سه زن با لباس‌های محلی و سوزن‌دوزی بلوچی در پنلی روبه‌روی جمعی از فعالان اجتماعی نشسته‌اند تا قصهٔ توانمندشدنشان را با آنها که به دهان آنها خیره شده‌اند، در میان بگذارند.این زنان از کمک تسهیلگران «بنیاد توسعهٔ کارآفرینی زنان و جوانان» در طرح توسعهٔ جامعهٔ محلی بهره برده‌اند و توانمندی‌های خود را کشف کرده‌اند. آنها که امروز به خودباوری رسیده‌اند، حالا برای آینده‌ای بهتر از طریق شکل‌گیری گروه‌های خودیار، ایجاد کسب‌وکارهای خرد جمعی و درنهایت ایجاد سازمان‌‌های پایدار مردمی و مستقل محلی برنامه‌ریزی می‌کنند. 

 

عجیب و غریب مثل زنان توانمند

ناهید که جوان‌ترین این زنان و بیست‌وچندساله به نظر می‌آید، آن‌طور که خودش می‌گوید تا پیش از اینکه پایش به «خانهٔ هدی» باز شود، برای انجام فعالیت‌های روزمره‌اش به مادرش تکیه می‌کرده و توانایی برقراری ارتباط با جامعه را نداشته است. او که حالا سرگروه «گروه خودیار خورشید» در محلهٔ دایی‌آباد زاهدان و دانشجوی ترم دوم رشته‌ٔ روانشناسی است، به این امید که بتواند کنار خانواده‌هایی که امروز می‌شناسد بماند و باری از دوش آنها بردارد. او که پیش‌ازاین مجبور به ترک تحصیل شده بود، دربارهٔ اولین مواجهه خود با گروهی که به توانمندسازی زنان سیستان‌وبلوچستان یاری می‌رساندند، می‌گوید:‌ «حوالی سال ۹۶ وقتی دیگر امیدی به ادامه‌تحصیل نداشتم، خیلی اتفاقی از خانهٔ هدی سر درآوردم. آنجا زنانی را دیدم که به‌نظرم عجیب و غریب می‌آمدند. چون در دنیای محدودی که من زندگی کرده بودم، اینکه زنان، اجتماعی و قوی و توانمند باشند، چیز عجیبی بود.» اما همین حضور در سازمان مردم‌نهاد خانهٔ «هنر، دانش و یاری (به اختصار هدی)» زندگی او را زیر رو کرد:‌ «تصمیم گرفتم آنجا کار کنم و بسیار هم یاد گرفتم و بعد از مدتی به‌عنوان مربی در آنجا مشغول شدم. حالا هم تسهیلگر گروه «نگین» هستم که برای کودکان، نوجوانان و جوانان ۷ تا ۲۵ سال کارگاه‌های آموزشی، فرهنگی و هنری، توسعهٔ فردی، اجتماعی و اقتصادی برگزار می‌کند.» 

 

 می‌خواهم نمایندهٔ مجلس شوم

«جان‌بی‌بی گمشادزهی» هم که به‌نظر می‌آمد در اواسط سال‌های دههٔ ۳۰ زندگی‌اش باشد، زن دیگری از اهالی شیرآباد زاهدان بود که سابقهٔ عضویت و حضورش در گروه‌های خودیاری و تسهیلگری که برای توانمندسازی زنان حاشیه‌ٔ شهر زاهدان پا گرفته بود، به دوران نوجوانی او بازمی‌گشت. جان‌بی‌بی که امروز سرگروه «گروه طلوع امید» است، می‌گوید وقتی که فقط ۱۳ سال داشته، علاقه‌اش به بافتنی او را به خانه هدی کشانده بود. 

 

