سایت خبری پیام ما آنلاین | ور شکستگی‌آبی چالش بزرگ دولت آینده

«پیام ‌ما» از نشست چالش‌های مدیریت منابع آب در دولت سیزدهم گزارش می‌دهد

ور شکستگی‌آبی چالش بزرگ دولت آینده

دبیرکل فدراسیون صنعت آب: باید ساختار فکری و ذهنی دولت بر این مبنا قرار بگیرد که آب چالش اصلی و بسیار خطرناک این کشور است





ور شکستگی‌آبی چالش بزرگ دولت آینده

۲۱ خرداد ۱۴۰۰، ۲۱:۰۵

مدیریت‌های کوتاه‌مدت در سطوح مختلف باعث شده هر بارتغییراتی در بدنه اجرایی کشور صورت می‌گیرد، مطالباتی از سوی فعالان و دغدغه‌مندان بخش‌های مختلف به امید ایجاد تغییرات عمده در ساختار اجرایی و تصمیم‌گیری کشور مطرح شود. این روزها با نزدیک شدن به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری، باز هم بحث مطالبات از کاندیداها و آسیب‌شناسی عملکرد دولت پیشین در محافل مختلف مطرح است. یکی از حوزه‌هایی که به زعم کارشناسان نیازمند توجه جدی است، حوزه منابع آب است. حوزه‌ای که تصمیمات غیراصولی و اجرای پروژه‌های آسیب‌زا در سال‌های اخیر مشکلات آن را تشدید کرده است و در صورت تداوم این وضعیت باید نگران آینده سرزمینی بود که همواره با موضوع کم‌آبی و لزوم مدیریت صحیح منابع آب روبه‌رو بوده است. چهارشنبه شب گذشته، روزنامه «پیام‌ما» در شبکه اجتماعی کلاب‌هاوس نشستی با حضور کارشناسان و صاحبنظران حوزه آب برگزار کرد و تا به دو سوال عمده پاسخ دهد: «مهم‌ترین خطای راهبردی دولت فعلی در حوزه آب چه بود؟» و «چالشهای پیش روی دولت آینده در منابع آب چه مواردی خواهد بود» مهمانان و کارشناسان با حضور در این جلسه به این دو سوال پاسخ دادند.

برای پاسخ به این سوال که چالش‌های پیش روی دولت آینده در حوزه منابع آب چه مواردی است لازم است ابتدا به این سوال پاسخ دهیم که در دولت فعلی چه خطاهای راهبردی رخ داده که نباید در دولت آینده این خطاها تکرار شود؟ سید علیرضا شریعت دبیرکل فدراسیون صنعت آب در پاسخ به این سوال می‌گوید: « در ابتدای دولت آقای روحانی به مباحث آب و محیط زیست امیدوار شده بودیم. بارقه امید زمانی زده شد که نخستین مصوبه دولت احیای دریاچه ارومیه بود. فکر می‌کردیم بالاخره یکی از دولت‌ها متوجه این موضوع شد. اما به مرور متاسفانه باز همان روش‌های پیشین تکرار شد. حتی آقای اردکانیان به رغم نگاه کارشناسانه و اشرافشان به موضوع آب، در مباحث حاکمیتی و سیاسی ذوب شد. در حالی که انتظار می‌رفت مقداری محکم‌تر مقابل زیاده‌خواهی‌های بخش کشاورزی و صنعت بایستد. اما با همان نگاه توزیع محور به موضوع آب ورود کرد و بالاترین اشتباه ایشان زدن بر طبل انتقال آب بود.»
