سدها متهمان اصلی بحران آب در ایران؟ تا نقشه جامع آب کشور نباشد نمیتوانیم سدسازی را زیر سوال ببریم
۳۰ مرداد ۱۳۹۵، ۲۳:۴۴
سدها متهمان اصلی بحران آب در ایران؟
تا نقشه جامع آب کشور نباشد نمیتوانیم سدسازی را زیر سوال ببریم
یعنی الان آب را یک کالای اقتصادی نمیبینیم؟
مسگرپور: خیر، الان آب براساس سیاستهای بخشینگر فقط ابزار برای تأمین منافع مورد نیاز است. درواقع به آن به عنوان یک منبع نگاه میکنیم، آن هم نه منبعی که تجدیدپذیر باشد و سرمایهبیننسلی است. برای همین است که اینک شاهد آن هستیم که چاههای بسیاری را حفر کردیم و آبی که طی هزاران سال در سفرههای زیرزمینی به وجود آمده و ذخیره شده بود را بیمهابا مصرف کردیم. عملاً با این کار آینده را از بین بردیم. ما اجازه نداریم منابع آیندگان را مصرف کنیم..
آقای حاجیکریم شما درباره سدسازی چطور فکر میکنید؟ علاوه بر انتقادی که به سدها وارد میدانند مبنی بر تغییر اکوسیستمهای محیط زیستی و بحث تبخیر گفته میشود در بسیاری نقاط منافع سیلابها از منافع سد بیشتر بودهاست. با این توصیف فکر میکنید با توجه به گستره جغرافیایی کشورمان و اقلیم آن ساخت این همه سد لازم بود یا میشد برخی سدها را نساخت؟
حاجیکریم: مدیریت آب یک زنجیره پیوسته بسیار پیچیده است آن هم با حوزه نفوذی به اندازه تکتک افراد جامعه. بنابراین بهصورت مطلق نمیتوانیم بگوییم ساخت همه سدها ایراد داشتهاست. سد به عنوان یک ساختار فیزیکی بخشی از یک نظام توزیع و مدیریت آب است و در این نظام، آبخوان ها، شبکههای آبیاری پاییندستی و ….. لازم است. چه بسا بخشی از این سدها به دلیل تغییرات اقلیمی شاید کارکرد سابق را نداشته باشد. اما نگاه کنیم ببینیم در همین سیل اخیر در خوزستان اگر سدهایی مانند دز نبود چه بر سر شهر اهواز میآمد. بنابر نظر کارشناسان اهواز با دبی آب ۵هزارمترمکعب بر ثانیه کاملاً غرق میشود و سیل اخیر برای ساعاتی دبی آبی برابر ۱۵هزار مترمکعب بر ثانیه داشت. اگر این سدها نبودند الان مشخص نبود سیل اخیر چه تأثیرات مخربی بر شهر اهواز میداشت. بنابراین بهتر است برای پاسخ دادن به این پرسش مقایسهای انجام دهیم بین مقدار تخریب سیلها در یک یا دودهه اخیر وسالهای پیش از ساخته شدن سدها. اما با همه این اوصاف باز هم نمیتوانیم به طور مطلق بگوییم سدسازیها اشتباه یا کاملا درست بودهاست. اما این سدسازیها با بخشینگری درارتباط بوده و مدیریتی جامع بر آن حاکم نبودهاست، بخشی از این سدها هنوز به کارکرد اصلی خود نرسیدهاند، در برخی از این سدها هنوز شبکه آبیاری پاییندست تکمیل نشدهاست. اگر نقشه جامع آب کشور تهیه و تدوین میشد آن وقت میشد گفت کدام سد لازم بوده و کدام سد میتوانست نباشد. تهیه و تدوین نقشه جامع آب کشور کاری نیست که صرفاً توسط وزارت نیرو ممکن باشد یا به طور عام دولت. باید بخش خصوصی در صنعت، بخش خصوصی در کشاورزی و محیط زیست در تهیه آن نقش داشته باشند و پیوستهای مختلف فرهنگی، اجتماعی و محیط زیستی آن نیز آماده شود. اما الان بخواهیم بدون داشتن نقشه جامع آب کشور بگوییم چه تعداد سد مفید و چه تعداد سد بدون کارکرد داریم امکانپذیر نیست.
