شهر معروف و تاریخی «استراسبورگ» در فرانسه از دیدگاه بسیاری از کارشناسان و حتی گردشگرانی که به این شهر سفر کرده‌اند، شبیه به موزه‌ای می‌ماند که از دیوار‌های آن تاریخ، فرهنگ و هنر گذشتگان قابل مشاهده است. شهری که بین هفت شهر مهم فرانسه قرار گرفته و در دو دههٔ گذشته تلاش‌های زیادی برای حفظ بافت‌های تاریخی آن صورت گرفته است.
«استراسبورگ» البته نه‌تنها از نظر حفظ میراث فرهنگی که به‌دلیل سفر «رونالد‌ ریس» شهردار وقت در سال ۱۳۸۸ به ایران دارای اهمیت است؛ مسئولی که با سابقهٔ ۲۵ سالهٔ مدیریت و انجام پروژه‌های شهری به ایران سفر کرد و از موفقیت در اجرای طرح‌ معماری برای شهری گفت که مرکز آن در یونسکو به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی جهانی به ثبت رسیده است.
این شهر معماری خیره‌کننده و مکان‌های دیدنی تاریخی دارد و علاوه‌برآن، تنوع غذایی و صحنه‌های فرهنگی این منطقه را به مکانی پر از زندگی و انرژی بدل کرده است؛ ظرفیتی که موجب شده است هم جست‌وجوگران تاریخ و هم سایر توریست‌ها از حضور در «استراسبورگ» استقبال کنند. این شهر ترکیبی منحصربه‌فرد از فرهنگ فرانسوی و آلمانی است و آمیختگی فرهنگی در معماری، آشپزی و حتی گویش مردم این منطقه هم رخنه کرده. اما «استراسبورگ» چگونه به یک بافت تاریخی ثبت‌شده در جهان بدل شد؟ این نکته را شهردار وقت «استراسبورگ» در زمان سفر به ایران در گفت‌وگویی با «همشهری آنلاین» توضیح داده بود.

شهر معروف و تاریخی «استراسبورگ» در فرانسه از دیدگاه بسیاری از کارشناسان و حتی گردشگرانی که به این شهر سفر کرده‌اند، شبیه به موزه‌ای می‌ماند که از دیوار‌های آن تاریخ، فرهنگ و هنر گذشتگان قابل مشاهده است. شهری که بین هفت شهر مهم فرانسه قرار گرفته و در دو دههٔ گذشته تلاش‌های زیادی برای حفظ بافت‌های تاریخی آن صورت گرفته است

«رونالد‌ ریس» تأکید کرده بود این شهر با مشارکت مردم ساخته شده است و در برخی پروژه‌ها این شهروندان بوده‌اند که پیشنهاد ارائه می‌کردند. به‌عنوان نمونه در حاشیهٔ شرقی «استراسبورگ»، کارخانهٔ متروکه‌ای در کنار رودخانه قرار داشت که به‌‌علت قدیمی بودن و آلوده کردن آب رودخانه تعطیل شده بود، اما با تغییر کاربری به یک کتابخانه بزرگ تبدیل شد و در حال حاضر کنار آن یک بازار بزرگ و مدرن ساخته شده است و استراحتگاه‌هایی هم در فاصله‌های مشخص وجود دارند که با استفاده از نظرات کارشناسی و براساس طرح جامع، ارتباط بین حومه و مرکز را حفظ کرده‌اند.