تامین آب به هر قیمتی
شریعت در ادامه سخنانش با انتقاد به تلاشی که در منطقه سیستان برای دستیابی به آب‌های ژرف در حال انجام است گفت: «در شهر سوخته سیستان دو حلقه چاه که یکی به عمق سه هزار متر و دومی 1800 متر و اخیرا چاهی با 1200 متر در حال حفر شدن است به امید کشف آب‌های ژرف، من نمی‌دانم ما تا کی می‌خواهیم دنبال این باشیم که به هر قیمتی آب را تامین کنیم و به دنبال این نیستیم که مصرف بخش کشاورزی و صنعت را اصلاح کنیم.» به عقیده علیرضا شریعت اشتباه راهبردی دولت روحانی این بود که: «دوباره بر همان مدار رفت که وزارت نیرو به هر قیمتی آب را تامین کند. خارج از اینکه وزارت صمت و وزارت جهاد کشاورزی چه نقشی دارند؟ یا وزارت بهداشت و وزارت کار چرا در مورد این حوزه اقدامی انجام نمی‌دهند؟ اگر ما با فاجعه کم آبی مواجه شویم بخش زیادی از شاغلان بخش کشاورزی به جمعیت بیکار اضافه می‌شود و وزارت کار باید بیمه بیکاری بپردازد. با خشک شدن دریاچه‌ها عوارض بیماری‌های روانی و جسمی را وزارت بهداشت باید پوشش دهد. اما کسی به این موارد توجه ندارد» مهمان دیگر این برنامه رضا حاجی کریم عضو هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب بود که در پاسخ به سوالات اصلی جلسه گفت: «ما تا وقتی راجع به معلول‌ها صحبت کنیم طبیعی است که دستاوردی نخواهیم داشت. کار بزرگی که متاسفانه دولت آقای روحانی -علی‌رغم سرمایه اجتماعی بسیار خوب که در ابتدای هر دو دولت داشتند و می‌توانستند در بخش آب تحول آفرین شوند- انجام نداد، اصلاح الگوی حکمرانی آب بود.» حاجی کریم در خصوص تغییر سیاست‌ها در مدیریت منابع آب می‌گوید ما در حال حاضر یک وزارت نیرو به عنوان وزارت توزیع محور داریم ، در شورای عالی آب هم وظیفه‌ای که برای او تعریف شده این است که آب را به فلان دشت یا فلان صنعت برساند. از سوی دیگر یک وزارتخانه مصرف محور –بزرگترین مصرف کننده آب- به نام وزارت جهاد کشاورزی و کنشگران عرصه کشاورزی از صحنه مدیریت عرضه آب حذف شدند. کشاورز اصلا خود را درگیر این موضوع نمی‌کند که فلان سد چقدر آب دارد، چرا که برای او این پیش فرض تعریف شده که وزارت نیرو و آب منطقه‌ای مکلف است آب را تحویل او دهد. در صورتی که وقتی به نظام‌های سنتی مدیریت منابع آب در همین اقلیم گرم و خشک ایران بر می‌گردیم، می‌بینیم کشاورزان در مدیریت قنات‌ها –هرچند دارای یک مکانیزم ابتدایی است، اما همان مکانیزم‌ها را می‌شود به روز کرد-نقش داشتند. اگر دولت می‌توانست بازار آب را تشکیل دهد و الگوی حکمرانی آب را اصلاح کند، هم بخش صنعت قدم پیش می‌گذاشت هم بخش کشاورزی و هم کنشگران مثل بانک‌ها حاضر بودند در صنعت آب‌و‌فاضلاب سرمایه‌گذاری کنند.» حاجی کریم معتقد است: « ما همه راه حل را می‌دانیم. راه حل برون رفت از این وضعیت فرار از اتاق‌های در بسته و تصمیم‌گیری پشت درهای بسته و ورود همه ذی‌نفعان به ویژه بخش خصوصی است. راهی جز این نداریم، اما صورت مسئله را برای خودمان پاک می‌کنیم»
ملی‌گرایی؛ محیط زیست یا درآمدزایی؟
آرش افصح یکی از کارشناسان حوزه اجتماعی می‌گوید در حوزه فقر در شهرهای مختلف فعالیت‌ها و پژوهش‌هایی انجام داده اما با مشاهده وضعیت بحرانی آب در مناطق مختلف، به این نتیجه رسیده که بحران آب و فقر ارتباط نزدیکی با هم دارند. افصح معتقد است: « تکلیف دولت‌ها مشخص است، آنها یا نمی‌خواهند یا نمی‌توانند در بحث مکانیزه کردن کشاورزی و مدیریت منابع آب کاری انجام دهند. کشاورزان هم که تهیدست هستند و قادر به تعویض سیستم‌های آبیاری نیستند. بنابراین مجبورند آب بیشتر و کود شیمیایی بیشتری مصرف کنند. فقر باعث می‌شود کشاورز چاه عمیق‌تری حفر کند تا به آب برسد. در حال حاضر 92 درصد از آب کشور در کشاورزی تلف می‌شود. فقر می‌تواند مانع اجرای هرگونه طرحی باشد. فکر می‌کنم چالش دولت آینده، فقر و وضعیت روستاییان و کشاورزان است. باید ابتدا مشکل معیشت روستاییان و کشاورزان حل شود، تا بعد برسیم به طرح‌ها و برنامه‌هایی که می‌شود در حوزه آب داشت. اگر بخواهیم آب را از کشاورز بگیریم و سطح زیرکشت را پایین بیاوریم، قطعا کشاورز مانع اجرای طرح ما می‌شود.»
