بیش از یک سال از شیوع کرونا در جهان می‌گذرد و در این مدت تاثیر همه‌گیری بر فرهنگ مشهود بوده است؛ از جمله دوری از مظاهر فرهنگی، توقف برگزاری آیین‌ها، شکست گردشگری. عصر دیروز در همایشی بین‌المللی مرتبط با این موضوع که به دلیل همه‌گیری به صورت مجازی برگزار شد، مسئولان این حوزه از پیشکسوتان میراث فرهنگی و موسسه‌های مرتبط با حوزه فرهنگ تا رئیس پژوهشگاه میراث، وزیر میراث گرد هم آمدند و از «پیامدهای اجتماعی و فرهنگی کرونا بر حوزه‌های میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع فرهنگی خلاق و هنرهای سنتی» گفتند.

تداوم کرونا باعث پژمردگی فرهنگی می‌شود

«هر روز مثل جمعه بود.» محمد بهشتی شیرازی، رئیس پیشین پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری روزهای اوج همه‌گیری را این‌طور توصیف کرد. او با حضور در افتتاحیه همایش بین‌المللی پیامدهای اجتماعی و فرهنگی کرونا بر حوزه‌های میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع فرهنگی خلاق و هنرهای سنتی گفت: «تمامی شقوق زندگی در این ‌همه‌گیری تحت تاثیر قرار گرفت و در روزهای ابتدایی شاید بتوان گفت که هر روز مثل جمعه بود و تفاوت چندانی بین روزهای هفته وجود نداشت با این حال در مدت کوتاهی با پدید آمدن شیوه‌های نوین ارتباطی (جلسات مجازی، وبینار و هم افزایی اینترنتی) باعث شد مفاهیمی مانند ساعت کاری یا موقعیت مکانی مفهوم خود را از دست دهند و جای خود را به دورکاری و تنوع ساعت کاری بدهند. بعد از آن به نظر می‌آید که همه روزها مانند شنبه شده است.» این پیشکسوت حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری با بیان این‌که کرونا باعث آثار وضعی در زندگی در قرنطینه شد افزود: «این امر سبب شد تا مردم بیش از پیش به کیفیت زندگی اهمیت دهند تا جایی که دوباره با مفهوم خانه که به خاطر مسائلی مانند شغل‌های تمام‌وقت و زندگی ماشینی به خوابگاه تبدیل شده بود آشتی کنند و خانه دوباره به امن‌ترین مکان ممکن در زندگی افراد تبدیل شود.»او افزود: «با این حال و با طولانی شدن اوضاع کرونایی اثرات متناقضی به وجود آمد. اول این‌که ارتباط فیزیکی آدم‌ها با یکدیگر کم شد و همین امر سبب شد تا افراد به خلوت پناه ببرند و اتفاق خطرناکی در این حوزه افتاد این بود که گروهی که به دنبال خلوت بودند، دچار تنهایی شدند.»
این پیشکسوت حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: «در دوران ‌همه‌گیری سطح تماس افراد با مظاهر فرهنگی و محصولات زبانی و آیینی کاهش یافته مظاهری که در واقع باعث اصالت و تمایز فرهنگی جوامع می‌شوند و سبب برخورداری جامعه از اهلیت می‌شود که متاسفانه با ‌همه‌گیری کرونا و توصیه به پرهیز از تجمع ادای این مظاهر با مشکل روبه‌رو شد و به سمتی میل کرد که تماس با مظاهر فرهنگی ضعیف شده و عملا باعث پژمردگی فرهنگی در جامعه شده است.»
بهشتی در پایان تاکید کرد که خلوت کردن در دوران کرونا در صورتی که به تنهایی نینجامد در واقع فرصت مغتنمی است که سبب می‌شود تا تامل افراد در آثار تاریخی- فرهنگی برای دستیابی به معنای حقیقی آن افزایش یابد.»

