سایت خبری پیام ما آنلاین | قرق جنگل‌های سوخته

قرق جنگل‌های سوخته





۲۲ آبان ۱۳۹۹، ۱۰:۵۳

گزارشی درباره اقدام‌ها لازم برای احیا جنگل‌های آسیب دیده از آتش

قرق جنگل‌های سوخته 

سازمان جنگل‌ها: عرصه‌های آسیب دیده در آتش‌سوزی پس از استراحت یکساله قرق می‌شوند.

روزنامه نگار: فاطمه باباخانی | دود همیشه پیام بوده،‌ زمانی در گذشته قبایل انسانی با آن سخن می‌گفتند تا خطر یا هشداری را به هم برسانند و گاه دیگری را در گوشه‌ای که پنهان شده بود با آن می‌یافتند. در این سده‌ها،‌ دهه‌ها و سال‌ها دود همچنان نقش پیام رسانی خود را حفظ کرده است،‌ این بار پیام همواره منفی است،‌ نشانه‌ای است از مرگ نه تنها برای آدمی بلکه برای طبیعت و زیستمندانش. هر نشانه‌ای از دود در جنگل و مرتع به ویژه در ایران نشانه‌ای از غلفت انسانی دارد. گاه رها کردن یک بطری،‌ آب نریختن بر زغال‌‌ها،‌ انداختن بی‌هوای یک ته سیگار و هر چیز کوچک و البته گاه انگیزه‌ای پنهان برای تصرف یک عرصه جنگلی،‌ برای ضربه زدن بر همسایه و دیگران و یا لجاجت با سازمان‌هایی که وظیفه‌شان حفاظت از جنگل و مرتع است و یا نشانه‌ای آثار تغییرات اقلیمی

دودی که از شعله‌های سوخته درختان و بوته‌های جنگلی بلند می‌شود و ما کیلومترها آن طرف‌تر آن را می‌بینیم  نشانه‌ای است از حیاتی که در جایی به شماره افتاده است. درباره دلایل شکل‌گیری این آتش‌سوزی‌ها تاکنون بارها سخن رفته، اما این حریق‌ها چه تبعاتی دارد و برای کاهش این پیامدها چه باید کرد؟ «پیام ما» تلاش کرده است به این پرسش‌ها پاسخ دهد.

مهرداد اکبریان رییس گروه پیشگیری از بحران حریق دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور به «پیام ما» می‌گوید: عمده خسارت‌های آتش‌سوزی در عرصه‌های منابع‌طبیعی از نوع سطحی و از این رو بیشتر پوشش «زیراشکوب» جنگل و پوشش مرتعی متاثر از آتش‌سوزی است. در موارد اندکی که پایه‌‌های درختی طعمه حریق می‌شود بیشتر درختان خشکیده، لاپی( تو خالی ) و شاخه‌زادهایی که از سطح خاک دارای شاخ و برگ هستند را دربرمی‌گیرد،‌ علاوه بر آن‌که  گونه‌های حساس مانند سوزنی برگ‌ها متاثر می‌شوند. زغال‌های رویت شده در برنامه‌های خبری در سطح جنگل‌های سوخته بیشتر شکسته افتاده‌هایی هستند که خود هم عامل افات و بیماری‌ها بوده و هم در شروع و  تشدید آتش‌سوزی موثرند. برای مثال در حریق اخیر در منطقه توسکستان استان گلستان تعداد زیادی از درختان سرپای لاپی و خشکیده طعمه آتش شده بود در حالی که از دید افراد غیرمتخصص درختان سالم و سبز جنگل در حال سوختن هستند که چنین نیست.

چه تفاوتی بین گونه‌های پهن‌برگ و سوزنی در زمان حریق است و کدام آسیب ‌پذیرترند؟ رییس گروه پیشگیری از حریق دفتر حفاظت و حمایت عنوان می‌کند: گونه‌های پهن برگ درختی نسبت به سوزنی برگ‌ها در برابر حریق مقاوم‌ترند و خوشبختانه منهای بخش‌های محدودی از مناطق طبیعی و احیایی که دارای گونه‌های سوزنی برگ حساس به حریق است در بیشتر مناطق رویشی کشور و به خصوص در منطقه هیرکانی و زاگرس عرصه‌ها واجد گونه‌های پهن برگ هستند.

