سایت خبری پیام ما آنلاین | «کوهساران» نعمتی برای زمین شناسان

«کوهساران» نعمتی برای زمین شناسان





۳ آذر ۱۳۹۹، ۱۰:۴۴

محوطه باستانی کوهساران در اهواز 9 سال پس از شناسایی، ثبت ملی شد

«کوهساران» نعمتی برای زمین شناسان

شهرداری اهواز تصمیم به توسعه پارک کوهساران دارد اما اکنون باید طرح خود را برای بررسی در اختیار میراث فرهنگی قرار دهد.

مجتبی گهستونی | شهریور سال 1390 بود که به همراه یکی از دوستانم با محوطه‌ای باستانی در پارک کوهساران اهواز روبه‌رو شدیم که در خود استودان، مقبره‌های سنگی و سازه‌های تاریخی دیگر داشت. بی‌معطلی میراث فرهنگی را در جریان گذاشتیم و به بازدید آمدند و همان وقت بعد از بررسی‌های لازم اعلام کردند که این محوطه باستانی نیازمند مراقبت است. حالا پس از 9 سال اتفاق تازه این است: محوطه باستانی کوهساران در جلسه شورای ثبت آثار تاریخی کشور در تاریخ 26 آبان 1399 به شماره 33145 در فهرست آثار ملی کشور ثبت و بر حفاظت از این اثر و جلوگیری از هرگونه اقدامی که منجر به تخریب شود تاکید شد.

این محوطه در بلوار نواب صفوی در انتهای محله حصیرآباد، ابتدای ورودی منبع آب روبروی خانه‌های شرکت نفت کارون قرار دارد و به دلیل قرارگیری پارک کوهستانی در مجاورت آن، نام محوطه باستانی کوهساران برای آن انتخاب شد. پارک کوهساران را در نیمه‌های دهه ۸۰ روی این محوطه باستانی ساختند. این پارک بالاترین نقطه شهر اهواز است.

محوطه باستانی کوهساران، از لحظه شناسایی در سال نود تاکنون، بارها توسط باستان‌شناسان مختلف مورد بازدید قرار گرفته است. از جمله این افراد نوروز رجبی است که در مقاله‌ای با عنوان «نویافته‌های باستان‌شناسی از اهواز، گورستان حصیرآباد و طرح چند پرسش» از کشف این محوطه باستانی خبر داد و بر مشاهده‌های مادام دیالافوآ فرانسوی و حاج عبدالغفار نجم‌الملک و دیگر جهانگردان و ایرانگردانی که همگی در دوران قاجاریه از این محوطه بازدید کردند، صحه گذاشت.

غفلت از پارک کوهساران

 اما چرا این محوطه باستانی که پیش تر در کتاب های تاریخی به آن اشاره شد مورد توجه قرار نگرفت؟ پاسخ به این پرسش سه دلیل دارد. نخست اینکه متولیان باستان‌شناسی در خوزستان و اهواز صرفا به ثبت ملی تعدادی از بناها در بافت تاریخی اکتفا کرده بودند. نکته بعدی اینکه باستان‌شناسان با آگاهی از اینکه خرابه‌های شهر باستانی هرمز اردشیر در سال 1310 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده بود، رنج بررسی دیگر محوطه‌های احتمالی در اهواز را به خود ندادند. چرا که تا لحظه شناسایی دوباره این محوطه توسط نگارنده هیچ یک از باستان‌شناسان اداره کل میراث فرهنگی خوزستان و باستان‌شناسان آزاد از وجود این محوطه آگاهی نداشتند. سومین دلیل هم توسعه نامتوازن اهواز و از بین رفتن بسیاری از بناها و محوطه‌ها در یک سده اخیر است. با اینکه تاکنون کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه کوهساران انجام نشده اما بررسی‌های باستان‌شناسی و حضور باستان‌شناسانی چون کامیار عبدی، نوروز رجبی، رضا چایچی، فرناز خطیبی، بهزاد فریادیان، نورالله مرادی نوروزی، علیرضا پیمانی، گوهرتاج گودرزی، ایوب سلطانی، حسین فیضی، مجید سروش، حسین اسکندری و… با پیمایش در محوطه و مشاهده داده‌های باستان‌شناسی و استقرار آن در کنار دیگر محوطه‌های باستانی از جمله تپه آسیه‌آباد (بی‌سیم)، باستانی‌بودن آن مورد تاکید قرار گرفت. 

