد، اما امکان پیگیری و باز شدن این مبحث، مسیری را باز می‌کند که پیشتر نبوده و بسته بوده است.» او می‌گوید یکی از دلایلی که برنامه‌های شهر دوستدار کودک تاکنون اجرای ناموفقی داشتند هم این مساله بوده که یا ضوابط کلی نبوده یا آزمایشی و سلیقه‌ای اجرا می‌شدند و از همین رو قابلیت پیگیری قانونی نداشتند. گفته‌ای که الهام فخاری، رئیس کمیته اجتماعی شورای شهر تهران هم به آن اشاره می‌کند و در توضیح چرایی عدم توفیق مصوبه تهران شهر دوستدار کودک طی چند سال اخیر در پایتخت می‌گوید که به مصوبه و الگوی شهر دوستدار کودک طی چند سال گذشته کم‌توجهی شده بود: «الگو از نظر اجرایی روشن و مشخص نشده بود و در سطح مفهوم پردازی مانده بود، طی شورای دوره پنجم تلاش کردیم آیین نامه اجرایی و عملیاتی تنظیم شود و در برخی محله‌ها به صورت آزمایشی تجربه شود اما نباید فراموش کرد که چندین دستگاه و واحدهای مختلف شهرداری در این الگو باید ایفای نقش کنند، یکی از موانع کار ما نبود برنامه اقدام بود و یک مانع دیگر ناآگاهی و بی‌توجهی بخش‌های مختلف شهرداری نسبت به پیشبرد الگو بوده است.» او یکی دیگر از موانع اجرای کار را فانتزی تلقی کردن موضوع در سطح مدیریت شهری می‌داند و تاکید می‌کند: «باید معاونت‌های مختلف به الگو و حق کودکان و نوجوانان بر شهر باور داشته باشند، دبیرخانه اجرایی این الگو هم باید در ساختار جایی فراتر از اداره کل آموزش شهروندی و دارای بودجه بسنده باشد نه این که یک موضوع فرعی و فانتزی بدون بودجه تلقی شود»
اولویت‌های مصوبه تازه
برای اجرای شورای عالی معماری و شهرسازی، به احتمال بسیار چند گام و چند اولویت در نظر گرفته می‌شود. قدسی می‌گوید الزامات و ضوابط عام شهر دوستدار کودک قرار است در تمام فضاهای شهری اجرا شود اما به نظر در گام‌های نخست اولویت با فضاهای عمومی، خیابان‌های جلوی مدارس،‌ فضاهای آموزشی، پارک‌ها و فضاهای بازی خواهد بود: «به نظر می‌رسد در گام اول برای اجرای مصوبه اولویت بندی شود. مساله‌ای که در تمام آیین‌نامه‌ها لحاظ می‌شود اما در نهایت باید هر معبر و خیابان و همه وسایل نقلیه عمومی و به طور کلی همه فضاهایی که کودکان حق استفاده از آن را دارند، باید ایمن شوند اما طبیعتا در گام اول مناطقی که کودکان بیشترین حضور را دارند، مناسب‌سازی خواهند شد.»شهر ایده‌آل کودکان عموما دریا دارد، بچه‌ها در مسابقات نقاشی شهری که من دوست می‌دارم،‌ وسط کویر و اتوبان و بزرگراه دریای آبی تصویر کردند.
شهر ایده‌آل آن‌ها فارغ از مصوبه و آیین نامه و قانون هوایش پاک است، آسمانش آبی است. صدرا می‌گوید همین که زمستان‌ها آلودگی هوا نداشته باشیم، شهر خوبی است،‌ شهر محبوب دنا باید چند موزه داشته باشد و اینترنت قوی و البته جریان برقی که خصوصا وقت مدرسه آنلاین دائم قطع نشود.