آقای خزاعی شما به سبب تجریه و تخصص علمیاتان در زمینه سدسازی فعالیتهایی داشتهاید. آیا شما موافقید که ما در ایران باید این همه سد میساختیم تا در مناقطی میتوانستیم سد نسازیم و با شیوههای دیگری به مدیریت آب بپردازیم؟
خزاعی: ببینید ما به جهت فنی و مهندسی در دوره معاصر دیر به سدسازی رسیدیم. درست است که در تاریخ سوابقی در زمینه سدسازی داشتهایم اما در ۱۰۰ تا ۱۵۰ سال اخیر کمتر به این کار پرداخته بودیم. در نتیجه وقتی به این علم و مهارت رسیدیم به نوعی سعی کردیم جبران مافات کنیم. با این حال به هیچ وجه نمیتوان سدسازی را منتفی دانست زیرا یک پروسه تأمین آب است آن هم در کشور ما که آب و هوایی یکنواخت ندارد. گاهی بارانهای سیلآسا داریم و گاهی خشکسالیهای درازمدت. بنابراین اگر قرار است نقدی به سدسازی کنیم باید هر سد را از منظر خودش نگاه کنیم و نمیتوانیم یک حکم کلی برای همه سدهایی که ساختهایم صادر کنیم. در بررسی سدها نیز باید ببینیم سد به چه منظوری طراحی شده، برای تأمین آب، برای تولید برق ، برای جلوگیری از سیلابها و بعد به این پرسشها پاسخ دهیم که آیا خدمات تکمیلی این سدها نیز ساخته شدهاند؟ آیا ما به سهم محیط زیست در این سدها توجه کردهایم و یا همانطور که دوستان اشاره کردند آیا شبکه زیردست را ساختهایم؟ در خیلی جاها ما دچار مشکل هستیم زیرا اطلاعات جامعی از آب و هوا و تغییرات اقلیمی نداشتهایم و دورههای خشکسالی و ترسالی را مورد توجه قرار ندادهایم. بنابراین اگر اطلاعاتی از آنچه خشکسالی های بلندمدتی که هر ۵۰ سال یکبار گریبان کشورمان را میگرفت در این محاسبهها می داشتیم شاید برخی سدهای را نمیساختیم. شاید بعضی از سدهای ساخته نمیشد که این هم تعدادش اندک است. اما در مورد تأثیر سدسازی بر خشک شدن دریاچه ارومیه باید عوامل دیگری را هم ببینیم که تأثیر فراوانی در مصرف آبهای زیرزمینی داشتهاست. حفر چاههای متعدد و عمیق و استفاده بیش از حد از منابع تجدیدشونده در کنار نوع کشاورزی بدون بهرهوری در بحران دریاچه ارومیه نقش داشته است.
من در عین حال که میگویم نهضت سدسازی بسیار خوب بوده تأکید میکنمم که مثل هر کار دیگری نیاز به نقد داشته است.
چطور میشود این نقد را عملی کرد؟ الان وزارت نیرو باز هم بر سدسازی تأکید دارد ولی شما میگویید که نقشه جامع آب کشور نداریم و آمایش سرزمین هم انجام نشده است.
مسگرپور: باید برنامه و طرح آمایش سرزمین به طور کامل در کشور انجام شود تا استعدادهای زیستمحیطی، کشاورزی، صنعتی، معدنی، انسانی و نظایر آن مورد مطالعه قرارگیرد و بعد جانمایی سازهها اعم از سد و صنایع و نظایر آن صورت گیرد. جانمایی سدها، صنایع و نوع کشت و براساس آن طرح جامع آب باید از این آمایش سرزمین منتج شود. جای این مطالعه خالی است .
و این آمایش سرزمین وظیفه چه کسی یا چه نهادی بودهاست ؟
مسگرپور: سازمان برنامه بودجه یا همان سازمان مدیریت و برنامه ریزی که سالها تعطیل شد و دوباره در دولت فعلی احیا شد. دفتر آمایش سرزمین در سازمان مدیریت و برنامهریزی اساساً به همین منظور راهاندازی شده بودولی به دلیل کمتوجهی در سالهای اخیر یکسری از استانها خودشان این کار را شروع کردند . کار آمایش سرزمین به صورت منطقهای کار صحیحی نیست و باید به صورت یکپارچه انجام گیرد .