 محوطه باستانی را پاکسازی کردند

اینطور که در گزار پیشین نوروز رجبی آمده است در میانه اهواز و انتهای بخش باختری محله منبع آب، درست در بخش خاوری محله حصیرآباد، پشته‌ای صخره‌ای وجود دارد که در پی گسترش شهر اهواز و ساختارهای اداری و مسکونی آن کم‌کم پاک‌سازی و کوچک‌تر شده است. بر فراز این پشته مجموعه‌ای از بقایای باستانی به چشم می‌خورد. درازای این پشته طبیعی بیش از 800 متر و پهنای آن بیش از 300 متر است. بقایای فرهنگی بر فراز آن پشته شامل شمار زیادی گور و دخمه است و بیشتر در بخش باختری و میانی پشته صخره‌ای تراشیده شده‌اند.

این باستان‌شناس الیمایی‌شناس می‌گوید: «نخستین بار است که در جلگه پست و هموار خوزستان چنین مجموعه یکپارچه‌ای و یک‌جا کشف شده است. مدارک به دست آمده از محوطه باستانی کوهساران نشان‌دهنده آن است که الیمایی‌ها روش تدفین ساکنان کهن‌تر جلگه، یعنی عیلامیان (ایلامیان) را، در پیش گرفتند. در چنین شرایطی، از یک سو به دلیل شناخته‌نشدن مدارک باستان‌شناسی در گورستان حصیرآباد و نبود مواد فرهنگی مشابه در جلگه خوزستان، و از سویی دیگر، ناگزیر تا به دست آمدن مدارک روشنگر، از روش هم‌سنجی برای گاه‌نگاری این مجموعه بهره می‌گیریم و این آثار را به الیمایی‌ها (هم‌دوره اشکانی) یا ساسانیان نسبت می‌دهیم.»

  جهانگردان از دخمه‌های اهواز چه گفته‌اند؟

حاج عبدالغفار نجم‌الملک که برای بازدید از سد اهواز به این دیار سفر می‌کند در بخشی از سفرنامه خود یادآور می شود که «در یک روز عصر شنبه به اتفاق همراهان به سمت مشرق رفتیم. در کوه‌های آنجا دخمه‌ها در شکم کوه تراشیده شده بودند. قریب ده عدد بودند. مدفن زرتشتیان اهواز قبل از اسلام که استخوان‌های بعضی هنوز باقی بود، ولی خرد و پوسیده، آن دخمه‌ها به وضعی بود که گویا در حیات آنها معبد بوده و در ممات مدفن….»

مادام دیولافوآ هم سفر به اهواز را اینچنین روایت می‌کند: «تنها بقایای سد ساسانی اهواز قدیمی نیست بلکه اگر از برج و باروی قدیمی شهر که اکنون به تپه خاکی تبدیل شده بالا برویم و نظری به شرق بیندازیم قله کوهستانی آهکی را می‌بینیم که به جبال بختیاری اتصال پیدا می‌کند. در دامنه این کوه و در بالای آن همه جا قبرستان‌های متعددی دیده می‌شود که سنگ‌های بزرگی در روی قبرها افتاده است و با اینکه در طول قرن‌ها این سنگ‌ها را برای ساختمان‌های جدید برده‌اند یا دوباره تراشیده و به قبرستان‌های تازه منتقل کرده‌اند. هنوز مقادیر زیادی از آنها باقی است اما هیچ نوع کتیبه‌ای موجود نیست که بتوان تاریخ درستی برای این میدان بزرگ آرامگاه معین کرد. تصور می‌کنم که در این قبرستان حفریاتی شده باشد زیرا مصالح سفالی زیادی که در موقع حفاری از قبرها بیرون آورده‌اند در روی قبرستان پراکنده است. دهقانان نقل می‌کنند که در موقع بارندگی‌های زیاد سیل از این قبرستان جریان پیدا می‌کند و زیورهای طلا و سنگ‌های گران‌بها و مسکوکات به نام شاپور را به طرف رودخانه می‌کشاند.»

 تخریب و حفاری‌ها

از زمان شناسایی این محوطه باستانی پنج مدیرکل بر صندلی حفاظت از محوطه‌ها و بناهای تاریخی نشستند. در هر دوره گزارش‌های مختلف برای این مدیران ارسال می‌شد و هر بار هر کدام گوشه‌ای از کار را برای حفاظت از محوطه بر عهده می‌گرفتند؛ هرچند هر بار به دلایل نامشخص از تهیه پرونده ثبتی این محوطه سر باز می‌زدند تا اینکه پرونده در سال 1398 تکمیل و به شورای ثبت آثار تاریخی کشور فرستاده شد. در همه این سال‌ها بی‌توجهی برای کاوش، ثبت و حفاظت از محوطه باستانی پارک کوهساران اهواز، منجر به تخریب، حفاری‌های غیرمجاز و اقامت معتادان و گورخواب‌هایی شد که جایی امن‌تر از گوردخمه‌ها برای خود پیدا نمی‌کردند و مشاهده هر باره آنان توسط گردشگران موجب تعجب و حتی نگرانی می‌شد.

