سال آبی جاری سالی کم‌بارش در اغلب نقاط کشور بود. علاوه بر اثراتی که این موضوع بر بخش‌های مختلف خواهد داشت، این روزها اخبار مربوط به وضعیت مخازن سدهای کشور، نشان از این دارد که کم‌بارشی سال جاری تاثیر خود را روی سدها گذاشته و مدیریت آب در تابستان را با چالش مواجه می‌کند. در چنین شرایطی مدیریت و سیاست‌گذاری در زمینه منابع آب باید چه رویکردی پیدا کند؟ «طبق آمار بهره‌برداری از سدهای مخزنی کشور تا ۱۳ فروردین ۱۴۰۰ در سال آبی‌ ۱۴۰۰-۱۳۹۹ از مجموع ظرفیت ۵۰.۵ میلیارد مترمکعبی مخازن سدها، ۵۸ درصد مخازن پر شده است» این جمله بخشی از گزارش وزارت نیرو درباره وضعیت سدهای کشور است که در روز پانزدهم فروردین منتشر شد و نشان می‌داد در آغاز نیمه دوم سال آبی، 42 درصد از ظرفیت سدهای کشور خالی است. علاوه بر این گزارش، آمارهایی نیز به تفکیک از وضعیت سدهای استان‌های مختلف کشور منتشر می‌شود که خبر از سالی کم آب دارند. احد وظیفه رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی نیز با تایید این موضوع از خشکسالی شدید در بیشتر نقاط کشور خبر داده و به ایسنا می‌گوید: «آثار کم بارشی را به‌زودی روی سدها خواهیم دید. در دو هفته ابتدایی فروردین ماه در کل کشور تنها ۱۷ میلی‌متر بارش داشتیم که این میزان نسبت به میانگین بلند مدت کشور حدود ۸۵ درصد کمتر است. نوروز بسیار کم بارشی داشتیم، بارش‌ها در زمستان ۹۹ نیز کمتر از حد نرمال بود و این مسئله سبب شده است که در بسیاری از نقاط کشور با کم بارشی مواجه باشیم» همانطور که احد وظیفه اعلام کرده است، حالا اثرات کم بارشی را در میان اخبار مربوط به وضعیت سدها می‌توان دنبال کرد. مدیر برنامه‌ریزی مخازن سدها و رودخانه‌های سازمان آب و برق خوزستان اعلام کرده تنها حدود ۴۰ درصد از مخازن سدهای خوزستان آبگیری شده‌اند. به گفته او مخزن سد کرخه 55 درصد و مخزن سد کارون 28 درصد، سد دز 25 و سد مارون 28 درصد شاهد کاهش حجم مفید نرمال بوده‌اند. اما تنها وضعیت سدهای خوزستان نیست که نگران‌کننده شده است، دیروز معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای خراسان جنوبی با اشاره به کم‌آبی سدهای مخزنی خراسان جنوبی نسبت به سال گذشته، به خبرگزاری مهر گفت: «وضعیت بحران آب‌های زیرزمینی در سال 1400 جدی است. اکنون ۲۲.۳۷ درصد از مخازن سدهای استان آب ذخیره دارند. حجم فعلی مخازن ۱۶.۹ میلیون مترمکعب بوده و حجم مدت مشابه در سال گذشته ۲۳.۴ میلیون مترمکعب بوده است»
در مازندران هم گزارش‌های مربوطه نشان از کاهش ذخیره سدها دارد، مدیرعامل آب منطقه‌ای مازندران با اشاره به کاهش ۹ درصدی حجم ذخایر آب در سد شهید رجایی، گفت: «حجم کنونی آب را در این سد ۱۴۴ میلیون مترمکعب ذکر کرد. حجم کنونی آبگیری این سد ۱۴۴ میلیون مترمکعب است. این میزان نسبت به ظرفیت ۱۶۲ میلیون مترمکعبی با کاهش ۹ درصدی روبه‌رو بوده است» او مجموع آب ذخیره شده در مخازن آبی استان را ۵۹ درصد اعلام کرد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان کرمانشاه هم به پر بودن حدود 74 درصد ظرفیت سدهای استان اشاره کرده و می‌گوید: «این میزان ذخیره نسبت به سال گذشته افت داشته است. سال گذشته یک میلیارد و 17 میلیون مترمکعب آب پشت سدهای استان ذخیره بود که امسال با کاهش 1.5 درصدی این ذخیره مواجهیم»
در شهرهای مرکزی که بارش کمتری را در سال آبی جاری داشتند هم وضعیت سدها به همین منوال است. سرپرست شرکت آب منطقه‌ای اصفهان با اشاره به پر بودن ۲۴ درصد مخزن سد زاینده‌رود، گفت: «در حال حاضر مخزن سد زاینده‌رود ۲۴ درصد آب دارد. بارندگی‌های امسال در سرشاخه زاینده‌رود نسبت به سال گذشته با ۲۱ درصد کاهش همراه بوده و نسبت به متوسط بلندمدت هم با ۳۳ درصد کاهش بارش مواجه هستیم»