یکی از حاضران در نشست کلاب هاوس روزنامه پیام‌ما با نام کاربری سعید در خصوص بحث مطرح شده در جلسه گفت: « باید بین ملی‌گرایی و محیط زیست و درآمدزایی یکی را انتخاب کنیم. متاسفانه ارگان‌ها عمدتا درآمدزایی را به ملی‌گرایی و محیط زیست و اکوسیستم ترجیح می‌دهند. وزارت نیرو مدام به جای توجه به اکوسیستم، به درآمدزایی، کمبود بودجه و تمرکز به درآمد از منابع آبی توجه می‌کند. ما در بخش کشاورزی با معضلی به نام مصلحت نگری -عدم آزار کشاورزان و یا به هم ریختگی مدل سنتی آنها- درگیر هستیم، در بخش صنعت با جانمایی‌های اشتباه صنایع مواجه هستیم، اما تمرکز فرهنگ‌سازی ما فقط در آب شرب و مسکونی است»
تهیه گزارش ارزیابی از وضع موجود
سپیده دولتشاهی، وکیل دادگستری و فعال حوزه توسعه پایدار هم بعد از بررسی وضع موجود، پیشنهادی را با فعالان و متخصصان حوزه آب مبنی بر تهیه گزارشی یکپارچه از وضعیت موجود آب کشور مطرح کرد. سپیده معتقد است: «یکی از اشتباهات راهبردی که طی سالهای گذشته -و نه تنها در دولت گذشته- داشتیم این بود که مدیریت آب و حکمرانی آب در تخصیص خلاصه شده است. هر زمان خواستیم درباره مدیریت آب صحبت کنیم فقط به تخصیص آب پرداختیم. در بحث تخصیص همواره راحت‌ترین راهکاری که به نظرمان رسیده انجام دادیم. اما شاید بتوانیم در قالب جامعه مدنی دانشگاه، رسانه و سمن‌ها و … یک گزارش ارزیابی از وضعیت موجود آب تهیه کنیم. گزارشی که وضعیت موجود و دلایل رسیدن به این وضعیت را نشان دهد. و از شرایط اقلیمی تا شرایط انسان ساز و معلول‌ها را در ده – بیست سال آینده پیش‌بینی کند. وقتی این گزارش در اختیار جامعه مدنی باشد، می‌تواند با کمک سازمان محیط زیست اهرم فشار ایجاد کند تا بحث آب و کاهش آسیب ناشی از کمبود آب و طرح‌های سازگاری با کم‌آبی به اولویت دولت بعدی تبدیل شود.»