خزاعی: قطعاً برای انجام چنین کاری حضور بخش خصوصی ضروری است. بخش خصوصی به معنای زنجیرهای ارزشی غیر از دولت. اخیراً میبینیم که بسیاری از بزرگان و متخصصان به آب توجه ویژهای دارند و نسبت به بحران آب هشدار میدهند. این خوب است اما کافی نیست زیرا ما نیازمند تغییر نگاه به آب هستیم.
حاجیکریم: الان غالباً در بحثها به موضوع پدیدآمدن بحران اشاره میشود. باید توجه کنیم که این بحران و موقعیتی که در آن قرار داریم یک فرصت بیبدیل و بزنگاه تاریخی است. یک تصمیمگیری صحیح میتواند بخشی از اشتباهات گذشته را جبران کند. اشتباهاتی که در ۱۰۰ سال اخیر رقم خوردهاست. این فرصت با همین وضعیت بحران آب و طبیعت و اقلیم کشور به ما داده شدهاست. الان این فرصت را داریم که آب به گفتمان غالب کشورما تبدیل شود و برگردیم به گذشته و ببینیم چه کارهایی کردیم؛ اگر سدسازی کردیم، اگر الگوی کشتی که سالها توسط پدرانمان انجام میشد را تغییرش دادهایم، اگر دیدگاههای صرفاً اقتصادی و کوتاه مدت را وارد کشاورزی کردیم، اگر صرفاً با نگاه منطقهای سدسازی کردیم، اگر شبکههای پاییندستی سدها را نساختیم و اگرهای بسیار دیگر برگردیم و همه این مسائل را به صورت جامع نگاه کنیم. در مدیریت کسی هنرمند است که بتواند از بحران فرصت بسازد. در همه این سالها ما از ظرفیت های بخش خصوصی غفلت کردهایم و کنشگران حوزه آب و به طور کلی زنجیره ارزش این حوزه را در تصمیمگیریها و تصمیمسازی ها دخالت ندادهایم و امروز با تبدیل گفتمان و بحران آب به موضوعی ملی، فرصت داریم تا از برآیند نظرات این افراد تصمیمگیری کنیم.
بسیارخب، فرض کنید همه این جامعنگریها صورت گرفت و طرح آمایش سرزمین و نقشه جامع آب هم تدوین شد. آیا این اراده وجود دارد که اگر سدی مخل به اکوسیستم است حذف شود و آن را تخریب کنند؟ به نظر میرسد همین الان مقاومت شدیدی در اینباره وجود دارد؟
مسگرپور: در مورد تخریب سدها و مثالی که این روزها همه از سد گتوند میآورند باید بگویم که مطالعات زیادی روی آن شدهاست و امروز امکان تخریب آن نیست چون تبعات زیادی برای پاییندست آن رقم میزند. راهحلهای مناسبی هم برای رفع مشکل آن دیده شده است و میدانم در حال اجراست. این مطالعات هم در دانشگاه تهران انجام شدهاست. اما باید به نکته دیگری توجه کنیم. بحث مدیریت یک سازه است. مدیریت سد میتواند به این نحو باشد که امروز که روزگار خشکسالی است هیچ آبی پشت سد نگاه ندارند و همه آب آن را تخلیه کنند. الزاماً که نباید آب را پشت سد نگاه دارند. بحث مدیریت بهرهبرداری از سدها حرف اول را میزند. این مدیریت در سالهای ترسالی و خشکسالی باید متفاوت باشد. در گذشته مردم یک روستا برای آنکه از فواید سیلاب استفاده کنند عمداً جلوی آب را نگاه میداشتند و بعد با تخریب یکباره آن بند یا سد سیلاب ایجاد میکردند تا با غرقآب پاییندست به منافع لازم برسند. بدینترتیب نوعی مدیریت منابع میکردند.
