بعد از قرض گرفتن درنای آفریقایی باغ پرندگان تهران برای نمایش در برنامه شام ایرانی و قالب‌کردنش به عنوان گونه در حال انقراض ایران، این بار محیط‌زیست مجوز نگهداری و نمایش حیات‌وحش در مراکز تجاری را صادر کرده است. تمساح مرکز خرید اپال خیلی وقت است که در یک مثلث سه ضلعی محصور شده تا آدم‌ها را به خرید از این مرکز تجاری سعادت‌آباد ترغیب کند. نام ایران از چهار سال پیش به فهرست کشورهای بدون سیرک حیوانات جهان اضافه شده اما حالا مجتمع‌های تجاری با نمایش تمساح، ایگوانا و لاک‌پشت در ویترین‌ها و قاب‌های کوچک شیشه‌ای، جای سیرک‌ها را پر کرده‌اند. موضوع فقط نمایش حیوانات نیست چون شایعه‌هایی درباره خرید‌و‌فروش حیات‌وحش در مرکز اوپال شنیده می‌شود.

علاوه بر تمساحی که از سه روز پیش تصویر آن دست‌به‌دست می‌شود، یک لاک‌پشت و دو ایگوانا هم در قفس‌های شیشه‌ای این مرکز خرید به نمایش درآمده‌اند. آن هم با مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست. البته مدیران محیط‌زیستی حتی نمی‌دانند لاک‌پشتی که مجوز نمایش آن را داده‌اند. اما تمساح را از قاره آمریکا به ایران آورده‌اند. سال‌ها قبل شرکت خزنده پرور ایرانیان، این گونه را در کنار ده‌ها گونه حیات‌وحش دیگر به ایران آورد تا در مرکز خریدی در میدان تجریش، کیش نگهداری‌ شود. طول کشید تا سازمان محیط‌زیست نسبت به وضعیت نگهداری این حیوان واکنش نشان دهد. آن هم وقتی که خود برای نگهداری آن در مرکز خرید کیش مجوز داده بود. بعد از آن، این تمساح را به باغ گل کنتیا منتقل کردند، اما طولی نکشید که دوباره به یک مرکز خرید دیگر منتقل شد. این بار در حوضچه‌ای که تنها فرقش با مرکز قبلی گل‌هایی است که دورش چیده‌اند تا زیبا به نظر برسد.
همه توجیهات اداره محیط‌زیست تهران
محمد کرمی، رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش استان تهران، که روز گذشته گفته بود که سازمان حفاظت محیط‌زیست و اداره حفاظت محیط‌زیست شهر تهران در حال پیگیری این مساله هستند تا علت انتقال تمساح به این مرکز خرید را بررسی کنند. این بار در گفت‌و‌گو با «پیام ما» از اخذ مجوز برای این انتقال می‌گوید. یعنی تا پیش از این هیچ مجوزی برای نمایش این گونه در مرکز خرید وجود نداشته و حالا بعد از انتقادات بسیار تصمیم به قانونی‌کردن این نمایش گرفته‌اند. کرمی مدعی است که این انتقال برای خرید‌و‌فروش نیست و مشکلی هم ندارد: «این گونه وارداتی است و قانونی هم وارد کشور شده است. این فرد با ما مکاتبه کرده و ما هم امروز مدارک و مستندات را تکمیل کردیم که برای نمایش به آن مجوز دهیم.»
کسی که این تمساح را آورده شرکتی است به نام خزنده پرواز ایرانیان که برای واردات نیز مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست را داشته است و چندین سال است که در کشور فعالیت می‌کند. از دیدگاه رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش استان تهران همین مسئله نمایش حیوان در مرکز تجاری را توجیه می‌کند. نمایشی که به گفته کرمی حتی تاریخ دقیقی هم برای اتمامش وجود ندارد: «وقتی بحث نمایش مطرح است هم می‌تواند دائمی و هم موقتی باشد. مهم این است که شرایط طبیعی برای این حیوان در نظرگرفته‌ و محیط اطرافش را با گل و گیاه پوشانده‌اند.»