اهداف بخش آب مشخص شود
در ادامه این جلسه ایرج گلابتونچی دبیر و عضو هیات مدیره سندیکای شرکت‌های ساختمانی ایران در خصوص عملکرد دولت در حوزه آب و همچنین خطاهای راهبردی دولت فعلی گفت: «بزرگترین چالش دولت این بود که بسیاری از اهدافش آبی نبود، بلکه هدف‌گذاری آن بیشتر روی توسعه راهها و زیربناهای حمل و نقل کشور بود. یکی از مهم‌ترین موضوعات در مدیریت منابع آب این است که در اقداماتی مثل سدسازی یا انتقال آب بیشتر بحث مدیریت تامین مطرح است، بحث مصرف هم در بخش‌هایی طرح می‌شود، اما مدیریت آب بعد از مصرف و برگشت آب به چرخه معمولا در وزارت نیرو چندان جدی گرفته نمی‌شود. استفاده از فاضلاب تصفیه شده و پساب می‌تواند هم مشکلات محیط زیستی را حل کند و هم باعث برگشت منابع آب به چرخه باشد.» گلابتونچی در خصوص سیاست‌گذاری در دولت بعد معتقد است: «علاوه بر اهداف دولت، باید اهداف وزارت نیرو هم مشخص شود. باید وزارت نیرو اولویت خود را مشخص کند تا بدانیم اولویت با توسعه صنعت است یا توسعه کشاورزی، هدف تامین آب است یا توجه به محیط زیست و مصارف آبی، برنامه‌ای برای بازگشت آب مصرفی به چرخه دارد با خیر؟» دبیر و عضو هیات مدیره سندیکای شرکت‌های ساختمانی ایران می‌گوید: «وزارت نیرو، وزارت کشاورزی و تمام سازمان‌هایی که با موضوع آب مرتبط هستند باید یک بازنویسی و بازتعیین محدوده‌های کاری در حوزه فعالیت آب داشته باشند. اینکه وزارت کشاورزی هم از تامین شبکه‌های پایین دست و مصرف آب صحبت کند و هم راجع به خرید و فروش مرغ و نهاده‌های دامی بحث کند موجب اغتشاش در مدیریت منابع آب می‌شود. برای دولت بعد -با توجه به قوانینی که داریم- بازنویسی و بازتعیین محدوده‌های کاری برای این ارگان‌ها می‌تواند یک ضروری باشد.» در ادامه این سخنان، سید علیرضا شریعت در خصوص چشم‌انداز آینده در حوزه آب نکاتی را مطرح کرد و گفت: «در آینده ما جنگ آب خواهیم داشت. بین استان‌ها، شهرها و روستاها و نزاع‌های عجیبی در خواهد گرفت. ما باید نسخه‌ای را به طور مشترک تهیه کنیم و به دولتمردان اراده کنیم که بدانند آینده کشور در گرو آب است. اگر به این موضوع توجه نشود، مردمی نخواهیم داشت که رییس جمهور انتخاب کنند. چون بدون آب، مردمی وجود نخواهند داشت. باید ساختار فکری و ذهنی ما تغییر کند وگرنه ساختار قانونی حاضر، برگرفته از بسیاری از کشورهای پیشرفته است، اما بهترین قانون هم اگر در اختیارمان باشد، بهترین وزرا را هم داشته باشیم، تا زمانی که تضاد منافع بین گروه‌های مختلف وجود داشته باشد، راه به جایی نخواهیم برد.»