با این وصف ممکن است برخی سدها لازم باشد که تخریب شوند و باید این تخریب انجام شود. اما لازم است سراغ بهرهوری برویم. یکی از عللی که شرایط کنونی را برای ما رقم زدهاست استفاده از منابع زیرزمینی بودهاست. اگر بخواهیم مشکلات مربوط به بروز بحران آب را حل و فصل کنیم باید این چرخه و این زنجیره استحصال تا مصرف آب را به طور کامل ببینیم. این نوع نگاه خود اشتغال ایجاد میکند، فرصت پژوهشی رقم میزند و موجب میشود ببینیم چگونه در منابع، در انتقال آب، در الگوی کشت، در استفاده از سم و کود و کاهش زهاب و بهینه کردن نوع محصول باید عمل کنیم بهینهسازی صنایع تبدیلی، کاهش پرت محصول از دیگر نیازمندیهای ما در کاهش مصرف آب است. برای این بحث مثالی میزنم؛ شما یک کیلو سبزی خوردن میخرید و پس از پاککردن و تمیز کردن آن چیزی حدود ۱۰۰ گرم سبزی خوردن به سفره شما میرسد. بعد همان ۹۰۰ گرم اضافه سبزی به ذباله تبدیل میشود و دوباره برای حمل آن به بیرون از شهر هزینه میشود. برای ورود آن به شهر نیز که هزینه شده بود. حال اگر همین سبزی در محل کاشت، دستچین شود و ضدعفونی و بستهبندی شود عملاً ۱۰۰گرم سبزی حمل و نقل و برای ورود به شهر هزینه میشود و نهایت همه آن ۱۰۰ گرم هم مصرف میشود. پس امروز بیش از هر زمان دیگری بحث بهرهوری مطرح است و اینجا نقطهای است که ایجاد اشتغال به همراه دارد و همه ذینفعان نیز به کارگرفته میشوند.
حاجیکریم: شاید تصمیمگیری درباره تخریب یک سد به سبب فشارهای اجتماعی و سیاسی خیلی سخت باشد و نشود کاری صورت داد. اما کشور ما و مردم ما نشان دادهاند که وقتی خواسته ای ، خواسته همه آنهاست این پتانسیل را دارند که کار نشدنی را به کار شدنی تبدیل کنند. اتفاقاتی که در سالهای اخیر رخ داده مؤید همین گامهای بزرگی است که مردم برداشتهاند.
مسگرپور: با این کار یکپارچگی اجتماعی نیز به وجود میآوریم. اینجاست که میتوانیم این بحران را به فرصت تبدیل کنیم . برای نمونه ما در فدراسیون صنعت آب ایران با تجمیع دستاندرکاران و تشکل های صنعت آب ، میخواهیم به افزایش بهرهوری برسیم.
همه آنچه مرور کردید و به ویژه فقدان مدیریت یکپارچه در عرضه و تقاضا یا عدم مشارکت ذینفعان در تصمیمگیری درباره منابع آب در کنار نبود نقشه جامع آب و یا عدم انجام آمایش سرزمین برای جانمایی طرحها نشان از این دارد که حکمرانی مطلوبی در زمینه مدیریت منابع آب نداریم . همه در حال طرح بحران آب و مشکلات ناشی از تغییر اقلیم و خشکسالی هستند. آیا شما راهکاری هم برای برونرفت از این بحران دارید؟
حاجیکریم: باید اول واقعیتی را بپذیریم. اقلیم ما سرزمینی است که ۸۵درصد آن خشک و بیابانی است و بعد به دنبال راهکار برای برونرفت از بحران کنونی بگردیم. ممکن است گفته شود فعلاً پتانسیل در سدسازی وجود دارد و اگر سدنسازیم چه کنیم؟ در مقام پاسخ به این پرسش و البته به صورت تئوری باید بگویم دنیای امروز دنیای گذر از سختافزار به نرمافزار است و این یعنی همان افزایش بهرهوری. اتخاذراهکارهایی که بتوانیم ثروت موجود را چندین برابر کنیم، ما کشوری هستیم با تلفات بسیار در شبکه آبیاری. اگر تلفات شبکهای آب را کاهش دهیم، تلفات آبرسانی را به حداقل برسانیم میتوانیم ازهزاران میلیارد تومان هزینه های مستقیم و چندین برابر آن هزینه های غیر مستقیم اجتماعی و سیاسی و …. برای انتقال حوضه به حوضه آب جلوگیری کنیم و در مقصد طرحهای انتقال با افزایش بهرهوری آب مشکل را رفعکنیم. اگر ما از پتانسیل دانشگاهی خود به درستی و بهموقع استفاده کنیم، اگر از تصفیهخانههای آب و فاضلاب و نیروی انسانی به درستی استفاده کنیم میتوانیم بر بهینه کردن و بالابردن راندمان در همه تأسیسات آب و فاضلاب کشورمان استفاده کنیم، ما فارغالتحصیلات کشاورزی به وفور داریم و میتوانیم در بهینه کردن تولید کشاورزی استفاده کنیم. سرانه تولید کیلوگرمی در دنیا متوسط تولید ۲ کیلوگرم در هر متر مکعب است و در ایران حدود یک کیلوگرم و این در مقایسه با کشورهای دنیا زیبنده جامعه ما نیست.