زاگرس به دیرزیستی رسیده است

غلامرضا جانباز قبادی استادیار آب‌وهواشناسی دانشگاه آزاد نور در مقاله‌ای با عنوان «بررسی مناطق خطر آتش‌سوزی جنگل در استان گلستان» یکی از آسیب‌های آتش‌سوزی را کاهش تاج پوشش عنوان کرده است. او در این مقاله با تاکید بر اینکه حریق باعث افزایش گونه‌های نورپسند می‌شود بر همین نکته تاکید کرده است که در استان گلستان خسارت در توده‌های سوزنی برگ بیش از پهن‌برگ‌هاست و همین موضوع سرخ‌دارها را آسیب‌پذیر کرده است.

آیا آتش‌سوزی می‌تواند تنوع زیستی را در عرصه‌های جنگلی با چالش مواجه کرده و تیپ گونه‌های مرتع و جنگل را تغییر دهد؟ از نظر اکبریان چالش پیش روی آثار آتش‌سوزی در عرصه‌های جنگلی متوجه زادآوری گونه‌هاست زیرا جست‌ها و نهال‌های ضعیف در حریق‌های سطحی با پوشش علفی پرتراکم از بین می‌روند ولی آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی تهدیدی برای تغییر تیپ گونه‌های درختی مناطق نیست. فقط شاهد آن هستیم که اکوسیستم جنگلی کشور به خصوص در منطقه زاگرس به دیر زیستی رسیده و جایگزین مناسبی از گونه‌های بومی ندارد. البته تنها حریق در این امر دخیل نیست و کلیه عوامل تخریب از جمله چرای دام و  شخم و شیار در زیر اشکوب و… نیز در این امر دخالت دارند.

تاثیر آتش‌سوزی بر عرصه‌های جنگلی و مرتعی متفاوت است، رییس گروه مدیریت پیشگیری از حریق دفتر حفاظت و حمایت در این‌باره می‌گوید: آتش در عرصه‌های مرتعی نوعی پاکسازی آفت‌ها و بیماری‌ها و همچنین حذف گونه‌های مهاجم را در پی دارد، درست است که پوشش در سال اول از بین رفته و احتمال فرسایش و روان ‌آب بالا می‌رود. ولی در صورت برقراری یک دوره قرق مناسب و احیای به موقع عرصه در سال بعد مرتعی به مراتب با تراکم مناسب و دارای گونه‌های خوش خوراک و بومی خواهیم بود. البته به دلیل عدم شناخت و برداشت اشتباه بهره‌برداران از این موضوع، سازمان به این اثرات کمتر توجه می‌کند. در عرصه‌های جنگلی با بالا رفتن درجه حرارت خاک ریشه‌های سطحی از بین رفته و احتمال تنش خشکی در این عرصه درصد زیادی بالا می‌رود و این تنشها برای درختانی با دیر زیستی مطلوب نیست.

سرطانی بر تن درختان

در سال ۱۳۹۱ نخستین بار علائمی از سوختگی بر روی برگ‌ها و سرشاخه‌های شمشادها در آستارا و تالش که بخش غربی هیرکانی هستند مشاهده شد و این آفت و بیماری خود را به سرعت به گلستان در شرق هیرکانی رساند. به طوری که بیماری بلایک یا آتشک که تحت عنوان خشکیدگی شمشادها هم می‌شناسیم به یکی از چالش‌های جدی در هیرکانی و این گونه انحصاری تبدیل شد و ۷۲ هزار هکتار از این جنگل‌ها شاهد برگ‌ریزان شمشادها شدند. همچنین بیماری «مرگ نارون» در این جنگل‌ها به جان گونه‌های «ملچ» و «اوجا» افتاده و باعث خشکیدگی آنها شده است.

رییس گروه مدیریت پیشگیری از حریق دفتر حفاظت و حمایت می‌گوید: در فقره خشکیدگی بلوط زاگرس، خشکیدگی شمشاد و … آفات و بیماری‌ها عوامل ثانویه هستند و باید به دلایل اصلی این موضوع پرداخته شود. در تمام این پدیده‌های خشکی توده‌های‌جنگلی رد پای عوامل مهمی از جمله کشاورزی و چرای بی رویه در زیر اشکوب جنگل، آتش‌سوزی، طبیعت‌گردی بی‌برنامه، نزولات کم و .. دیده می‌شود که پس از تضعیف درخت در طول زمان مانند یک بدن سرطانی بیماری‌های ثانویه شیوع پیدا می کنند.