توجه به مراقبت‌های بهداشتی بیشتر، آینده میراث‌فرهنگی است

در ادامه مراسم مجازی، دبیر علمی همایش متن سخنرانی وزیر میراث‌فرهنگی گردشگری و صنایع دستی را قرائت کرد. در پیام علی‌اصغر مونسان توجه به مراقبت‌های بهداشتی افزون‌تر بخشی از آینده گردشگری و میراث‌فرهنگی در دوره پسا‌کرونا در جهان اعلام شد. وزیر میراث‌فرهنگی با اشاره به حیرت جهان از بروز کرونا و بیماری و مرگ انسان‌ها، عنوان کرد: «نمونه‌ای از کج رفتاری‌های موجود در جهان را در همین دوره کرونا‌ می‌توان در تحریم کشور ما که فشاری بسیار زیاد بر مردم ایران وارد کرد جست‌و‌جو کرد. چگونه‌ می‌توان تصور کرد که به راحتی پیمان‌های حقوقی و بین‌المللی در جهان نقض شود و آحاد مردم یک جامعه در برابر چنین فشار مضاعفی از بی‌رحمی‌ها و سختی‌های اقتصادی قرار گیرند.»
او در ادامه گفت: «وقوع این ‌همه‌گیری در اوج پیشرفت‌های فن‌آورانه انسان بر روی زمین فرصتی برای بازاندیشی و تاملی دوباره درباره همه الگوهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است که آدمی در جهان شکل بخشیده است. در سنت الهی تاریخ هر رخداد تلخ فرصتی برای بازاندیشی و کنار نهادن فراموشی بوده است.»
مونسان با اشاره به این‌که کرونا همه تعاریف و معیارهای گردشگری را به عنوان الگوی غالب اقتصاد جهان با چالشی جدی رو‌به‌رو کرده است، عنوان کرد: «قرنطینه و فاصله فیزیکی و نبود جابجایی در نقطه مقابل این الگو قرار گرفت و با بسته شدن مرزهای کشورها در برابر مسافران و ورشکستگی و کاهش شدید درآمد و فعالیت صنایع مربوط به گردشگری همراه شد. فعالیت صنایع هوایی و زمینی و شرکت‌های مسافرتی دچار اختلال شدید شد، هتل‌ها بخش عمده درآمد خود در جهان را از دست دادند، و مشاغل و ذی‌نفعان اقتصاد گردشگری با مشکل بیکاری در جهان مواجه شدند. پیش‌بینی سازمان جهانی گردشگری از رشد گردشگری در سال ۲۰۲۰ محقق نشد و کل اقتصاد جهان کوچک‌تر و با رکود مواجه شد.»
او ادامه داد: «این واقعیت تلخ ما را با لزوم بازتعریف الگوهای گردشگری در عصر پسا کرونا مواجه کرد. بی‌شک همه اجزای چرخه اقتصاد گردشگری پس از عبور از کرونا‌ می‌باید به پروتکل‌های بهداشتی جایگاهی مهمتر بخشیده و اقتصاد گردشگری را با سیاست‌گذاری سلامت به شکلی عمیق مرتبط سازند‌. از سوی دیگر لزوم تقویت زیرساخت‌های مجازی در حوزه گردشگری و البته حوزه‌های دیگر چون آموزش با وقوع ‌همه‌گیری کرونا احساس شد. توجه به پروتکل‌های بهداشتی در موزه‌ها و ارائه خدمات و مراقبت‌های بهداشتی افزون‌تر بخشی از آینده گردشگری و میراث‌فرهنگی در دوره پسا کرونا را در جهان بی شک رقم‌ می‌زند.»
وزیر میراث‌فرهنگی با بیان این‌که گردشگری کشور مثل همه کشورهای دیگر با معضل رکود و کاهش شدید گردشگر به دلیل قرنطینه و قوانین دوره کرونا رو‌به‌رو شده است، ادامه داد: «این مساله ضرر‌های فراوانی را متوجه اجزای کلیدی اقتصاد گردشگری در کشور کرد، هتل‌ها، صنعت حمل و نقل هوایی و زمینی، رستوران‌ها و مراکز بوم‌گردی، آژانس‌های مسافرتی و نیروی انسانی شاغل در این بخش از اقتصاد کشور با مشکل رو‌به‌رو شدند.»

