روز گذشته ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهوری ایران درحالی پا به سالن اجلاس سران در شمال تهران گذاشت که شاخص آلودگی هوای پایتخت به‌دلیل ورود ذرات معلق با منشأ تالاب صالحیه در استان البرز به مرز «ناسالم برای گروه‌های حساس» نزدیک شده بود. این نخستین‌بار نبود که تهران به‌دلیل وزش توفان گردوغبار با آلودگی هوا روبه‌رو شده بود و اجلاس بین‌المللی مقابله با توفان‌های ماسه و گردوغبار نیز نخستین رویداد بین‌المللی برای این موضوع نبود.
شش سال قبل، زمانی که دولت یازدهم اجلاس بین‌المللی مقابله با گردوغبار را در دهم تیرماه ۹۶ برگزار می‌کرد، «معصومه ابتکار»، رئیس وقت سازمان حفاظت محیط زیست، گفته بود: «این اجلاس با پشتوانهٔ چندین قطعنامه که به ابتکار و پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران شکل گرفته، در ایران برگزار می‌شود.» او همچنین گفته بود: «مهمترین مسئله در کنفرانس بین‌المللی گردوغبار تبادل تجربیات و انتقال راه‌حل‌ها و بررسی چالش‌های مربوط به پدیدهٔ گردوغبار است. برخی از کشورها تجربیات موفقی در این زمینه دارند. ایران نیز تجربیات و دستاوردهای قابل‌ارائه‌ای در این موضوع دارد.» و ادامه داده بود: «سازوکارهای حقوقی، فنی و مالی در کنفرانس بین‌المللی گردوغبار بررسی خواهد شد و امیدواریم گام رو به جلویی در مقابله با گردوغبار در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی باشد.»
از آن زمان تاکنون، تغییر محسوسی در اقدامات دستگاه‌های مرتبط با پدیدهٔ گردوغبار مشاهده نشده است، اما به نظر می‌رسد که بخش مهمی از توفان‌های گردوغبار در این سال‌ها منشأ داخلی داشته‌اند. خشک شدن تالاب صالحیه در استان البرز، خشک شدن دریاچه ارومیه، خشک شدن تالاب میقان در استان مرکزی و از دست رفتن پوشش گیاهی دشت‌ها و عرصه‌های طبیعی در ماه‌های گذشته هوای شهرهای مختلف کشور را با افت کیفیت روبه‌رو کرده است. بااین‌حال، هنوز نسخه‌های داخلی برای مهار گردوغبار با منشأ داخلی در کشور جواب نداده است. همچنین در مورد گردوغبار با منشأ کشورهای خارجی همچون سدسازی‌های ترکیه، فرسایش خاک در منطقهٔ قره‌قوم ترکمنستان، بیابان‌های عراق و عربستان نیز اقدام مؤثر و ویژه‌ای از سوی دستگاه دیپلماسی کشور مشاهده نشده است. حتی در موضوع حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند و خشک شدن دریاچه هامون نیز که باعث وقوع توفان‌های گردوغبار در استان سیستان‌وبلوچستان شده نیز به نظر می‌رسد دولت و دستگاه دیپلماسی موفق عمل نکرده است.

سلاجقه: معاون دبیرکل سازمان ملل در این اجلاس حضور دارد که امیدواریم به مسئولیت‌های خود در راستای حفظ ابنای بشر و مقابله با گردوغبار بیشتر عمل کنند

رئیسی: علت گردوغبار استفادهٔ نادرست آب است
رئیس‌جمهوری که دولتش در ماه‌های اخیر با انتقادهای زیادی دربارهٔ مدیریت منابع آب و ضعف دستگاه دیپلماسی دربارهٔ منابع آب مشترک با کشورهای همسایه روبه‌رو شده است، روز گذشته در نخستین روز اجلاس، موضوع تأثیر منابع آب بر وقوع توفان‌های گردوغبار را مطرح کرد و گفت: «بدون تردید استفادهٔ نادرست و ناعادلانه منابع آبی در پیدایش طوفان‌های ماسه و گردوغبار نقش دارد و این مسئله مستلزم توجه ویژه به مدیریت منابع آبی و مصرف آن است.»
او توسعه‌یافتگی بدون توجه به مسائل محیط زیستی را رویه‌ای غلط و مردود از جانب برخی کشورهای توسعه‌یافته دانست و گفت: «کشورهای سلطه‌گر بدون توجه به مسائل محیط‌ زیستی و صرفاً با نگاه به منافع اقتصادی و توسعهٔ صنعتی و نظامی خود، مشکلات بسیاری را متوجه جوامع بشری کرده‌اند و با تهدید دریاها، جنگل‌ها و زمین‌ها به دیگر انسان‌ها ظلم می‌کنند.»