جایی که گروهی از زنان حاشیه‌نشین در محلهٔ شیرآباد زاهدان در سوله‌ای دور هم جمع شده بودند و بافتنی می‌بافتند:‌ «اینکه می‌دیدم زنان در چنین جمعی حاضر شدند، کار می‌کنند و درآمدی دارند، برایم خیلی جالب بود. همان سال‌ها بود که من هم تصمیم گرفتن یکی از این زنان باشم. شروع به بافتنی بافتن کردم و پس‌اندازی هم دست‌وپا کردم.» او که از قدیمی‌ترین سرگروه‌های این سازمان مردم‌نهاد به حساب می‌آید، می‌گوید در همان حدود سن ۱۳سالگی که حضور فعالی در گروه‌ها داشته، داوطلب شده تا سرگروه هدایت زنان جامعهٔ محلی خود باشد:‌ «گفتند چه کسی می‌خواهد مسئولیت سرگروهی را به‌عهده بگیرد؟ من داوطلب شدم تا زنان کار کنند و پس‌انداز کردن را بیاموزند. آن زمان اینطور بود که وقتی پس‌انداز به ۳۰۰ هزار تومان می‌رسید، یک چرخ خیاطی به زنان هدیه می‌دادیم.» جان‌بی‌بی‌ که در خانوادهٔ مذهبی و سنتی به دنیا آمده بود، می‌گوید که پدرش برای حضور او در این جمع کارآفرین شرط و شروطی گذاشته بود: «پدرم گفت فقط به‌شرط اینکه در حوزه درس بخوانی، اجازه می‌دهم که فعالیتت را ادامه دهی. این‌طور شد که من هر روز تا سال ۹۰ بعد از مدرسه با هر ضرب و زوری بود، خودم را به خانهٔ هدی می‌رساندم که وظیفهٔ سرگروهی زمین نماند.» او می‌گوید که آشنایی او با فعالان اجتماعی بیشتر و گسترده شدن روابطش، امکان برنامه‌ریز‌ی‌های مؤثر برای آیندهٔ فعالیت زنان در حاشیهٔ شهر زاهدان را فراهم کرد: «یادم است که از همان سال‌ها تلاش کردیم که برای بچه‌های ۶ تا ۱۲ سال کلاس‌های کامپیوتر برگزار کنیم.» آنطور که جان‌بی‌بی می‌گوید آوردهٔ حضور او و زنانی مثل او در این گروه، رسیدن به خودباوری، افزایش انگیزه، اعتمادبه‌نفس و شکوفایی استعدادهایشان بوده است: «امروز یک گروه ۳۸ نفره را هدایت می‌کنم و همچنین با همراهی بعضی دیگر از فعالان اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهاد، با هدف سوادآموزی ۱۰۴ نفر را از ۱۰ تا ۶۷ سال در شیرآباد و همت‌آباد آموزش می‌دهیم. همچنین، تلاشمان این است که در کنار این، مهارت‌های لازم زندگی را نیز به این افراد آموزش دهیم.» جان‌بی‌بی‌ که امروز زنی مقتدر و پل ارتباطی خانهٔ هدی با سازمان‌های مردم‌نهاد دیگر است، درنهایت می‌گوید می‌خواهد در آینده نمایندهٔ مجلس شود تا گره‌ای از مشکلات مردم باز کند.

 

خط بطلان بر تعصبات مخرب فرهنگی با اشتغال پایدار زنان

«مرضیه حسن‌زهی»، زنی سبزه‌رو که در میانهٔ حرف‌هایش از سر ذوق مدام می‌خندد و امروز مدیرعامل انجمن امید یا همان خانهٔ هدای سابق در شیرآباد از حاشیهٔ شهر زاهدان است. او که به‌نظر می‌آید در اوایل دههٔ پنجاه باشد، از ابتدای شکل‌گیری خانهٔ هنر، دانش و یاری که هدفش توانمندسازی جوامع محلی است، حضور فعالی داشته و از سال ۹۰ با ۶۰ نفر از زنان سوزن‌دوز محلی اولین خانهٔ هدی را پایه‌گذاری کرده است. حسن‌زهی دربارهٔ تجربهٔ کارآفرینی و توسعهٔ کسب‌و‌کار محلی برای زنان حاشیه‌نشین محلهٔ شیرآباد زاهدان می‌گوید: «با همکاری زنان محلی کارگاه‌های آموزشی برگزار کردیم و به‌مرور با پیشرفت کار، آموختیم که ارتباطات در توسعهٔ کسب‌وکار حرف اول را می‌زند و تلاش کردیم با بخش‌های مختلف ارتباطات مؤثری برقرار کنیم.» به گفتهٔ او این رویه باعث شده است ۶۰۰ زن گرد هم جمع شوند و تعصبات فرهنگی‌ که مانع پیشرفت زنان بوده، از بین برود: «حضور فعال زنان و اشتغال پایدار آنها تعصبات مخرب فرهنگی‌ را که زنان را به انزوا می‌کشاند، از بین برده است.» او درنهایت، کمک به توسعهٔ کسب‌وکار زنان بلوچی را به‌عنوان یک خواستهٔ جمعی مطرح می‌کند: «ما امیدواریم که این جمع ۶۰۰ نفری به شش هزار نفر برسد و خواستهٔ جمعی این مردم فراهم شدن امکان توسعهٔ کسب‌وکارشان در این بستر و تسهیل قوانین موجود برای ادامهٔ فعالیت آنها با همراهی خیرین و جامعهٔ مدنی است.» 

بنیاد توسعهٔ کارآفرینی زنان و جوانان با هدف توسعهٔ جامعهٔ محلی و با رویکرد مدل‌سازی و نهادسازی، تسهیلگری بهبود و توسعه خانه‌های هدی و چندین نهاد و گروه خودیار را برعهده دارد. باور کردن و مشارکت دادن اعضا جوامع محلی در فرایند توانمندسازی، می‌تواند مسیری پایدار برای سازمان‌های جامعهٔ مدنی فعال در این حوزه باشد.