او دربارهٔ اینکه برای حفظ میراث فرهنگی و ارتباط آن با کیفیت خدمات جدید شهری نشست‌های مختلفی در تهران داشته است، توضیح داده بود «حفاظت از شهر تاریخی فقط حفاظت کالبدی از آن نیست و این امر همراه با توسعهٔ اقتصادی و انگیزهٔ اقتصادی برای ماندن مردم در شهر همراه است. به‌عنوان مثال همین تراموا که در دل شهر تاریخی استراسبورگ ساخته‌ شده، نشان‌دهندهٔ آن است که می‌توان عنصر جدید و مدرنی را برای شهر تاریخی اضافه کرد بدون اینکه با بافت تاریخی آن تعارضی ایجاد کند. بنابراین، از دیدگاه من درعین‌حال که می‌شود بافت تاریخی شهر را با اجرای درست طرح‌های جامع حفظ کرد، می‌توان از ابزار جدید نیز برای رفاه شهروندان کمک گرفت.»‌

شهردار «استراسبورگ»: حفاظت از شهر تاریخی فقط حفاظت کالبدی از آن نیست و این امر همراه با توسعهٔ اقتصادی و انگیزهٔ اقتصادی برای ماندن مردم در شهر همراه است. به‌عنوان مثال همین تراموا که در دل شهر تاریخی استراسبورگ ساخته‌ شده، نشان‌دهندهٔ آن است که می‌توان عنصر جدید و مدرنی را برای شهر تاریخی اضافه کرد، بدون اینکه با بافت تاریخی آن تعارضی ایجاد کند

«استراسبورگ»، تاریخی اما کم‌هزینه
کارشناسان گردشگری تأکید می‌کنند ایجاد ظرفیت‌های ارزان با توسعهٔ این صنعت اهمیت زیادی دارد و یکی از اولویت‌های مدیران شهری «استراسبورگ» هم بر این اساس برنامه‌ریزی شده است. این شهر ظرفیت‌های ویژه‌ای برای پیاده‌روی دارد، اما وسایل حمل‌ونقل عمومی مناسبی هم در آن دیده شده است. هتل یا اقامتگاه‌های ارزان‌قیمت یکی از مهمترین ظرفیت‌های این شهر به‌شمار می‌رود و در کنار آن جاذبه‌های شهر و رویدادهای سالانه از جمله کنسرت، جشنواره و نمایشگاه هم به‌صورت رایگان در اختیار گردشگران قرار می‌گیرد. با وجود اینکه در بسیاری از شهرهای گردشگری جهان، رستوران‌ها عهده‌دار غذاهای سنتی یک منطقه هستند، اما در «استراسبورگ» بازار محلی برای همین فعالیت تدارک دیده شده است که گردشگران همراه با مردم محلی غذا می‌خورند.
فرصت ویژه برای غرب ایران
مشابه آنچه برای «استراسبورگ»، شهر مرزی فرانسه رخ داده، در برخی شهرهای ایران به‌دلیل همجواری با مرزها وجود دارد که این امر به‌ویژه دربارهٔ مرزهای زمینی مهم است. از جمله این استان‌ها می‌توان به آذربایجان‌شرقی، آذربایجان‌غربی، اردبیل، خراسان‌رضوی، خراسان‌شمالی، کرمانشاه، کردستان، ایلام و خراسان‌جنوبی اشاره کرد. در مرز ایران و جمهوری آذربایجان سه استان اردبیل، آذربایجان‌شرقی و گیلان هم‌مرز با خاک اصلی جمهوری آذربایجان و استان‌های آذربایجان‌شرقی و آذربایجان‌غربی با جمهوری خودمختار نخجوان دارای مرز مشترک هستند. در مرز ایران و ارمنستان، آذربایجان‌شرقی مرز مشترک دارد و در مرز ایران و افغانستان سه استان خراسان‌رضوی، خراسان‌جنوبی و سیستان‌وبلوچستان. در مرز ایران و پاکستان، سیستان‌وبلوچستان و در مرز ایران و ترکمنستان، گلستان، خراسان‌ رضوی و شمالی شهرهای نزدیک به نقاط مرزی دارند. مرز ایران و عراق بیشترین استان‌های کشور را در بر می‌گیرد؛ پنج استان کردستان، کرمانشاه، آذربایجان‌غربی، خوزستان و ایلام. و البته آذربایجان‌غربی تنها استان کشور است که شهرهای مرزی با ترکیه دارد. همجواری این استان با سه کشور مهم منطقهٔ خاورمیانه و قفقاز جنوبی یعنی ترکیه، عراق و جمهوری آذربایجان، همچنین منطقهٔ خودمختار نخجوان و به‌علت موقعیت حساس ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک به‌عنوان دروازه و پل ارتباطی ایران به اروپا می‌تواند شهرهای مرزی این استان از جمله ماکو و نقده -به‌دلیل برخورداری از بافت تاریخی- را به ظرفیت ویژه برای گردشگری با حفظ بافت تاریخی و میراث آنها بدل کند.