آقای خزاعی شما باین بحث موافقید به ویژه در شرایطی که در کشور از هر سو شاهد بلندشدن آه مردم از خشک شدن رودخانه زاینده رود یا از مشکلات دریاچه ارومیه یا نشست زمین در فارس و خشکشدن منابع آب زیرزمینی این خطه یا در کرمان مسائلی از این دست هستیم و یا مردم چهارمحال و بختیاری که مناقشه بر سر انتقال آب را شاهدیم و همه اینها نشان از عدم حکرانی مطلوب در زمینه منابع آب دارد.
خزاعی: آب یک ثروت عمومی است. ما نیاز به مدیریت منابع آب داریم . بنابراین هرکسی به اندازه سهم خویش و نسبت به آنچه در تأمین منافع ملی ایفا میکند باید بتواند ازاین منابع برخوردار باشد و اینگونه نیست که دراختیار کسی باشد. چیزی که از آن غافل بودهایم و اینک میخواهیم در فدراسیون صنعت آب ایران با کمک اندیشمندان و متخصصان آب و بهره گرفتن از تجریه سایر نهادها و ارگانها عملی کنیم به کانال صحیح انداختن مدیریت منابع آب است. باید متوجه باشیم که به همان اندازهای که صنایع با هزینه بالایی آب مورد نیاز خود را تأمین میکنند کشاورزی ما با قیمت اندکی آب را مصرف میکند. باید از تجریه سایر کشورها نیز بهره بگیریم زیرا این موضوع منحصر به ایران نیست و الان در آمریکا نیز مواجه به کمآبی هستند.
مطالب مرتبط
مجرمان در کرمان به جای زندان، درخت میکارند
محیط زیست کرمان: غازهای وحشی تلف شده در رفسنجان نمونهگیری میشود
آخرین وضعیت سفر در تعطیلات ۲۲ بهمن
ترافیک سنگین در قشم و گیلان و کمبود جا در بوشهر
۲۷ روز پس از حمله تروریستی کرمان
تعداد مجروحان بستری در بیمارستان به ۷ نفر رسید
شهادت نازنین آچکزهی یکی دیگر از مجروحان حادثه کرمان
۱۷ روز بعد از حادثه تروریستی کرمان
ترکشهایی که امکان خارج کردن آنها نیست
افزایش ۲۶ درصدی مرگهای منتسب به آلودگی هوا در ۱۴۰۱
۲۵ مجروح حادثه تروریستی کرمان همچنان بستریاند
وزیران گردشگری ۳۵ کشور آسیایی در راه یزد
۲ مجروح انفجارهای کرمان آسمانی شدند
نظر کاربران
نظری برای این پست ثبت نشده است.
تبلیغات
وب گردی
- 8 نمایندگی تعمیر پکیج ایران رادیاتور در تهران + اطلاعات تماس
- اسپیکر بلوتوثی ارزان و باکیفیت: کدام مدلها را بخریم
- کیفیت و زیبایی را با خدمات دندانپزشکی دکترتو کلینیک تجربه کنید
- علائم دندان آسیاب درآوردن کودکان چیست؟ 5 علائم + راه تسکین
- اجاق گازهای ﺧﺎﻧﮕﯽ بدون ترموکوپل توقیف و جمعآوری میشود
- معرفی تورهای خارجی ارزان
- آلبوم جدید مُجال ظرفیت جدی و جدیدی از موسیقی را فریاد میزند!
- آیا مشاوره حقوقی تلفنی کاربردی است؟
- برونشیت کودکان چیست و چه علائمی دارد؟
- برگزیدگان اجلاس توسعه نرمافزار ایران (۲۰۲۴) معرفی شدند بیشتر
بیشترین نظر کاربران
معمای ریاست محیط زیست در کابینه رئیسی
بیشترین بازنشر
ستاندن حیات از غزه
پربازدیدها
1
به نام حیوانات به کام باغوحشداران
2
«بمو» را تکهتکه کردند
3
سوداگران گنج پل تاریخی ۳۰۰ ساله در بابل را تخریب کردند
4
محیطبانها با رد زنی چرخهای موتورسیکلت به شکارچیان رسیدند
5
کبوتر نماد مناسبی برای صلح است؟
دیدگاهتان را بنویسید