آتش‌سوزی‌های هدفمند بلای جان اراضی جنگلی

همواره از عامل انسانی به عنوان اصلی‌ترین دلیل حریق جنگل‌های ایران نام برده می‌شود،‌ چند درصد از این حریق‌ها عمدی است و چه تفاوتی بین حریق‌های عمدی و غیرعمد داریم که حساسیت بیشتر درباره گروه دوم را برمی‌انگیزد؟ اکبریان گفت: بر اساس آمار دوره‌های ۱۵ ساله و ۲۰ ساله منشا آتش‌سوزی در فلات ایران ۹۵ درصد با عامل انسانی و ۵ درصد با عامل طبیعی است. در بخش عامل انسانی حدود ۹۰ درصد حریق‌ها به صورت غیر عمد و ۵ درصد به صورت عمدی و با کشف عامل و تشکیل پرونده قضایی همراه است. همچنین در عامل طبیعی نیز رد پایی از بی احتیاطی انسانی دیده می‌شود برای مثال در فصل بحرانی آتش‌سوزی منطقه هیرکانی با وزش باد گرم وجود یک شیشه شکسته از بقایای تفرج و یا پت آب معدنی به صورت ذره بین عمل کرده و شروع آتش را تسریع می‌کند.

اکبریان درباره حریق‌های عمدی می‌گوید: بخشی از آتش‌سوزی‌های عمدی به صورت هدفمند و جهت تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی انجام می‌شود. متاسفانه قبل از تعیین دقیق حدود و مرز اراضی ملی، مستثنیات مردم زیر کشت رفته و دارای اثر کشت شده و جهت باز پس گیری آن، مراحل طولانی دادرسی، هزینه و وقت زیادی باید صرف شود. علاوه بر آن اختلافات قومی، سوزاندن عمدی و غیرقانونی «پس‌چر» مزارع و … نیز جزء موثر آتش سوزی‌های عمدی هستند که مشکلات زیادی را برای سازمان ایجاد کرده است.

سیل‌های فروردین سال گذشته آن‌هم در تعطیلات نوروز بسیاری را شوکه کرد. در گلستان و خوزستان و پلدختر و سایر مناطق مردم مال و دارایی‌شان را از میان گل بیرون می‌کشیدند و بسیاری عزیزان و زندگی‌شان را از دست دادند. آتش چگونه آب بر جان و زندگی مردم انداخت؟

رییس گروه مدیریت پیشگیری از حریق دفترحفاظت و حمایت در گفته‌هایش به اهمیت پوشش درختی و مرتعی  مناطق رویشی در جلوگیری از فرسایش و روان‌اب اشاره می‌کند که در شرایط استاندارد از نفوذ پذیری آب در بالادست حوزه آبخیز و در طول مسیر شبکه آبراه‌های حوزه از فرسایش خاک، کاهش کیفیت آب و ایجاد روان‌اب جلوگیری می کند.  او می‌افزاید: عامل‌تخریبی مانند حریق نه تنها زادآوری را از بین می برد بلکه توان بخش‌های زیرسطی پوشش جنگلی و مرتعی را نیز سست می کند. این ضعف در ریشه‌ها و نبود تاج و پوشش مناسب جهت کاهش سرعت برخورد نزولات در کنار عدم وجود زمان مناسب جهت نفوذ و کاهش قدرت انسجام بافت خاک باعث می شود با یک بارندگی شدید و حتی در حد رژیم طبیعی سالیانه شاهد روان‌اب و سیل‌های شدید باشیم.اکبریان برای این چالش می گوید: یکی از بهترین راهکارهای برگشت عرصه به وضع سابق، یک استراحت یک‌ساله و قرق است که طبق قانون از اختیارات سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری است. در این شرایط با نظارت یک مرتع‌دار به عنوان قرقبان (دشتبان)  و جلوگیری از حضور دام در عرصه، به عرصه اجازه تجدید حیات طبیعی می‌دهیم تا در سال‌های آتی نسبت به احیای آن اقدام شود.از سال ۹۹ به دستور آقای منصور معاون وزیر و رییس سازمان اقدامات احیایی در طرح‌های صیانت از جنگل‌ها با اولویت عرصه‌های سوخته شده سنواتی انجام خواهد شد برای مثال اولویت سال ۹۹ عرصه‌های سوخته شده سال ۹۷ و ۹۸ است.

 

به اشتراک بگذارید:

برچسب ها:

، ، ،





نظر کاربران

نظری برای این پست ثبت نشده است.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *