آمریکا به طور رسمی از معاهده آب و هوایی پاریس خارج شد  

میراث سیاه ترامپ

خبرنگار: مهتاب جودکی | در روز سرنوشت‌سازی که همه نگاه‌ها به رقابت ترامپ و بایدن بود، خبر آمد که ایالات متحده آمریکا به طور رسمی از توافق اقلیمی پاریس خارج شد. این اتفاق که دونالد ترامپ، رئیس جمهوری آمریکا طراح آن بود، در ژوئن ۲۰۱۷ رقم خورد و حالا با اعلام رسمی، دولت آمریکا دیگر در سرنوشت تلاش‌های توافق‌نامه پاریس نقش‌آفرین نخواهد بود و هیچ تعهدی هم بر این کشور متصور نیست. مگر اینکه ورق برگردد و با پیروزی جو بایدن، نامزد حزب دموکرات -که در ماه‌های گذشته به تصمیمات ضدمحیط‌زیستی ترامپ تاخته بود- تلاش‌های دوباره برای بازگشت به این پیمان جهانی محیط زیستی از سر گرفته شود.

روند خروج آمریکا از پیمان پاریس، خیلی زودتر از این آغاز شد. هنوز مبارزات انتخاباتی سال ۲۰۱۶ برقرار بود که ترامپ به حامیان جمهوری‌خواه وعده داد که از این توافق بین‌المللی خارج خواهد شد. او در طول این مدت توافق پاریس را ضد منافع آمریکا دانسته بود. چهاردهم آبان سال پیش وزارت خارجه آمریکا اعلام کرد که دولت آمریکا به سازمان ملل اطلاع داده که فرایند خروج از توافق اقلیمی پاریس را آغاز کرده و این فرآیند یک سال به طول می‌انجامد. ترامپ که در چهار سال گذشته بارها گرمایش جهانی را دروغی خواند، همان هفته‌های اول حضور در کاخ سفید گفت که توافق‌نامه آب‌وهوایی پاریس را کنار خواهد گذاشت، چرا که «ترک این توافق پایان‌دادن به فشار مالی و اقتصادی سختگیرانه است.» این کار در شرایطی انجام شد که توافق‌نامه پاریس کشورهای عضو را ملزم می‌کرد که در سه سال اول اجازه ترک توافق را نداشته باشند و ترامپ درست در نخستین روز ممکن دست به این کار زد. او در پاسخ به اعتراض‌های گفته بود که واشنگتن می‌تواند با شرایط مطلوب‌تر، بار دیگر به این پیمان بازگردد. به این ترتیب دولت آمریکا تنها کشوری است که بزرگترین توافق جهانی در زمینه مبارزه با انتشار گازهای گلخانه‌ای را ترک کرده است.

چه خواهد شد؟

پیامدهای خروج رسمی آمریکا از توافق پاریس چه خواهد بود؟ مجید شفیع‌پور، رئیس گروه آسیا و اقیانوسیه در کنوانسیون تغییرات آب‌وهوا در پاسخ به این سوال، به «پیام ما» توضیح می دهد: «با توجه به اعلام ایالات متحده  پاریس در سال ۲۰۱۷ مبنی بر نظر بر خروج از توافق اقلیمی پاریس، طبق ماده پیش‌بینی شده در توافق‌نامه، ضرورت داشت که هر کشوری که رسما برای انصراف از تداوم عضویت اعلام کند، یک دوره زمانی سه‌ساله سپری شود و پس از آن باید در اولین کنفرانس اعضای موسوم به متعهدین کنوانسیون تغییرات آب‌وهوا، (COP) به تصویب برسد و اعلام شود.» اینطور که او می‌گوید، شیوع کرونا بر این موضوع هم اثرگذار بوده است، چنان که بنا بود کنفرانس «کاپ» در نوامبر و دسامبر ۲۰۲۰ برگزار شود و در آنجا به طور رسمی  خروج ایالات متحده از توافق‌نامه پاریس، ذیل کنوانسیون تغییرات و آب‌وهوا، اعلام شود. اما اجلاس امسال با شیوع ویروس کرونا به تعویق افتاده و قرار است در شهر گلاسکو اسکاتلند برگزار شود، هرچند باز هم پیش‌بینی شده این اجلاس یک سال دیگر به تاخیر خواهد افتاد.

شفیع‌پور ادامه می‌دهد: « فارغ از اعلام و تصویب رسمی توسط کنفرانس متعهدین، از همین امروز به طور رسمی دولت ایالات متحده آمریکا در سرنوشت تلاش‌های توافق‌نامه پاریس هیچ‌گونه نقش‌آفرینی نخواهد داشت و هیچ‌گونه تعهدی هم بر این کشور متصور نیست.» او بر توقف نقش‌آفرینی در توافق پاریس تاکید می‌کند، چرا که «در سه سال گذشته با وجود اعلام رسمی ایالات متحده بر تمایل به خروج از توافق‌نامه پاریس، کماکان هیئت‌های اعزامی از سوی دولتشان، در نقش‌گیری ضوابط و دستورالعمل‌ها و شیوه اجرای توافق‌نامه پاریس، همواره در مذاکرات حضور فعال و تاثیرگذاری را دنبال می‌کردند.» رئیس اسبق مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط زیست توضیح می‌دهد که «البته این تاثیرگذاری، با توجه به اینکه دستور داشتند کار را دشوارتر کنند و نگذارند توافق‌های جهانی به منصه ظهور برسد، تلاش‌هایی سازنده و برای دسترسی به اهداف توافق پاریس نبود» اما «از این به بعد هیچ عضوی از ایالات متحده در کمیته‌ها، زیرگروه‌ها یا گروه‌های کاری ذیل توافق‌نامه پاریس -که الان نزدیک به چهار سال است نافذ شده – امکان حضور نخواهد داشت.» به گفته او ایالات متحده آمریکا اگرچه از توافق‌نامه پاریس خارج شده اما هنوز عضو کنوانسیون تغییرات آب و هوایی است و به فعالیت‌های خود به عنوان عضوی از کنوانسیون و در چارچوب تعهدات ادامه خواهد داد.

اگر ورق برگردد

شمارش آرا هنوز به پایان نرسیده است و بسیاری امید دارند که جو بایدن برنده این رقابت سیاسی باشد؛ نامزدی که از قضا در تصمیم‌های محیط زیستی نقطه مقابل ترامپ بوده است. بایدن که در دولت قبل معاون رئیس‌جمهور بود، پیش‌تر از مواضع ترامپ علیه توافق پاریس انتقاد کرده و در مبارزات انتخاباتی‌اش وعده داد در صورت پیروزی، آمریکا را دوباره به این توافق بر می‌گرداند. حالا در صورت پیروزی جو بایدن چه اتفاقی رقم خواهد خورد؟ آیا خروج از توافق به قوت خودش باقی است یا این امکان وجود دارد که طبق وعده بایدن، آمریکا به پیمان پاریس برگردد. شفیع‌پور می‌گوید در صورت خواست دولت، چنین تصمیمی به راحتی اجرا خواهد شد: «‌فقط با پیوستن و طی تشریفات لازم حقوقی در هر کشوری این مهم می‌تواند رخ دهد. در کشورهای مختلف از جمله کشور ما، مسیر اداری باید از مجلس عبور کند و با تصویب در مجلس، تبدیل به قانون شود و آنگاه پیوستن رسمی جاری و نافذ می‌شود. اما در ایالات متحده شیوه دوگانه‌ای وجود دارد؛ هم از طریق کنگره و هم اختیارات رئیس جمهور به تنهایی می‌تواند رسما پیوستن را فقط طی یک اعلامیه رسمی به دبیرخانه کنوانسیون و امین اسناد در سازمان ملل متحد در مقر نیویورک اعلام کند و دوباره به عنوان عضو رسمی قلمداد شود. و چنانچه فردی از دو نامزدی که اشاره شد، بایدن رئیس جمهور بعدی شود، همینطور که اعلام کرده که دوباره می‌خواهد برگردد و به ارکان پاریس ذیل کنوانسیون تغییرات آب و هوا ملحق شوند، این امکان به سرعت با دو روش گفته شده، فراهم است.»

خروج رسمی آمریکا از توافق پاریس در حالی است که ایران هم هنوز به این پیمان‌نامه ملحق نشده است.  رئیس گروه آسیا و اقیانوسیه در کنوانسیون تغییرات آب‌وهوا می‌گوید: «مجلس  الحاق به توافق را از سند مشارکت ملی، برای میزان مشارکت در تلاش‌های کاهش‌دهنده انتشار گازهای گلخانه‌ای در بخش‌های مختلف اقتصادی و توسعه‌ای و همچنین تلاش‌های سازگاری که عمدتا در بخش کشاورزی، امنیت غذا، آب و بهداشت است، مطالبه کرده است. اما در عمل این اظهار نظر مدتی است که در حال بررسی است و تا این لحظه هنوز نظر مثبتی مبنی بر پیوستن به توافق پاریس اعلام نشده است. یعنی حتی اگر اعلام شود، ابتدا باید در مجلس تصویب شود و بعد از شورای نگهبان بگذرد که جای خود دارد.