با گذشت حدود شش سال از شناسایی و معرفی محوطه باستانی در پارک کوهساران از سوی انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا و تایید باستانی‌بودن آن، نه اداره کل میراث فرهنگی استان اقدام لازم را برای ثبت محوطه انجام داده و نه پژوهشکده باستان شناسی کشور برای بررسی و کاوش در این خصوص دستوری صادر کرده است.

 کلاس زمین‌شناسی در کوهساران

در سال‌های ابتدایی شناسایی محوطه باستانی کوهساران، علی رحمانی، زمین‌شناس ارشد شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب و پژوهشگر برتر این شرکت در سال 1391 که تاکنون ژئوسایت‏های نفتی و گازی متعددی را با قابلیت گردشگری شناسایی کرده از مکان قرارگیری گوردخمه‏ها و قبرهای تاریخی کوهساران اهواز به عنوان یک ژئو سایت شگفت‌انگیز یاد کرد.

او پس از مشاهده این محوطه عنوان کرد که این مکان تاریخی و گردشگری از نظر تقسیم‌بندی‏ها در گروه آثار زمین‌شناسی- تاریخی قرار می‏گیرد زیرا متاثر از شرایط زمین‌شناسی است و بازگوکننده دوره‌ای از تاریخ گذشته شهر کهن و تاریخی اهواز.

رحمانی بیش از چهل کلاس زمین‌شناسی خود را همراه با دانشجویان در محوطه پارک کوهساران برگزار کرد و گفت: «تپه‌های بیرون‌زده حصیرآباد و آسیه‌آباد یک استثنا و یک نعمت برای زمین‌شناسان است که از نزدیک سازندهای آن را مشاهده کنند.»

 منحصر به فرد اما ناشناخته

پارک کوهساران که در کنار این محوطه باستانی قرار دارد یکی از جاذبه‌هایی است که البته برای بسیاری از افراد ناشناخته مانده. دیدن محلات، خانه‌ها، معابر، آدم‌ها، ماشین‌ها و حتی صنایعی که پیرامون آن قرار دارد از بام اهواز، در روز جلوه خاصی دارد و در شب بسیار باشکوه است.

چشم‌انداز زیبا، نزدیکی به تپه آسیه‌آباد و خرابه‌های شهر هرمز اردشیر، منابع آجری آب، دو آرامستان مسیحیان و مهاجران لهستانی، نزدیکی به بقعه علی‌بن‌مهزیار اهوازی، ساحل رودخانه کارون، پل سیاه، مسجد عامری، بافت تاریخی خانه‌های نیوساید و کارون و… محوطه باستانی و پارک کوهساران را متمایز از دیگر مکان‌ها کرده است. این مجموعه امتیازات فرصت خوبی‌ است تا اداره میراث فرهنگی با همکاری شهرداری اهواز یکی از سایت‌های تاریخی و گردشگری اهواز را بر اساس اصول کارشناسی احیا و نسبت به جذب گردشگر داخلی و خارجی اقدام کند. تبدیل محوطه باستانی کوهساران به یک سایت موزه هم نیاز به همکاری و همراهی میراث فرهنگی و شهرداری دارد.

 شهرداری طرح توسعه پارک را به میراث بدهد

ثبت ملی محوطه باستانی کوهساران با وجود همه بی‌توجهی‌ها نقطه عطفی در معرفی تاریخ اهواز محسوب می‌شود و جا دارد از این پس حفاظت از آن در دستور کار فرماندهی یگان حفاظت میراث فرهنگی خوزستان قرار بگیرد. این اتفاق می‌تواند پایان تمام مناقشه‌های شهرداری و اداره میراث فرهنگی و دوستداران میراث فرهنگی باشد. محوطه باستانی کوهساران مجموعه‌ای تاریخی است که هر گونه اقدامی در این محوطه و یا پیرامونش اعم از ایجاد فضای سبز یا کاشت درخت باید با رعایت یک سری ضوابط و طراحی خاص انجام شود.

حال که شهرداری اهواز تصمیم دارد در پارک کوهساران اقدامات توسعه‌ای انجام دهد، لازم است طرح خود را در اختیار میراث فرهنگی قرار دهد و این اداره هم طرحی را تدوین کند تا بر اساس آن نه تنها ضوابط میراث فرهنگی مخدوش نشود بلکه شاهد وجود یک محوطه تاریخی به صورت تل خاک نباشیم. احیاء و باز زنده‌سازی سایت موزه پارک کوهساران ضرورت دارد و انتظار می‌رود از همه توانمندی و ظرفیت قانونی برای بهبود آن استفاده مطلوبی شود.

به اشتراک بگذارید:





مطالب مرتبط

نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *