|پیام ما| بعد از ویروس کرونا که جهان را درنوردید و از پای انداخت، همه‌گیری دیگری در راه است؛ خشکسالی. این بحرانی است که سازمان ملل درباره آن هشدار داده است. بر اساس این گزارش، اثرات خشکسالی روز به‌روز در حال شدت گرفتن است و پیش‌بینی می‌شود که بحران در بسیاری از مناطق وخیم‌تر شود. در قرن حاضر، دست کم یک و نیم میلیارد نفر در جهان، به طور مستقیم تحت تاثیر خشکسالی قرار گرفته‌اند؛ بیماری همه‌گیر پنهانی که واکسنی برای آن وجود ندارد.

خشکسالی بحرانی جدیدی نیست. دست کم در ایران، همین بهار دیدیم که خبری از باران‌های بهاری و حتی بارش‌های تند و سیل‌آسای سال‌های پیش نبود و همه هشدارها از کم‌بارشی می‌گفت. این خشکسالی در جهان در حال پیش‌روی است. چنان که سازمان ملل در گزارش تازه‌ای که منتشر شده اعلام کرده است که خشکسالی یک بحران جهانی پنهان است و اگر کشورها اقداماتی فوری برای مدیریت آب و زمین و مقابله با شرایط اضطراری آب‌و‌هوا انجام ندهند، خشکسالی می‌تواند به «همه‌گیری بعدی» تبدیل شود. اینطور که گاردین در گزارش روز پنج‌شنبه آورده، مامی میزوتوری، نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در کاهش خطرات بلایای طبیعی گفته است: «خشکسالی در آستانه تبدیل شدن به بیماری همه‌گیر بعدی است و هیچ واکسنی برای درمان آن وجود ندارد.» به گفته او بر اساس پیش‌بینی‌ها در چند سال آینده بیشتر نقاط جهان ناچار به زندگی در شرایط تنش آبی خواهند بود.»
تماشای خشکسالی جهان
در پایان قرن
گزارش ویژه سازمان ملل متحد در مورد خشکسالی۲۰۲۱، جزئیاتی از خطراتی که در سال‌های آینده پیش روی جهان است را بررسی کرده است. وقوع این خطرات در نتیجه کاهش بارندگی در نقاط مهم جهان پیش بینی شده است و در گزارش عوامل موثر در بروز خشکسالی و اقدامات مختلفی که بشر باید برای مقابله با کمبود آب انجام دهد بررسی شده است.
بر اساس این گزارش دست کم 1.5 میلیارد نفر در جهان در دو دهه گذشته به طور مستقیم تحت تاثیر تبعات خشکسالی قرار گرفته‌اند که هزینه اقتصادی آن در این بازه زمانی 124 میلیارد دلار برآورد شده است. این عدد در حالی مطرح شده که هزینه واقعی احتمالاً چندین برابر این رقم خواهد بود چرا که در چنین برآوردهایی تاثیر در کشورهای در حال توسعه، چندان دیده نمی‌شود.
در گزارش سازمان ملل آمده است: «تداوم و شدت گرفتن خشکسالی، با تغییرات آب‌و‌هوایی ناشی از فعالیت‌های انسان، به ویژه در از مناطقی از کره زمین که در حال حاضر با کمبود آب دست و پنجه نرم می‌کنند، افزایش یافته است.» محققان با اشاره به گرمایش جهانی تاکید می‌کنند همانطور که به نظر م‌رسد جهان به طور نسبی به سمت افزایش دمای بیش از دو درجه سانتیگراد نسبت به سطح قبل از صنعتی شدن حرکت می‌کند، اثرات خشکسالی در حال شدت یافتن است و پیش‌بینی می‌شود این وضعیت در بسیاری از مناطق وخیم‌تر شود.
نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل در کاهش خطر بلایای طبیعی گفته است: «در چند سال آینده بیشتر کشورهای جهان با تنش آبی زندگی می‌کند.
در دوره های خاص، تقاضا از عرضه پیشی خواهد گرفت. خشکسالی عاملی مهم در تخریب زمین و کاهش بازدهی محصولات مهم کشاورزی است.» او همچنین گفت تصویری که بسیاری از مردم از خشکسالی دارند آن چیزی است که مناطق بیابانی آفریقا را تحت تاثیر قرار می‌دهد، اما اینطور نیست. براساس این گزارش، خشکسالی اکنون گسترده شده است و در پایان قرن، به جز تعداد انگشت شماری از کشورها، باقی کشورها آن را به نوعی تجربه می‌کنند.
مردم جهان 5 هزار سال است که با خشکسالی زندگی می کنند، اما آنچه اکنون شاهد آن هستیم بسیار متفاوت است. فعالیت‌های انسانی خشکسالی و افزایش تاثیر آن را تشدید می‌کند و جلوی پیشرفت‌هایی که برای رهایی مردم از فقر را گرفته می‌گیرد و به سوی نابودی می‌برد. اشاره به کشورهای فقیر و توسعه‌نیافته در این گزارش در حالی است که کشورهای توسعه‌یافته نیز از خشکسالی در امان نبوده‌اند.
چنان که ایالات متحده، استرالیا و جنوب اروپا در سال‌های اخیر خشکسالی را تجربه کرده‌اند و به زبان آمار، تاثیرات خشکسالی بیش از 6 میلیارد دلار در سال در ایالات متحده و حدود 9 میلیارد یورو در اتحادیه اروپا هزینه داشته است.