رئیسی، همفکری و همگرایی برای یافتن درمان معضل مشترک توفان‌های شن و ماسه و گردوغبار را از جمله راهکارهای مؤثر در مقابله با این پدیدهٔ مخرب محیط زیستی دانست و گفت: «در سال‌های اخیر قطعنامه‌هایی از سوی سازمان ملل و همچنین سازمان‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای مقابله با این پدیده‌ها صادر شده است که باید نسبت به آنها قدردان بود، اما اینکه کشورهای توسعه‌یافتهٔ سلطه‌گر تا چه میزان به این قطعنامه‌ها پایبندی دارند، ناشی از عدم ضمانت اجرایی این نوع قطعنامه‌هاست.»
او خواستار چاره‌اندیشی برای ضمانت اجرایی قطعنامه‌های سازمان‌های بین‌المللی در زمینهٔ حفاظت از محیط زیست شد «تا برخی کشورها با پشتوانهٔ قدرت و ثروت نتوانند آنها را نقض کنند».

رئیسی: بدون تردید استفادهٔ نادرست و ناعادلانه منابع آبی در پیدایش طوفان‌های ماسه و گردوغبار نقش دارد و این مسئله مستلزم توجه ویژه به مدیریت منابع آبی و مصرف آن است

سلاجقه: اقداماتی برای مقابله با گردوغبار در چهار استان عراق انجام می‌شود
«علی سلاجقه»، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، نیز موضوع تحریم‌ها را در اقدامات برای مقابله با گردوغبار مؤثر دانست و گفت: «۱۵ نهاد بین‌المللی در این اجلاس حضور دارند که باید به وظایف خود عمل کنند، از سازمان ملل انتقاد داشتیم؛ زیرا مسئلهٔ تحریم‌های ظالمه را نباید مبنای همکاری قرار دهد. معاون دبیرکل سازمان ملل در این اجلاس حضور دارد که امیدواریم به مسئولیت‌های خود در راستای حفظ ابنای بشر و مقابله با گردوغبار بیشتر عمل کنند.»
او گفت: «امیدواریم نتیجهٔ نهایی این اجلاس رهاوردی برای همهٔ کشورها در راه مقابله با گردوغبار باشد و الزامات قطعنامهٔ سازمان ملل متحد، کشورها را در کنار هم قرار دهد.»
سلاجقه همچنین از برنامه‌هایی گفت که برای مهار گردوغبار در دست انجام است: «ازآنجاکه تأکید رئیس‌جمهور محترم دولت مردمی سیزدهم بر اجرایی شدن نتایج این اجلاس‌ها است، اقدامات عملی نیز شروع شده است. به عنوان مثال در چهار استان کشور عراق و دو استان مجاور ایران عملیات اجرایی شروع می‌شود.»
وزیر محیط زیست عراق: همکاری بین‌المللی ضرورت دارد
«نزار ئامیدی»، وزیر محیط زیست عراق نیز در این اجلاس با اشاره به اینکه آلودگی‌های محیط زیستی کشورهای مختلف را با چالش‌های اجتماعی و بهداشتی همراه کرده است، گفت: آلودگی‌های محیط زیستی و مشکلات کاهش سطح آب دریاها و… مسائل اقتصادی و اجتماعی کشورها را تهدید کرده است. همکاری‌های بین‌المللی برای مقابله با توفان‌های گردوغبار ضرورت دارد.
ئامیدی گفت: «عراق معتقد است که باید همکاری‌های ملی بین‌المللی و منطقه‌ای برای حفاظت از محیط زیست از جمله مسئلهٔ گردوغبارها توسعه یابد و توجه به تغییراقلیم از برنامه‌های دولت عراق است.»
وزیر محیط زیست عراق همچنین توصیه کرد هیئت‌های فنی کشورها با یکدیگر تبادل تجربهٔ فنی داشته باشند. او همچنین از اجرای طرح‌های محیط زیستی در استان‌های مختلف این کشور نظیر کربلا خبر داد.
وزیر محیط زیست قطر: تا ۲۰۳۰ برنامهٔ مقابله با بیابان‌زایی داریم
«فالح بن ناصر آل ثانی»، وزیر محیط زیست و تغییراقلیم قطر نیز در این اجلاس گفت: «با توجه به تأثیرات گردوغبار در اقتصاد کشورها، باید در راستای توسعهٔ اقتصادی جامعهٔ بشریت در کشورهای توسعه‌یافته و فقیر همکاری داشته باشیم.»
او ادامه داد: «کشور قطر برنامهٔ منظمی برای مقابله با بیابان‌زایی تعریف کرده است که تا سال ۲۰۳۰ به‌طور کامل انجام خواهد شد. از جمله این برنامه‌ها کاشتن گیاه در مناطق بیابانی قطر است که کاشت یک میلیون اصله نهال در شهرهای بیابانی کشور قطر از جمله این برنامه‌ها است.»
*معاون سازمان محیط زیست: الان نمی‌توان در مورد برنامهٔ کشورها قضاوت کرد
«ایرج حشمتی»، معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست کشور، با بیان اینکه «همهٔ کشورها دید مثبتی به این اجلاس دارند و همه پذیرفته‌اند که گرد‌وغبار موضوعی فرامرزی است» به خبرنگار «پیام‌ما» گفت: «بسیاری از کشورها هم پیش‌بینی می‌کنند که ممکن است درگیر گردوغبار شوند. بیانیهٔ ایران در روز اول نشست بسیار خوب بود، خصوصاً پیشنهاد تأسیس صندوق بین‌المللی محیط زیست و همکاری بین بخشی بسیار مهم بود.»