به گفته کرمی این مجوز جدید برای به نمایش درآمدن یک لاک‌پشت، یک تمساح و دو ایگوانا صادر شده است.
رئیس اداره نظارت بر امور حیات‌وحش استان تهران، در پاسخ به انتقادات مطرح شده در فضای نگهداری حیوان نیز می‌گوید: «دوستانی که این حرف‌ها را می‌زنند باید مطالعاتشان را روی گونه‌ها تکمیل کنند. این‌گونه حداکثر رشدش 100 سانتی‌متر است. الان هم بین 80 تا 90 سانتی‌متر از دم تا نوک پوزه طول دارد و بیشتر از این رشد نمی‌کند.»
اگر چه کرمی، منتقدان را به ناآگاهی متهم می‌کند اما پاسخ روشنی هم به استاندارد نگهداری گونه «کیمن» ندارد: «چون این گونه وارداتی است ما اطلاع چندانی نداریم. جایی که حیوان را وارد می‌کند، می‌گوید که با این فضا و با این شرایط حیوان نگهداری شود. ما هم این موضوعات را بررسی کردیم و تقریبا شرایط برای حیوان مساعد بود. هم دما مساعد بود و هم غذایی که بهش می‌دادند.» او درباره کوچک بودن فضای نگهداری حیوان هم می‌گوید: «این گونه تقریبا کم تحرک است و در شرایط آرام زندگی می‌کند.» مشخص نیست که یک مرکز خرید چه تناسبی با یک فضای آرام دارد. آنچه مشخص است این اداره برای بررسی شرایط نگهداری حیوان صرفا به حداقل شرایط حیات نگاه کرده است. کرمی می‌گوید:«این یک گونه خون سرد است و اگر دما به زیر صفر برسد ممکن است تلف شود، برای همین هم دمای محیط باید مناسب باشد که این مرکز تمام شرایط نگهداری را داشته است.»
این مجوز ترویج
قاچاق حیات‌وحش است
خارج از آسیب‌های احتمالی نگهداری حیات‌وحش در یک مرکز خرید، این اقدامات منجر به قبح شکنی در جامعه شده است. سلبریتی‌ها هم به این مسئله دامن زده‌اند. در کنار تصاویر منتشر شده در اینستاگرام از نگهداری شیر و ببر در خانه، شبکه‌های خانگی هم برای جذب مخاطب به استفاده از حیات‌وحش روی آورده‌اند. مثل شهرزاد کمال‌زاده، در برنامه شام‌ایرانی که چند جغد و طوطی را در خانه‌اش به نمایش گذاشت و گفت آن‌ها را از باغ پرندگان تهران قرض گرفته. قضیه وقتی جدی‌تر شد که درنای تاجدار آفریقا را به عنوان گونه در حال انقراض ایران معرفی کرد و از دریافت مجوزهای لازم برای این نمایش گفت.
علیرضا شهرداری، فعال محیط‌زیست و عکاس حیات‌وحش، در خصوص تبعات این نوع از اقدامات به «پیام‌ما» می‌گوید: «یک سری اتفاقات در کشور ما با مجوز صورت می‌گیرد و فرد فکر می‌کند که وقتی مجوز دارد، کار درستی است. بحث بر این است که اصلا کسی که مجوز داده باید زیر سوال برود. چرا برای چنین نمایش بی‌محتوا و بی‌فایده‌ای که فقط ترویج قاچاق حیات‌وحش است، مجوز داده‌اند؟»
از نگاه او نگهداری تمساح در مرکز خرید چه با مجوز و چه بدون مجوز سازمان حفاظت محیط‌زیست یک اشتباه است و سازمان باید نسبت به این مسئله پاسخگو باشد: «اگر نگهداری حیات‌وحش در مرکز خرید مجوز محیط‌زیست را داشته، سازمانی که به آن مجوز داده باید پاسخگو باشد که به چه دلیل مجوز داده. اگر هم مجوز نداده باز هم باید بگوید که چرا جلویش را نگرفته؟»
او با اشاره به شرایط نگهداری حیوانات در باغ‌وحش‌ها و باغ‌های پرندگان می‌گوید: «مراکزی که برای نگهداری از حیات‌وحش مجوز دارند. تعریف‌های خاص خودشان را دارند اما ما تعریف درستش را در کشور نداریم. هیچ کدام از این هدف‌ها به درستی در کشور ما اجرا نمی‌شود. حتی این استاندارد‌ها برای باغ وحش‌ها رعایت نمی‌شود، حالا وای به حال مراکز تجاری.»