نخستین کشور مهارکننده کرونا پیشرو در امور اقتصادی است

حمید پوراصغری، معاون امور فرهنگی و اجتماعی سازمان برنامه و بودجه و عضو ستاد ملی مقابله با کرونا هم در این همایش حضور پیدا کرد. او با اشاره به پیامدهای ناشی از پاندمی کرونا در جهان گفت: «این بیماری تمام کشورهای جهان را به خصوص در بخش اقتصادی مورد هجمه قرار داد و تمامی کشورهای دنیا به غیر از چین در سال 2020 رشد اقتصادی منفی داشته‌اند از این رو استراتژیست‌های برتر دنیا معتقدند که هر کشوری بتواند زودتر کرونا را مهار کند کشور پیشرو در امور اقتصادی خواهد بود.»
پوراصغری با اشاره به اقدامات مقابله‌ای با کرونا که سبب شد محدودیت‌هایی در کشور شد، از پیامدهای گسترده مثبت و منفی آن در تمام دنیا گفت: «در عرصه اقتصاد به ویژه کسب و کار‌های نوپا و فرهنگ به ویژه گردشگری کرونا تاثیرات زیاد و جبران‌ناپذیری گذاشت اما تمامی این موارد سبب شد در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی تغییر الگوی رفتاری داشته باشیم.»
عضو ستاد مبارزه با کرونا ادامه داد: «در زمان پاندمی کرونا کشور ایران در کنار شیوع این بیماری و تحریم‌ها دارای مشکلات اقتصادی و به تبع رشد منفی اقتصادی شد اما نکته‌ای که هست با تمام تلاشی که در کشور صورت گرفت، نشانه‌های خروج از این شرایط اقتصادی توسط تمامی دستگاه‌ها قابل مشاهده است.»

صحبت از کویدسکوپ؛ پروژه‌ای برای جمع‌آوری حافظه احساسی

عبدالله یگین، رئیس موسسه فرهنگی «یونس امره» ترکیه هم در ادامه این آیین از پروژه‌ای به نام «کویدسکوپ» گفت که در موسسه یونس امره در حال اجراست. این موسسه در سه محور اصلی زبان، فرهنگ و هنر و علم و دانش به صورت کلی فعالیت می‌کند و پس از شیوع ‌همه‌گیری کرونا تمرکز خود را بر اندیشه‌های احساسی بشر در سراسر گیتی منعطف کرده است. او با تاکید بر این‌که پروژه «کویدسکوپ» به منظور چگونگی بازتاب بحران سلامت در کل دنیا و احساسات مشترک جهانی در این موسسه تعریف و آغاز شده است افزود: «این پروژه بر احساسات مشترک به نمایش گذاشته شده در دوران پاندمی تمرکز دارد و تلاش‌های هنری دوره پاندمی را مورد ارزیابی قرار می‌دهد تا حافظه جهانی دوران ‌همه‌گیری به دست آید.»

این دوران، ایام خانه‌نشینی است

بهروز عمرانی، رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری هم در افتتاحیه این همایش گفت: «این دوران به جهت گسست روابط اجتماعی و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی و حفظ سلامت جامعه را می‌توان ایام خانه‌نشینی نامید. افزایش تعاملات و دخالت‌های انسانی در طبیعت باعث تغییر شیوه‌های زندگی شده و خطر بروز همه‌گیری‌ها در دوران ما را افزایش داده است. تاثیر گسترده همه‌گیری کرونا بر زندگی شخصی، اجتماعی و فرهنگی به طور حتم مشخص و غیرقابل انکار است. در اثر این همه‌گیری و اعمال قرنطینه‌ها تعاملات پیش ذکر شده با روابط اجتماعی پیشین قابل اجرا نیست.»او با بیان این‌که آیین‌ها و جشن‌ها بخشی از میراث‌فرهنگی و نمودهای آن محسوب می‌شوند افزود: «این آیین‌ها و جشن‌ها باید پیوسته در جامعه برپا و بازآفرینی شوند تا زنده بمانند با این حال در زمان اعمال قرنطینه و محدودیت‌ها آن‌ها به انجام نمی‌رسند. فعالان حوزه میراث‌فرهنگی و گردشگری در این ایام تحت تاثیر زیان‌های خسارت‌بار دوران کرونا قرار گرفته‌اند. به جهت محدودیت تجمعات انسانی، امکان سفر و بازدید از مکان‌های تاریخی، موزه‌ها و حتی میراث طبیعی وجود نداشته است و حتی برپایی آیین‌ها، برگزاری جشن‌ها و جشنواره‌های ملی -مذهبی در این ایام با مشکل روبه‌رو شده است.»