به گفتهٔ او نمایندهٔ امارات متحده عربی در گفته‌های خود از سوریه به‌خوبی پشتیبانی کرد و نمایندهٔ عراق دربارهٔ عملیات اجرایی توافق‌نامه‌هایی که با ایران دارد، صحبت کرد. حشمتی ابراز امیدواری کرد که ایران در این روزها مذاکرات را به‌خوبی پیش ببرد و در این سه روز نشست‌ که با موضوعات اثرات اجتماعی و اقتصادی طوفان‌های گردوغبار، تسریع در همکاری‌های بین‌المللی برای حل مشکل گردوغبار و در پایان اجرای طرح‌های مقابله با طوفان‌های گردوغبار است، فعالانه عمل کند.
معاون محیط زیست انسانی این اجلاس را «دستاورد بزرگی» دانست و ابراز امیدواری کرد که مسئله با کمک کشورهای همسایه و آنها که دغدغهٔ محیط زیستی دارند، پیش برود. او ادامه داد: «ایران پیشروی این اجلاس و پیشرو برای ثبت روز جهانی مقابله با گردوغبار یعنی ۱۲ جولای بود و همهٔ اینها عاملی است که بتوان به نتایج خوبی دست یافت.»
حشمتی در پاسخ به این پرسش که «برخی برنامه‌های عنوان‌شده در این نشست تاکنون جنبه‌های عوام‌پسندانه و پوپولیستی داشته‌اند و کشوری چون عربستان از ایدهٔ بارورسازی ابرها صحبت کرده است و با این اوصاف در مواجهه با این رویکردها چه باید کرد؟» گفت: «ایران هدفگذاری دارد و می‌خواهیم یک مرکز منطقه‌ای ایجاد کنیم و بعد فضایی ایجاد کنیم که کشورهای متأثر از این وضعیت در صندوق این مرکز مبالغی را تزریق کنند. می‌دانیم هر کشوری ممکن است نظراتی بدهد و بگوید نسبت به ماجرا بی‌توجه نبوده، اما ایران می‌خواهد ریل‌گذاری صحیحی داشته باشد و کار جلو رود و حرف‌های همهٔ کشورها باید شنیده شود. نکات مثبتش استفاده شود و آنجا که حس می‌کنیم ضعف وجود دارد، در گذر زمان اصلاح شود.»
او گفت: در حال حاضر دربارهٔ برنامه‌ها و نقشه عمل کشورها نمی‌توان قضاوت کرد و در اجلاس هر کشوری می‌خواهد خودش را عرضه کند و باید منتظر ماند.
بیانیهٔ اجلاس: صندوق منطقه‌ای و صندوق جهانی ایجاد شود
در روز نخست اجلاس، بیانیه‌ای از سوی ایران صادر شد که آن را حشمتی، معاون سازمان حفاظت محیط زیست خواند. در این بیانیه آمده است: «جمهوری اسلامی ایران برمبنای اعلامیهٔ نشست منطقه‌ای وزرای محیط‌ زیست در تهران در جولای سال گذشته، متعهدانه‌ از ایجاد صندوق منطقه‌ای برای منطقه غرب آسیا و آسیای میانه و در گام‌های بعدی ایجاد صندوق بین‌المللی برای پشتیبانی از اقدامات اجرایی در زمینهٔ مقابله با توفان‌های گردوغبار حمایت کرده است و کشورهای ذی‌ربط را به مشارکت در انجام این مهم تشویق می‌کند.»
در این بیانیه همچنین آمده است: «با اعتقادی راسخ بر اهمیت ایجاد مراکز منطقه‌ای و کارگروه‌های فنی مشترک در هماهنگی و با همکاری کشورهای تحت‌تأثیر پدیدهٔ گردوغبار و آسیب‌دیده از این پدیده، اعلام می‌دارد که پیش‌نویس ایجاد سازمان منطقه‌ای محیط‌زیست را تدوین کرده است. واضح است که این نهادها به‌لحاظ مسئولیت تاریخی کشورهای توسعه‌یافته برای ظرفیت‌سازی، تسهیل در انتقال فناوری و تأمین منابع مالی می‌توانند نقش اساسی در افزایش ظرفیت، ارائهٔ پشتیبانی‌های فنی و نظارت بر آماده‌سازی و اجرای دقیق برنامه‌های عمل و اقدام منطقه‌ای و زیرمنطقه‌ای ایفا کنند. بنابراین، جمهوری اسلامی ایران آمادگی دارد همچون گذشته در همکاری‌های بین‌المللی مشارکت و نقش فعال ایفا کند و دانش و تجربهٔ گستردهٔ خود را برای سازگاری، مدیریت و مقابله با چالش‌های ناشی از توفان‌های گردوغبار را با دیگر کشورهای جهان و نهادهای بین‌المللی به اشتراک بگذارد.»