خطر بلایای طبیعی در ایران بالاست

سرعت تبدیل «دانش» تولید شده به «اقدام» در کشور چندین سال طول می‌کشد.

هماهنگ‌ کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) گفت: میزان آسیب پذیری و خطر بلایا در ایران همچنان بالا است و حداقل معیار و یا شاخص معینی که بتواند در تعیین میزان آسیب پذیری امروز کشور در مقایسه با سه دهه پیش به متخصصین مدیریت بحران و سوانح کمک کند، تهیه نشده است.

مصطفی محقق در پاسخ به این سوال که چرا پیشرفت علمی و توسعه فناوری به اندازه کافی در افزایش تاب آوری و ایمنی جامعه و کاهش خطر بلایا در کشور تاثیر گذار نبوده است، اظهار داشت: ایران به عنوان یکی از آسیب پذیرترین کشورها دنیا در برابر مخاطرات طبیعی تلاش های زیادی در سه دهه گذشته برای پیشگیری و کاهش خطر بلایا و نیز تقویت مدیریت بحران جامع و چند بخشی بعمل آورده که این اقدامات جدی بصورت زیربنایی و در سطح ملی پس از زلزله منجیل در ۳۱ خرداد 1369 آغاز و موجب ایجاد موج جدیدی از حرکت های علمی، قانونگذاری و سازمانی شده است.

وی توضیح داد: موج جدید نه تنها باعث تشویق مراکز علمی و  دانشگاهی برای ورود به حوزه مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا شد بلکه موجب شد موسسات و مراکز متعدد جدیدی برای آموزش و تحقیقات در حوزه مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا تاسیس شوند و به موازات این تحولات، متخصصین و مراکز علمی و تحقیقاتی در بسیاری از رویدادهای بین المللی در زمینه مدیریت بحران شرکت و تلاش کردند مفاهیم و استانداردهای بین المللی نوین مدیریت کشور را به داخل کشور منتقل کنند.

محقق ادامه داد: در بخش علمی و تحقیقاتی، فعالیت های گسترده مراکز تحقیقاتی و بعدا دانشگاهی عمدتا در زمینه های فیزیکی و سازه ای مانند ایمنی در برابر زلزله بوده که با پشتیبانی نهادهای دولتی تبدیل به استانداردهای علمی و اجرایی مهمی برای ایمن سازی و پیشگیری از خطر زلزله گردید. 

با گذشت زمان توجه مراکز علمی و مطالعاتی به دیگر حوزه ها مدیریت خطر بلایا مانند سلامت و بهداشت، محیط زیست و منابع طبیعی و در سال های اخیر به حوزه اجتماعی گسترش یافت.

هماهنگ کننده ارشد سازمان ملل متحد برای توسعه مدیریت اطلاعات بلایا در آسیا و اقیانوسیه (APDIM) اظهار داشت: یکی از علل اصلی عدم دستیابی به نتایج ملموس و رضایتبخش در زمینه پیشگیری و کاهش خطر بلایا در کشورهای در حال توسعه آن است که سرعت ایجاد ریسک ها و خطرات جدید به دلیل گسترش آسیب پذیری های گوناگون فیزیک، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی، بیشتر از سرعت اقدامات پیشگیرانه و کاهنده ریسک در این کشورهاست. در نتیجه خطر بلایا در این کشورها همیشه رو به ازدیاد است.

وی تصریح کرد: اما اکنون بطور خاص فقدان تاثیرگذاری و اثربخشی کافی اطلاعات و دانش ایجاد شده در زمینه کاهش خطر بلایا و مدیریت بحران دارای علل و عواملی از جمله (دانش، باور و اقدام)، (اتصال علم، سیاستگذاری و اقدام)، (شکاف علم و اقدام) و (رویکرد نیاز محور در روش ها و مدل های علمی مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا) است.

وی گفت: دانش تولید شده در حوزه مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا به دلایل گوناگون نتوانسته موجب ایجاد توافق و وحدت نظر ملی در خصوص چگونگی حل چالش بزرگ حوادث و مخاطرات در کشور شود و در نتیجه برنامه ها و قوانین و مقررات تدوین و تصویب شده جامعیت و شمولیت کافی نداشته است.  

محقق با بیان اینکه شکاف «علم و اقدام» در میان جامعه علمی و بخش اجرایی وجود دارد، اظهار داشت:میزان و کیفیت عرضه خدمات و کالاها تا حدود زیادی تحت تاثیر میزان و نوع تقاضای آن قرار دارد. از عوامل اصلی عدم موفقیت حوزه علمی و تحقیقاتی کشور در پیشگیری و کاهش موثر خطر بلایا فقدان تقاضای دانش و فن آوری مربوطه از سوی سازمان ها و نهادهای اجرایی مسوول در کشور بوده است.

وی ادامه داد: سرعت تبدیل «دانش «تولید شده به «اقدام» در برخی کشورهای های توسعه یافته به چند ماه کاهش یافته است در حالیکه در کشورهای در حال توسعه این تبدیل ممکن است چند سال و حتی بیش از یک دهه بطول انجامد. از سوی دیگر به دلیل فقدان سیاست و وحدت نظر عمومی در باره کاهش خطر بلایا و مدیریت بحران که در بالا به آن اشاره شد، بسیاری از سازمان ها و نهادهای مسوول اجرایی در کشور به جای ایجاد ارتباط علمی-اجرایی با مراکز علمی و دانشگاهی و اعتماد به آنان و بهره وری از دانش و فن آوری موجود، اقدام به تاسیس مراکز آموزشی و تحقیقاتی خاص خود در زمینه مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا نمودند که به دلایل مشخص اکثرا ناموفق بوده اند. بنابراین جامعه علمی و سازمان های اجرایی کشور نیاز به درک جدید و اعتماد متقابل برای بهره مندی مؤثر در عرضه و تقاضای تولید دانش و فنآوری در زمینه مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا دارند.  

محقق با تاکید به رویکرد نیاز محور در روش ها و مدل های علمی مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا، افزود: جامعه علمی و دانشگاهی کشور در سال های اخیر توجه جدیدی به نیازهای مربوط به مدیریت بحران و کاهش خطر بلایا مبذول کرده است ولی کافی نیست.