علاوه‌براین، آذربایجان‌غربی یکی از مستعدترین مناطق غربی کشور در عرصهٔ گردشگری، صنعتی و خدماتی محسوب می‌شود و چند سالی است موضوع خشک شدن دریاچه ارومیه در کانون توجه ملی و زیر ذره‌بین رسانه‌های بین‌المللی قرار گرفته. همچنین، تعداد قابل‌توجهی از آثار تاریخی و باستانی، ظرفیت‌های فرهنگی و هنری در این منطقه وجود دارد که برخی از آنها در فهرست آثار ملی در حوزهٔ میراث ملموس و ناملموس ثبت شده است و یک فقره از آثار ثبت جهانی ایران در فهرست یونسکو نیز در آذربایجان‌غربی (قره کلیسا) قرار دارد.
ویژگی‌های عجیب آذربایجان‌غربی
اما تنها دروازهٔ ایران به اروپا درحالی بی‌نصیب از درآمدهای گردشگری و در مسیر تخریب آثار تاریخی‌اش است که به ظرفیتی قابل‌توجه مثل ماکو مجهز است. یکی از زیباترین شهرهای مرزی ایران در آذربایجان‌غربی که قدمت تاریخی هم دارد. در مرز این منطقه یعنی بازرگان بسیاری از فروشندگان، تجار و مسافران برای سفر زمینی به ترکیه از این شهر و مرز عبور می‌کنند. باستان‌شناسان هم آثاری از شهرهای قدیمی «دامبات» و «خاور زمین»، همچنین آثاری از زندگی ساسانیان در این منطقه یافته‌اند. «کلاویخو»، جهانگرد اسپانیایی هم در طی ماجراجویی‌های خود به شهر ماکو سفر کرده و در سفرنامه‌ٔ خویش نوشته «قلعهٔ بزرگی در این شهر وجود داشت که حاکم آن مسیحی بوده‌ است.»
سلماس دومین شهر آذربایجان‌غربی است که از نظر وجود دو مذهب متفاوت از ویژگی‌های مناسب برخوردار است. از ۱۵۰ روستای سلماس در بیش از ۷۰ روستا قبرستان ارامنه و مسیحی وجود دارد که قدمت برخی از آنها بیش از ۱۶ هزار سال است. این درحالی‌است که بیشتر گردشگران خارجی را طیف ارامنه و مسیحی تشکیل می‌دهند و ساماندهی و استفادهٔ اقتصادی از این ظرفیت گردشگری نیازمند توجه ویژه است. از ظرفیت‌های گردشگری ارومیه به‌عنوان مرکز استان هم غفلت شده است و کلیساهای متعدد این شهر پشت دیوار غفلت‌ها خاک می‌خورد.
این درحالی‌است که به تأکید کارشناسان، ۳۰۷ هکتار بافت تاریخی این منطقه هم حال مناسبی ندارد و در حال تخلیه است. البته اوایل مرداد امسال معاونت شهرسازی و معماری اداره‌کل راه‌وشهرسازی آذربایجان‌غربی اعلام کرد: «مطالعات بافت تاریخی شهر ارومیه از سال گذشته آغاز شده است و این روند با جدیت دنبال می‌شود.» به تأکید این معاونت، مطالعات طرح تفصیلی ویژهٔ بافت تاریخی شهر ارومیه با هدف ساماندهی بافت تاریخی شهر با رویکردهای تأمین پایداری مسکن‌های موجود و نوسازی آنها و تأمین خدمات مورد نیاز شهری و رونق گردشگری و اقتصادی و ارتقای کیفیت محیطی و ایجاد هویت شهری و فرهنگی انجام خواهد شد.
***
آذربایجان‌غربی ۱۵۰۰ اثر تاریخی دارد و به‌دلیل همجواری با چهار کشور ترکیبی از ادیان و مذاهب مختلف را در خود جای داده است. همین حالا هم مردمانی از ترک، کرد، مسیحی و ارامنه و آشوری در شهرهای این استان کنار هم زندگی می‌کنند، اما نکتهٔ مهم اینجاست که تاکنون این منبع عظیم و گرانبهای اقتصادی به‌دلیل بی‌توجهی‌ها در دوره‌های مدیریتی مختلف، مورد توجه نبوده‌ان و عمدهٔ آنها در مسیر تخریب قرار گرفته‌اند. اما تجربهٔ شهرهایی مشابه «استراسبورگ» می‌تواند منجر به بهره‌مندی مناسب‌تر از این ظرفیت‌های مشابه در شهرهای مرزی ایران به‌ویژه شهرهای تاریخی آذربایجان‌غربی شود.