رضا اردکانیان، وزیر نیرو نیز هفته گذشته از کاهش بارش‌ها در ادامه سال آبی جاری خبر داده و گفته بود: «در حالی نیمی از سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ را پشت سر گذاشته‌ایم که در نیمه نخست آن بارش‌ها نسبت به متوسط دراز مدت نزدیک به ۳۴ درصد کاهش داشت. پیش‌بینی می‌شود برای فصل بهار نیز بارش‌ها نسبت به متوسط دراز مدت بیش از ۴۰ درصد با کاهش مواجه باشد. در مجموع در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در مقایسه با متوسط بلندمدت، بارش‌های کمتری خواهیم داشت، یعنی اگر بارش طبیعی کشور را در طول یک سال آبی ۲۵۰ میلی‌متر فرض کنیم، در سال آبی جاری این رقم به حدود ۱۷۰ تا ۱۸۰ میلی‌متر کاهش پیدا خواهد کرد» احد وظیفه نیز در این رابطه گفته است: « از مهرماه تاکنون تنها حدود ۴۸ درصد از آب سالانه حاصل از بارش‌ها تامین شده است که این وضعیت نگران‌کننده است» این نگرانی‌ها بیش از هر چیز لزوم تدوین برنامه‌ای برای سیاست‌گذاری‌های درست و دقیق در خصوص مدیریت منابع آب در سال پیشِ رو را یادآور می‌شوند. باید دید مسئولان وزارت نیرو که در سال گذشته به هشدارهای کارشناسان در خصوص تخلیه سدها برای تولید برق بی‌توجه بودند، حال که تابستان سختی پیش روی این حوزه قرار گرفته است، چقدر به پیشنهادات و نظرات کارشناسی توجه دارند.
انوش نوری‌اسفندیاری دبیر اندیشکده آب، در خصوص سیاست‌هایی که در سال جاری باید برای مدیریت منابع آب در نظر گرفته شود، به «پیام‌ما» می‌گوید: «ظاهرا وزارت نیرو هنوز این مسئله را به صورت خیلی دقیق مورد توجه قرار نداده است. الان زمانی است که این سیاست‌ها باید تدوین شود. سال‌های گذشته هم اینها سابقه داشت و ظرفیت خالی سدها موجب بروز نگرانی شد، اما با توجه به حجم و ابعاد این کاهش بارش در سال جاری، باید برنامه‌ها جدی‌تر و گسترده‌تر باشد.»
اسفندیاری در خصوص کاهش بارش‌ها به موضوع مهمتری هم اشاره می‌کند که نیازمند برنامه‌ریزی و مدیریت است: «تبعات کاهش بارش‌ها فقط منحصر به سدها نیست. این موضوع، عمدتا شامل برداشت از منابع آب زیرزمینی هم می‌شود. موضوع مدیریت منابع آب در چنین شرایطی باید شامل سدها، نحوه بهره‌برداری از آب ذخیره سدها، و مدیریت و نظارت بر برداشت از آب‌های زیرزمینی باشد. سدها برنامه مشخص‌تر و روشن‌تری دارند و با قراردادی که با مشترکان از جمله زارعین بسته می‌شود یک سری از کشت‌ها را ممنوع اعلام می‌کنند و یا سطح کشت را با میزان آب موجود تنظیم می‌کنند و اولویت‌ها را به تامین آب صنعت و شهرها می‌دهند. اما در مورد آب زیرزمینی طبیعی است که نگرانی‌ها بسیار بیشتر است، معمولا فشار کمبود آب به سفره‌های آب زیرزمینی وارد می‌شود. اضافه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی در شرایط عادی هم انجام می‌شود، اما در مواقع خشکسالی تشدید می‌شود. به همین دلیل باید ستادهای ویژه‌ای شکل بگیرد و این موضوع را کنترل و بر آن نظارت کند و سعی بر کاهش خسارت‌ها داشته باشد. اما تا به امروز برنامه مدونی از سوی وزارت نیرو مشاهده نشده است» اسفندیاری ضرورت نظارت بر دشت‌های ممنوعه را مورد تاکید قرار داده و می‌گوید: «در حالت عادی دشت‌های ممنوعه اضافه برداشت دارند و سطح آب آنها رو به کاهش است. حتی اگر سال نرمال آبی هم باشیم باید کنترل در این مناطق انجام شود. در مواقع خشکسالی مسئله حادتر است و لازم است احتیاط‌هایی که در این مناطق صورت می‌گیرد، افزایش پیدا کند. جدی بودن اقداماتی که در دشت‌های ممنوعه صورت می‌گیرد بسیار مهم است» وزارت نیرو هنوز برنامه‌ مدونی برای اعلام سیاست‌های خود در سال آبی جاری ارائه نکرده است، اما با توجه به هشدارهایی که در زمینه خشکسالی در سال جاری از سوی صاحبنظران مطرح است و همچنین خالی شدن مخازن سدها در زمستان گذشته برای رفع مشکل کمبود برق، تابستان امسال لزوم داشتن برنامه‌ای قابل اجرا در حوزه مدیریت منابع آب در سراسر کشور بیش از گذشته احساس می‌شود.