استراتژی سازگاری با کم‌آبی نداریم، چرا وعده‌ می‌دهیم؟
رضا حاجی‌کریم عضو هیئت مدیره فدراسیون صنعت آب هم با انتقاد از وعده‌هایی که در برنامه‌های انتخاباتی نامزدها مطرح می‌شود و نگاه کارشناسانه‌ای در طرح آنها وجود ندارد، در مورد این بیان این وعده‌ها هشدار داد، حاجی‌کریم معتقد است، استراتژی توسعه سازگار با کم‌آبی امری است که مورد غفلت واقع شده است. حاجی‌کریم می‌گوید: «دولت آتی با چالش‌هایی مواجه خواهد بود که بخشی از آن نوظهور است. چالش‌های خودساخته است. ما در روزهای منتهی به انتخابات به واسطه نبود استراتژی‌های توسعه چیزهایی می‌شنویم که نه به عنوان یک فعال صنعت آب بلکه به عنوان کسی که وضعیت آب و برق را درک کرده، تعجب می‌کنم. وقتی کاندیدایی می‌گوید یک میلیون واحد مسکونی در سال در اطراف شهرها می‌سازیم، باید بپرسیم با کدام زیرساخت؟ با کدام آب می‌خواهیم این واحدهای مسکونی را بسازیم؟ می‌گویند خودکفایی کشاورزی، با کدام آب؟ صادرات محصولات کشاورزی، قطب تامین غذای منطقه، با کدام آب؟ می‌گویند 6 پالایشگاه قرار است بسازیم به عنوان ابر پروژه ایجاد اشتغال، این پالایشگاه‌ها آب لازم دارند. پالایشگاه شهید تندگویان در مجاورت تهران چهار سال پیش پروژه‌ای تعریف کرد، که دو هزار مترمکعب در ساعت، از پساب خروجی تصفیه خانه جنوب تهران آب دریافت کند و آن را با فناوری‌های نوین و سیستم‌ها غشایی تبدیل به آب خوراک پالایشگاه کند. اجرای این پروژه به خاطر قیمت بالای تکنولوژی‌های مورد نیاز و تغییرات نرخ ارز به کلی منتفی شد. این پالایشگاه در کنار تصفیه خانه فاضلاب فعال است و همان آب را از منابع زیرزمینی برداشت می‌کند. در سوی دیگر آقایان ادعا می‌کنند مشکل بیکاری را با توسعه صنعتی حل می‌کنند. وقتی استراتژی توسعه صنعتی نداریم. وقتی استراتژی سازگاری با کم‌آبی نداریم، چرا این وعده‌ها را به مردم می‌دهیم؟ می‌گویند برنامه ما جلوگیری از بیرون رفتن آب از کشور است. مگر در اسناد بالادستی مصوب نشده که هر طرح عمرانی یک پیوست محیط زیستی داشته باشد؟ وقتی طرح یا پروژه ای به عنوان شعار یک کاندیدا مطرح می‌شود، سازمان حفاظت محیط زیستی بعدا می‌‎تواند در برابر این طرح قد علم کند؟ بخش آب به اندازه کافی مشکلات و بحران‌های بسیار جدی دارد. در حال حاضر بحران تمدنی داریم. وقتی چنین مشکلاتی داریم چرا خودمان به دست خودمان کاری می‌کنیم سطح تقاضا بالا برود و پروژه‌های موهوم تعریف می‌کنیم، در همین دولت فعلی بحث انتقال آب خزر به سمنان مطرح شد. دویست میلیون مترمکعب آب را می‌خواهند از خزر ببرند سمنان، نمی‌دانم به چه قیمتی؟ مطالعاتی انجام شده که نشان می‌دهد مسئله آب در سمنان با بازچرخانی پساب قابل حل است. سمنان آب شرب به اندازه کافی دارد. برای توسعه صنعتی هم می‌تواند از پساب استفاده کند. البته تبعات و هزینه‌های طرح انتقال آب خزر به سمنان در مقابل وعده‌هایی که این روزها می‌شنویم مثل ساخت یک میلیون واحد مسکونی در اطراف شهرها، هیچ است. اگر کسی در مورد این وعده‌هایی که مطرح می‌شود هشدار ندهد این طرح‌ها در آینده گریبان‌گیر مملکت می‌شود»
آب ابرچالش آینده کشور
