بخشی از دانشمندان درمورد اینکه دربارهٔ نقاط اوج اقلیمی صحبت و تأکید کنند، محتاط هستند چون تعریف مخاطرات و ارزیابی احتمالی آنها در این حوزه دشوار است. از طرف دیگر گروه اقلیت از دانشمندان نیز هستند که درباره واقعی‌بودن این خطرات یا افزایش بیشتر دمای زمین مشکوک هستند. 

 

«تیم لنتون»، اقلیم‌شناس در دانشگاه اکستر انگلستان می‌گوید: «این نقاط اوج تهدیدهایی بزرگ هستند که بشریت هیچ‌گاه پیش از این با آنها روبه‌رو نشده است.» گزارش او همکارانش دربارهٔ ارزیابی وضعیت اقلیم جهان با حمایت صندوق زمین «بزوس» انجام شده است. این صندوق یک سازمان غیرانتفاعی در واشنگتن دی‌سی است که توسط «جف بزوس» بنیانگذار «آمازون» راه‌اندازی شده است. 

این گزارش چند روز قبل در اجلاس اقلیمی دوبی (کاپ ۲۸) منتشر شد. اجلاسی که قرار است عملکرد جهانی در اجرای مفاد توافق پاریس را ارزیابی کند. 

 

انتشار در حال افزایش گازهای گلخانه‌ای

داده‌های منتشر شده در کاپ ۲۸ عمق این چالش را روشن می‌کند. دانشمندان روز سه‌شنبه این هفته اعلام کردند که انتشار جهانی گازهای گلخانه‌ای با منشأ سوخت‌های فسیلی در سال جاری با افزایش ۱.۱ درصد نسبت به سال گذشته، در مسیر ثبت رکورد ۳۷ میلیارد تن دی‌اکسید کربن است. «دیده‌بان اقدامات اقلیمی»، یک کنسرسیوم علمی که سیاست‌های اقلیمی را نظارت می‌کند، تخمین زده که تعهدات فعلی کشورها برای انتشار گازهای گلخانه‌ای، همانطور که در توافق پاریس هم آمده، هنوز هم می‌تواند منجر به افزایش ۲.۵ درجه سانتیگرادی دمای عمومی زمین نسبت به دوران پیش از انقلاب صنعتی شود. 

گزارش «نقاط اوج»، تصویری از آنچه که در نهایت می‌تواند در جهان رخ دهد را نشان می‌دهد. این گزارش شواهدی را در مورد علل بالقوه و احتمال وقوع ۲۶ نقطهٔ اوج اقلیمی ارزیابی می‌کند؛ آستانه‌هایی که اگر از آن عبور شود، تغییراتی غیرقابل برگشت در اکوسیستم‌های زمین به‌وقوع می‌پیوندد.

 

فوری‌ترین خطر متوجه آبسنگ‌های مرجانی سراسر جهان است که حتی با گرم‌شدن زمین در سطح فعلی هم در حال تهدید هستند. صفحه‌های یخ در گرینلند و قطب جنوب نیز در معرض خطر فروپاشی غیرقابل برگشت هستند که می‌تواند سطح دریا را در همین قرن و پس از آن افزایش دهد.

تنها با ۱.۵ درجهٔ سانتیگراد افزایش دما نسبت به دوران پیش از انقلاب صنعتی، جنگل‌های شمالی کره‌زمین در معرض خطر قرار گرفته‌اند، همانطور که جنگل‌های ساحلی مانگرو و سایر اکوسیستم‌های ساحلی با همین تهدید روبرو هستند. افزایش دما به‌میزان کمتر از ۲ درجهٔ سانتیگراد می‌تواند بخش‌های بزرگی از جنگل‌های استوایی در آمازون را تبدیل به «ساوانا» کند و زندگی را در سراسر امریکای جنوبی مختل کند. از طرف دیگر باعث انتشار کربن بیشتر به جو شود. (ساوانا زیستگاه‌هایی به شکل علفزار با درخت‌هایی با فاصله نسبتأ زیاد از یکدیگر هستند.)  

 

حالا چه باید کرد

«مانجانا مولگاریت»، دانشمند علوم سیاسی در دانشگاه اسلو و یکی از نویسندگان این گزارش می‌گوید: «در نظر گرفتن نقاط اوج باعث می‌شود دریابیم که اقدامات کوتاه‌مدت حتی فوری‌تر از آنچه فکر می‌کنم لازم است.» 

هیئت بین دولتی تغییراقلیم سناریوهای مختلفی را با هدف دستیابی به هدف ۱.۵ درجه سانتیگراد ارزیابی کرده است، اما تقریباً همهٔ این سناریوها اجازه می‌دهند پیش از اینکه دما کاهش پیدا کند، به‌طور موقت از این سطح فراتر رود. چون تلاش‌های انسانی بر این پایه استوار است که دی‌اکسید کربن را در اواخر این قرن از اتمسفر حذف کند. چنین سناریوهایی خطر عبور از نقاط اوج را افزایش می‌دهند و همین امر باعث خواهد شد که بازگرداندن شرایط اقلیم به وضعیت فعلی غیرممکن شود. این بدان معناست که تصمیم‌های انسانی یک تا دو دههٔ آینده می‌تواند زندگی در این سیاره را برای هزاران سال تحت تأثیر قرار دهد. 

مولگاریت می‌گوید: «سیستم‌های حکومتی که ما امروز داریم برای مشکلی از این نوع مناسب نیستند.»

 

یک سوال 

با این حال، برای برخی از محققان، سوال اینجاست که از نظر اجتماعی و سیاسی، آیا تمرکز بر نقاط اوج تفاوتی ایجاد می‌کند؟ «مایکل اوپنهایمر»، اقلیم‌شناس دانشگاه پرینستون امریکا می‌گوید: «من شک دارم!» 

او تردید دارد که شدت فزایندهٔ رویدادهای شدید آب‌وهوایی و سایر اثرات اقلیمی بیش از آنکه بر تغییر ذهن‌ها و اقدامات تأثیرگذار باشد، تنها چند هشدار اقلیمی صرف باشند. علاوه‌براین، او می‌گوید اگر دولت‌ها اقدامات کافی برای حفاظت از شهروندان خود در برابر رخدادهای شناخته‌شدهٔ اقلیم انجام دهند «نیاز نیست نگران نقاط اوج باشند.» 

این گزارش همچنین امیدهایی نیز دارد. از جملهٔ این امیدواری‌ها، نزدیک‌شدن به نقاط اوجِ مثبت بالقوه‌ای است که در سامانه‌های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی پیش‌بینی می‌شوند و اگر این نقاط اوج فرا برسند، مزایایی فراوان برای عبور از شرایط وخیم اقلیمی رقم خواهد خورد. دانشمندان می‌گویند شواهدی از یکی از همین نقاط اوج را می‌بینند و آن، ارزان‌تر شدن انرژی‌های بادی و خورشیدی و سرمایه‌گذاری‌های بیشتر روی انرژی‌های تجدیدپذیر برای گذار از سوخت‌های فسیلی به‌سمت انرژی‌های پاک است. 

آنچه روشن است، کافی نبودن سیاست‌هایی است که دولت‌ها تاکنون دنبال کرده‌اند. لنتون می‌گوید: «ما باید برخی از نقاط مثبت را پیدا کنیم که اقداماتی را برای یک مسیر جایگزین تسریع کند.»