جای خالی آمایش سرزمین در کشور 

باوجود متخصصین زیاد در حوزه آمایش سرزمین، هیچ آماری از منابع زیستی کشور در اختیار نداریم

 

برای اجرای هر طرحی در کشور باید ابتدا آمایش سرزمینی در اختیار باشد تا آمار دقیقی از میزان منابع آبی، وضعیت خاک و غیره در اختیار باشد. اما به گفته یکی از فعالین محیط زیست در کشور هیچ آمایش سرزمینی یکپارچه‌ای تاکنون در کشورما صورت نگرفته است.

سارا اردو فعال محیط زیست در گفت‌وگو با پیام ما می‌گوید: 

«متاسفانه با وجود متخصصین زیاد آمایش سرزمینی، تا کنون آمار دقیقی از مساحت و حجم منابع طبیعی  کشور (جنگل، منابع آب، جنگل، شنزارها و …) وجود ندارد. کشور ایران همیشه با بحران‌‌های متعددی از جمله آلودگی هوا، ریزگردها، بیابان‌زایی، سدسازی‌های غیر اصولی، تغییر اقلیم و خشکسالی مواجه بوده است. بخشی از این بحران‌ها ناشی از تغییرات جهانی هستند و برخی نیز ناشی از تغییرات داخلی‌اند. این تغییرات شامل توسعه‌ای نامتوازن می‌شود.

یکی از عواملی که این بحران‌ها را به وجود می‌آورد نبود ارزیابی محیط‌زیستی دقیق و علمی در داخل کشور است.

این ارزیابی محیط‌زیستی به یکسری داده‌ها نیازمند است. این داده‌ها شامل آماری از تمام منابع یک سرزمین است که قرار است عملیات توسعه درون آن انجام ‌گیرد یا به عنوان منطقه حفاظت شده قلمداد شود.

این آمار نیاز به آمایش سرزمین دارد. آمایش سرزمین کار متخصصان محیط زیست با گرایش آمایش سرزمین است.

این متخصصان آماری از تمام منابع را ارائه می‌کنند. البته باید بدانیم آمایش سرزمین یک موضوع کلی است که ما قرار است راجع به بخش محیط‌زیستی آن صحبت کنیم و آن را مورد بررسی قرار دهیم.

متخصصین محیط ‌زیست آماری را از جنگل‌ها، آب‌ها، آب‌های زیر زمینی، خاک و غیره تهیه می‌کنند و در اختیار سازمان‌ها قرار می‌دهند.

این آمارها مشخص می‌کنند که ما در هر بخش از سرزمینمان از چه منابعی بهره‌مند هستیم، کدام منابع در معرض خطرند و از کدام منابع به اندازه قابل توجه وجود دارد.

وقتی می‌خواهیم در منطقه‌ای کاری همچون توسعه انجام دهیم این آمایش سرزمین به ما دید کلی در خصوص حیات وحش آن منطقه، گیاهان، خاک، آب و آب‌های زیر زمینی می‌دهد. در حقیقت با این کار به نوعی پیش بینی را انجام می‌دهیم.

مثلا اگر در مورد سدسازی آماری داشته باشیم خطاهای ما کاهش می‌یابد. این آمایش به ما می‌گوید که با ساخت این سد چه میزان از جنگل‌ها تخریب می‌شود، چه مرتعی زیر آب می‌روند و چه صدماتی به طبیعت وارد خواهد شد. چنانچه این سد سازی بدون اطلاع از آن منطقه انجام شود به نابودی و تخریب منجر خواهد شد. این آمایش یک فوریتی است که حضورش در برنامه‌های توسعه‌ای به شدت احساس می‌شود که متاسفانه تاکنون هیچ برنامه‌ای در این زمینه نداشته‌ایم.

نکته مهم در این زمینه این است که آمایش سرزمین باید یکپارچه باشد به این معنی که نشود که در سرزمین این آمایش را انجام داد و سرزمین دیگر از آن محروم باشد. شاید عده‌ای بگویند ما در کشور آمایش سرزمین داریم، در جواب این افراد باید گفت آمایشی که تنها در یک سرزمین انجام شود آمایش سرزمین نیست، این کار باید به صورت یکپارچه کل کشور را در بر گیرد.

تا جایی که من می‌دانم در حوزه محیط‌زیست هیچگونه آمار دقیقی از منابعمان نداریم. این در حالی است که متخصصین زیادی در این رشته در کشور فارغ‌التحصیل شده‌اند. اما متاسفانه این افراد عموما بیکار هستند یا به شغل دیگری مشغول هستند.»

توجه به آمایش سرزمینی 

لازمه حفظ محیط زیست

پیش ازاین محمدرضا تابش ییس فراکسیون محیط زیست و توسعه پایدار مجلس،گفته بود:‌بعد از جنگ جهانی دوم، این اندیشه در انسان تقویت شد که برای جلوگیری از ضایع شدن سرزمین و فقر، باید حرکت انسان متناسب با حرکت طبیعت و بهره‌گیری وی از آن به اندازه توان تولید باشد. این فکر، آمایش سرزمین یا «برنامه‌ریزی منطقه‌ای برای استفاده از اراضی»را به وجود آورد و اساس تفکری شد که بر مبنای آن انسان باید استفاده‌ای از زمین به عمل آورد که ویژگی‌های طبیعی اکولوژیکی، سرزمین دیکته می‌شود و سپس این ویژگی‌ها را با نیازهای اقتصادی و اجتماعی خود رونق دهد.این اساس کار آمایش سرزمین است.

تابش آمایش سرزمین را به عنوان سندی بالادستی و چارچوبی برای تحقق توسعه پایدار تلقی کرده و گفته است: ما در دوران معاصر باید بر معیارهای اقتصادی، قواعد استفاده از منابع و توجه و تمکین به الزامات حقوقی، توجه داشته باشیم. یعنی ضمن آنکه توجه داریم مثلا بالاترین بهره‌برداری با توجه به مسائل زیست محیطی برای کشت، گندم و یا برنج در چه استانی و شهری توجیه پذیر است؛ فراتر از آن به تعهداتی که در قالب کنوانسیون‌ها و پروتکل‌ها داده‌ایم و تا چند صباح دیگر برایمان الزام‌آور می‌شود. بنابراین باید به برنامه آمایش به منزله یک چتر و چارچوب و راهبردی کلان بنگریم و به فوریت در جهت حل معضلاتی که گریبانگیر کشورمان است در جهت تحقق توسعه پایدار حرکت کنیم.بر مبنای این چارچوب ، برنامه های میان مدت و کوتاه مدت خود را طراحی کنیم.

لزوم ایجاد تشکیلات 

برای آمایش سرزمین

به گفته تابش وی گفت: تشکیلات و ساختار مناسب برای فعالیت های آمایش سرزمین در مجلس نیزضروری است و باید کمیسیونی متناسب با تحولات جهانی و تغییرات ساختاری و اجرایی برای تحقق توسعه متوازن و پایدار ایجاد شود.از جمله موارد ضروری ؛ تغییر نگاه مسئولان و مردم به مقوله توسعه و باور به این امر که وجود قوانین و مقررات متناسب و همسو و گریز ناپذیر برای اعمال همه مقتضیات آمایش سرزمین لازم است.

عزم و اراده کافی در به کار بردن نتایج مطالعات آمایش سرزمین در تدوین و اجراء برنامه های توسعه؛ و دور بودن از مسائل سیاسی و اتکاء به نظرات کارشناسی در تدوین راهبردهای بلند مدت توسعه بخشی و منطقه ای و استانی است.