دبیرکل فدراسیون صنعت آب در خصوص اقداماتی که بخش خصوصی فعال در حوزه آب برای بیان این مسائل انجام داده گفت: «ابرچالش آینده کشور آب است و لاغیر، به همین دلیل نامه‌ای از سوی فدراسیون صنعت آب تهیه و برای تمام کاندیداها ارسال می‌شود. کاندیداها باید بدانند که هر شعاری داشته باشند، پاشنه آشیل آن آب است. اگر به این موضوع توجه نکنند، ما برای رئیس‌جمهوری که بخواهد رئیس‌جمهور مردمی باشد آینده‌ای متصور نیستیم» شریعت در خصوص راهکاری که می‌توان برای بیشتر شدن نقش فعالان بخش خصوصی حوزه آب در پیش گرفت گفت: «اگر بخش خصوصی بخواهد در رابطه با سرمایه‌گذاری وارد عرصه شود، تا زمانی که تعرفه آب به شکل دقیق تعریف نشود ره به جایی نخواهیم برد. هنوز دولتمردان ما برای آب قیمت تعیین نکرده‌اند، اگر قیمت آب تعیین شود، مطمئن باشید کشاورز هم برای اینکه بتواند هزینه کمتری برای آب بپردازد، به دنبال روش‌هایی خواهد بود که هزینه کمتری برای تامین آب داشته باشد. سرمایه‌گذار در بحث پساب ورود می‌کند چون می‌‌خواهد آب را بفروشد. تمام اینها به اصلاح تعرفه آب بر‌می‌گردد. باید ساختار فکری و ذهنی دولت بر این مبنا قرار بگیرد که آب چالش اصلی و بسیار خطرناک این کشور است. چالش اصلی کشور سوریه هم این بود که با بی آبی مواجه شدند. کشاورزان در روستاها بیکار شدند و به امید کار به شهرهای اصلی مهاجرت کردند. این مسئله در ایران هم اتفاق می‌افتد. نزاع آب یکی از مهم‌ترین مسائل آینده کشور است»
الزامات رویکرد فرابخشی به آب
در بخش پایانی نشست آرش رئیسی کارشناس مسائل آب با تحلیل وضع موجود و انتقاد نسبت به سیاست‌ها گفت: «اگر باورنکنیم آب یک مسئله هم‌بست است که به انرژی و غذا ربط دارد نمی‌توانیم مسئله را به درستی تبیین کنیم. خطای راهبردی با یک درک نادرست شروع می‌شود. رویکرد ما در حوزه آب، بخشی است. تا این رویکرد فرابخشی نشود نمی‌توانیم مسائل را تحلیل کنیم. تا وقتی دستوری عمل می‌کنیم، موفق نخواهیم بود. نظام تخصیص آب ما دستوری است. جدا از اینکه از لحاظ تکنیکالی دچار مشکل هستیم، ذی‌نفعان هم در تصمیم‌گیری‌ها و تخصیص مشارکتی ندارند.» رییس معتقد است: «اشتباه راهبردی دولت فعلی این بود که مسئله را درست نشناخت. حتی پدیده‌ای مثل سازگاری با کم‌آبی در مواجهه با بعضی از سیاست‌های دولت دچار مشکل شد. دولت آینده -به خصوص اگر وزارت آب و محیط زیست تشکیل شود- باید رویکرد خود را نسبت به تخصیص آب تغییر دهد. تعیین کند که با یک نظام لیبرال آب را تخصیص می‌دهد یا با یک نظام دولتی؟ یا نه! می‌خواهد مثل تمام اتفاقاتی که در جهان می‌افتد با حکمرانی و دخالت مردم و شفافیت این کار را انجام دهد؟» رئیس در خصوص بروز نزاع بر سر آب هم می‌گوید: «اینکه فکر کنیم جنگ آب اتفاق می‌افتد، به این معناست که همین روند قرار است حفظ شود. حفظ روند موجود اتفاقی نیست که متصور هستیم، درک جدیدی از آب باید در دولت جدید اتفاق بیفتد» چند روزی تا انتخاب کسی که قرار است مدیریت اجرایی کشور را به عهده بگیرد باقی مانده است.
هر چند گاهی وعده‌هایی که در فضای انتخابات مطرح می‌شود پا را فراتر از این فضا نمی گذارد و به وادی عمل وارد نمی‌شوند، اما باز هم برای قول‌ها و وعده‌ها و سهم‌خواهی‌های بعد از انتخابات باید نگران بود. آن‌طور که کارشناسان در این نشست مطرح کردند، برخی وعده‌ها مصداق چالش‌های خودساخته‌ای است که می‌تواند دست کم در حوزه آب و انرژی دولت بعدی را با مشکلاتی روبه‌رو کند.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *