اصل اول قبول شدهٔ جهانی و اجماع‌نظر همهٔ کارشناسان تغذیه و سلامت کودکان می‌گوید که بهترین شیر برای شیرخوار، شیر مادرش است. به بیان دیگر بهتر است که هر نوزادی که به دنیا می‌آید از شیر مادر خودش تغذیه کند. با این وجود در مواردی از جمله بیماری‌های خاص نوزاد مثل بیماری‌های متابولیک، بیماری‌های ویژهٔ مادر که امکان دادن شیر را از او ساقط می‌کند و یا تحت‌درمان بودن با بعضی داروهای خاص که البته درصد بسیار جزئی در کل جهان را شامل می‌شود، پزشکان را به ناچار مجبور به تجویز شیرخشک برای نوزادان می‌کند. همچنین ۳ تا ۵ درصد مادران به شکل ژنتیکی اصلاً توانایی تولید شیر ندارند.

 

در کنار این مسائل اجتماعی-اقتصادی بر حجم شیر مادر تأثیر می‌گذارد و آن را کاهش می‌دهد که در این موارد هم شیرِ کمکی در کنار شیر مادر برای کودک تجویز می‌شود. این موارد عموماً شامل حدود ۲۵درصد نوزادانی می‌شود که مجبور به جدا شدن از شیر مادر و وابسته‌شدن به شیرخشک هستند. از این تعداد هم بین ۹۰ درصد این کودکان نیز به دلیل حجم کم شیر مادر و نقص رشد کودک به شیرخشک روی می‌آورند. البته در این تجویز‌ها چندان بنیه اقتصادی مطرح نیست و فقط در مورد مادرانی که سوءتغذیه حاد و شدید داشته و نمایهٔ توده بدنی آنها کمتر از عدد ۱۶ قرار دارد و به شدت لاغرند، توصیه به تغذیه کودک از طریق شیرخشک می‌کنیم. 

 

با این حال در کشورهای کمتر توسعه‌یافته، میزان شیوع سوءتغذیه حاد و شدید بین مادران دیده می‌شود که عموماً حجم شیر آن‌ها بسیار کم است. البته این مورد چندان شامل حال کشور ما نمی‌شود و درصد آن ناچیز است. اما آنچه بیشتر در کشور ما مشاهده می‌شود، تأثیر مسائل روحی-روانی و برهم خوردن آرامش مادر و تشویش ذهنی، مشکلات روابط داخل خانه است که بر میزان و حجم تولید شیر اثر جدی دارد. به بیان دیگر بسیار دیده می‌شود که حتی تغذیهٔ مادران مشکل زیادی ندارد اما به دلایل ذکر شده، حجم تولید شیر این زنان پایین‌تر از میزانی است که باید باشد. 

 

با این وجود هرچند که درصد کودکانی که مجبور به تغذیه با شیرخشک هستند، به مراتب کمتر از جمعیت غالب نوزادان است اما به‌هرحال چون شیر خشک به عنوان تنها منبع تغذیه‌ و یا مکمل شیر مادر برای آنها تجویز می‌شود، یک مادهٔ مغذی ارزشمند است. این همه البته محدود به ارزش غذایی شیرخشک عادی است که با ویتامین‌ها و املاح تا جای ممکن به ترکیب شیر مادر نزدیک شده است. اما این شیرخشک‌ها برای کودکانی که توانایی هضم لاکتوز را ندارند یا مبتلا به بیماری‌های متابولیک هستند و یا به عوارض گوارشی پس از مصرف شیر دچار می‌شوند، ارزشی ندارد و آنها باید از شیرخشک‌های رژیمی تغذیه کنند که برایشان بسیار حیاتی است. 

 

 به‌طور کلی جمعیت این کودکان شامل حدود ۷ درصد کل شیرخواران است که نیازهای خاصی دارند و ناتوان از هضم شیر عادی هستند. همچنین میزان شیوع بیماری‌های متابولیک بین نوزادان بین یک در ۱۰ هزار تا یک در ۵۰ هزار تولد زنده است که نشان از نادر بودن این وضعیت دارد. با این حال این کودکان نیز حق حیات دارند و وزارت بهداشت موظف است که این دسته از شیرخشک‌های خاص و رژیمی را به‌طور مرتب بدون هیچ بهانه‌ای همیشه در دسترس خانواده‌‌ها قرار دهد تا با تأیید پزشک فوق تخصص غدد و متابولیک کودکان به آنها تجویز شود. چرا که اگر این نوع شیرخشک‌های دارویی برای آنها در دسترس نباشد، دچار اختلالات عملکردی به خصوص در عملکرد سیستم مغز و اعصاب می‌شوند و طول عمر آنها به شدت کاهش می‌یابد و نرخ مرگ و میر آنها افزایش پیدا می‌کند. همچنین این بچه‌ها دچار عقب افتادگی‌های ذهنی و مشکلات تکاملی خواهند شد. 

 

بنابراین جامعه موظف است که این تعداد محدود کودکان مبتلا به بیماری متابولیکی را حتماً تحت پوشش قرار دهد. همچنین پیامد‌های منفی کمبود شیرخشک به طور کلی برای کودکان زیر شش ماه که تنها منبع تغذیهٔ آنها این مادهٔ مغذی است، به‌شدت افزایش می‌یابد. به‌علاوه احتمال دارد که یک عقبگرد تاریخی رخ دهد و همهٔ تلاش‌ها برای کاهش سوء تغذیه وزنی و قدی نقش بر آب شود. چنانچه ما توانسته بودیم این میزان سوءتغدیه را که پیشتر در ردهٔ متوسط جهانی قرار داشت به رده خفیف برسانیم اما با ادامه‌یافتن کمبود شیرخشک، ممکن است که کودکان مبتلا به این نوع سوءتغذیه بیشتر متولد شوند. همچنین بسیاری از کودکان در معرض چاقی قرار می‌گیرند و مشکلات تغذیه‌ای برای کودکان در مرحلهٔ شیرخواری ایجاد کند. همچنین کودکان بالای شش ماه هم بیشتر در معرض سوءتغذیه وزنی و قدی قرار می‌گیرند. بنابراین سیستم بهداشت و درمان باید پیش‌بینی لازم و تدارکات کافی برای حمایت از این جامعه هدف صورت بگیرد که با این نوسانات مختلف مسئلهٔ کمبود شیرخشک در بازار رخ ندهد. تصورم این است که مدیریت و ساماندهی شیرخشک باید تغییر کند و مجاری خروج و قاچاق شیرخشک را بببندیم تا این معضل کمبود شیرخشک هرچه سریع‌تر رفع شود.