در گزارش سازمان ملل همچنین آمده است که رشد جمعیت افراد بیشتری را در بسیاری از مناطق، در معرض تاثیرات خشکسالی قرار داده است.
دوره طولانی خشکسالی در ایران
فصل گرما در حالی آغاز می‌شود که وزیر نیرو پیش از این تابستان ۱۴۰۰ را خشک‌ترین تابستان در نیم قرن اخیر خوانده بود. در هفته گذشته نیز احد وظیفه، رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی گفت که احتمال می‌رود بارش‌ها در پاییز ۱۴۰۰ دیرتر از زمان نرمال آغاز شود و از این‌رو دوره خشکسالی طولانی خواهد بود. بر اساس آمار سازمان هواشناسی از ابتدای مهرماه تا 25 خرداد در کشور حدود ۱۳۰ میلیمتر بارش رخ داده که این میزان نسبت به میانگین بلند مدت کشور بیش از ۴۰ درصد کمتر است.
به گفته وظیفه درحال‌ حاضر با کاهش جدی میزان بارش‌ها در استان‌های مختلف کشور روبه‌رو هستیم، چنان که در استان‌هایی مانند هرمزگان، سیستان و بلوچستان، فارس، کرمان، خراسان رضوی و خراسان‌جنوبی کمبود بارش‌ها بین ۵۰ تا ۸۵ درصد گزارش شده است.
از سویی دیگر در غرب و جنوب غرب کشور در استان‌های کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان و چهارمحال و بختیاری نیز کاهش بارش‌ها کاملا محسوس است. همچنین تنش آبی در بسیاری از استان‌ها به‌ویژه استان‌های جنوبی مانند خوزستان محسوس است و علاوه بر این بارش برف در ایران طی زمستان نیز بسیار کم و از سویی دیگر دمای هوا بالاتر از حد نرمال بود. از این‌رو ذخایر برف کاهش یافت و آورد رودخانه‌ها نیز نسبت به سال گذشته کاهش پیدا کرد.
از سوی دیگر بر اساس اعلام وزارت نیرو ذخایر سدها نیز در کشور وضعیت خوبی ندارد و در برخی از مناطق آب پشت سدها نسبت به سال گذشته حدود ۴۰ درصد کمتر شده است. بر این اساس تالاب‌ها و دریاچه‌های کشور نیز شرایط خوبی ندارند. در چنین شرایطی سازمان هواشناسی از مسئولان خواسته از تمامی روش‌های مدیریت منابع آبی در کشور استفاده کنند و کشت تابستانه در استان‌ها متوقف شود، این اتفاق اما رخ نداده است.
در حالی که دمای هوا در بهار ۱۴۰۰ حدود دو تا سه درجه بیشتر از میانگین بلندمدت کشور بوده است، بر اساس پیش‌بینی سازمان هواشناسی، دمای هوا در تابستان نیز کماکان بیشتر از میانگین بلندمدت خواهد بود.
هرچند بی‌هنجاری دمایی در نیمه غربی ایران بیشتر است و انتظار می‌رود که در استان‌هایی مثل کردستان، آذربایجان‌غربی، آذربایجان‌شرقی، زنجان و… دمای هوا حدود یک تا دو درجه سانتی‌گراد بیشتر از میانگین بلندمدت باشد.
در هفته‌های گذشته عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم درباره مهاجرت گسترده و محو کشور به دلیل کم‌آبی هشدار داده است.
او تالاب جازموریان را مثال زده که به دلیل دریافت نکردن آب از رودخانه‌ها خشک و به یکی از کانون‌های گردوغبار تبدیل شده و گفته است: «جازموریان محو شده و کشو در حال محو شدن است.» کلانتری همچنین گفت: «ما مسئولان ۴۰ سال اخیر باید به تاریخ و در قبال تصمیماتی که در کلان گرفته شده و کشور را از نظر طبیعی ویران کرده، پاسخگو باشیم.»
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در آخرین نشست خبری نیز به طور مفصل به مسئله آب و خشکسالی کشور پرداخت و گفت در چنین بحرانی این سازمان در کنار طلب حقابه‌ها، چاره‌ای جز آبرسانی به حیات وحش برای زنده‌ماندن آنها ندارد. با وجود اوج‌گیری کم‌بارشی و خشکی، سازمان اکنون دستور آبرسانی به وحوش را به اداره‌های استانی اعلام کرده است. چنان که دیروز خبر رسید دوستداران حیات وحش برای تامین آب سالم حیات وحش در مناطق تحت مدیریت، در اقدامی خودجوش، با همکاری حفاظت محیط زیست، آبشخورهای حیات وحش در منطقه حفاظت‌شده تنگ‌صیاد را پاکسازی و گندزدایی کردند. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان چهارمحال و بختیاری گفته است با توجه به اهمیت تامین آب سالم برای حیات وحش، به ویژه در شرایط خشکسالی پیش‌بینی‌های لازم برای تامین آب در مناطق تحت مدیریت صورت پذیرفته و ساخت و آبگیری مخازن و تانکرهای ذخیره‌ای و لوله‌های انتقال آب از جمله اقدامات حفاظتی انجام شده است.