این عکاس حیات‌وحش معتقد است که این اقدام در نهایت منجر به راه یافتن حیات‌وحش در دیگر مراکز تجاری می‌شود و راه را برای قاچاق بیشتر حیوانات باز می‌کند. او این اقدام را به مثابه یک قبح‌شکنی می‌داند: «این اقدام هیچ توجیهی که ندارد بلکه ترویج کننده قاچاق حیات‌وحش است. چرا باید تمساحی که اصلا برای چنین زیستگاهی و چنین جایگاه مثلث‌شکل کوچکی نیست، آنجا نگهداری شود؟ این یک شکنجه و یک نگهداری غلط است.»
این نمایش، یک اتفاق ساده نیست
سپهر سلیمی، فعال حقوق حیوانات هم نگهداری حیات‌وحش در مراکز خرید را ناشی از نگاه ابزاری به حیوانات می‌داند. او به «پیام‌ما» می‌گوید: «تصاویری که منتشر شده نشان‌دهنده این است که جای حیوان مناسب نیست. این تمساح در مرکز خریدی نگهداری شده که در معرض رفت‌و‌آمد شهروندان است و به هیچ وجه شباهتی به زیستگاه این حیوان ندارد.» او معتقد است که این اقدام در نهایت منجر به ترغیب بیشتر افراد برای نگهداری حیوانات وحشی در منزل و قاچاق حیوانات می‌شود و هر نوع نمایش حیوانات وحشی در مراکز تجاری به نوعی راه خرید و فروش این حیوانات را هموار می‌کند. «این یک ماجرای ساده نیست و سلسله اتفاقات را به دنبال دارد. چه بسا خیلی از فروشندگان حیات‌وحش هم به رایگان این‌ها را در اختیار مرکز خرید بگذارند که تبلیغی برای آن‌ها شود.عملا اگر کسی بخواهد تمساح بخرد در مراکز تجاری شماره خریدار و فروشنده‌اش را هم پیدا می‌کند.»
به اعتقاد او در این سال‌ها انتقادات کارشناسان و فعالان حیات‌وحش نادیده گرفته شده و سازمانی که باید متولی حقوق حیوانات باشد خود به نگهداری حیات‌وحش در فضاهای محصور ترغیب شده است. «با وجود وضعیت اسفناک باغ‌وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیوانات، این مراکز نه تعطیل شدند و نه حتی تعدادشان کم شد. اگر قبلا باغ پرندگان و حیات‌وحش را داشتیم، حالا دیگر حیات‌وحش را در مراکز تجاری می‌بینیم.» تجارت حیات‌وحش چهارمین تجارت در دنیا است و حالا روز به روز دامنه آن گسترده‌تر می‌شود. سلیمی با اشاره به شفاف نبودن روند تامین حیوانات حیات‌وحش در باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری از حیوانات می‌گوید: «به هیچ وجه تجارت حیات‌وحش کنترل و نظارت نمی‌شود. در کشور 105 شیر در باغ وحش‌ها و مراکز نگهداری می‌شوند. حتی اگر نیمی از آن‌ها بالغ باشند سالانه بیش از صد توله شیر به این جمعیت اضافه می‌شود، اما سازمان محیط‌زیست نظارتی ندارد و مشخص هم نیست که این حیوانات متولد شده کجا می‌روند.»