در روزهای گذشته «جواد امام» از مسئولان اسبق وزارت نیرو با طرح موضوع تولید روزانۀ ۱۲۳۹۷۷ مگاوات ساعت در شبانه‌روز از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی رودخانۀ کارون، به‌عنوان یکی از نگرانی‌های تغییرات مدیریتی بین دولت سیزدهم و چهاردهم نام برده است. رودخانۀ کارون با سهم ۶۵ درصدی از کل تولید انرژی برق‌آبی کشور در طول یک سال، همواره در بحث مدیریت توأمان آب و برق مورد توجه و بعضاً نگرانی جدی کارشناسان و مدیران این حوزه به‌خصوص در فصل تابستان قرار گرفته است. چرا که عدم توجه به اهمیت حفظ مناسب ذخیرۀ آب موردنیاز مصارف پایین‌دست به‌خصوص در بخش کشاورزی استان خوزستان، در کنار لزوم توجه به هدف اصلی ساخت رشته سدهای پنج‌گانۀ کنونی بر روی این رودخانه در تأمین نیاز مصرف پیک برق کشور در فصل تابستان، می‌تواند منجر به تبعاتی از جمله نگرانی مطرح‌شده مبنی‌بر خالی‌شدن مخازن سدها در زمان نیاز به مصارف کشاورزی شود.

برای رفع دغـدغۀ مطـرح‌شـده بـاتوجه‌به حساسیت دوچندان روزهـای اخیـر در پایـان دورۀ مسـئولیـت یک دولـت و آغـاز به کـار دولـت جـدیـد، لازم اسـت بـدون سـوگیری سیاسی در تحلیل امور غیرسـیاسی هـمچون مدیـریت سـدهای کـشور، این مسئله از منظر مدیریت توأمان منابع آب و برق مورد بررسی قرار گیرد.

سؤال اصلی این است که آیا تولید روزانۀ ۱۲۳۹۷۷ مگاوات ساعات در شبانه‌روز در ایام پیک مصرف برق در تیرماه سال ۱۴۰۳، تا چه حد غیرطبیعی و بر خلاف رویۀ سال‌های گذشته است؟

اساساً تولید برق از طریق نیروگاه‌های برق‌آبی عموماً برای جبران فاصلۀ تولید معمول سایر نیروگاه‌های برق کشور که عمدتاً به شکل حرارتی با میزان تولید تقریباً ثابت در کل تولید سال مشغول به فعالیت هستند، به کار گرفته می‌شود و مدیریت شبکۀ برق کشور از ظرفیت نـیروگـاه‌های بـرق‌آبی در ایام پیک سال یعنی ماه‌های خـرداد تا شهریور استـفاده مـی‌کند. درحـال‌حـاضر نیروگاه‌های برق‌آبی در ایـران یکی از ارکان اصلی صنعت برق کشور هستند. 

آن‌ها همـواره با استفادۀ بهینه از منابع آبی محدود کشور، نقش اسـاسی در تـأمین پایدار برق به‌ویژه در فـصول پیک تقـاضا داشتـه‌اند. تا پـایان سال ۱۴۰۲، از مـجموع ۹۲ هـزار و ۸۴۱ مـگاوات ظـرفیت نصب‌شدۀ نـیروگاه‌های ایران، نیروگاه‌های برق‌آبـی با ظرفیت نصب‌شـدۀ ۱۲ هزار و ۲۴۹ مگاوات در رتبۀ دوم ظرفیت نصب‌شده در کشور پس از نیروگاه‌های سوخت فسیلی قرار دارند. از نظر تولید انرژی نیز از مجموع ۳۶۷ هزار و ۷۶۵ گیگاوات ساعت، ۲۱ هزار و ۴۵۳ گیگاوات ساعت برق با استفاده از نیروگاه‌های برق‌آبی تولید شده است.

رودخانۀ کارون با سهم ۶۵ درصدی از ظرفیت نصب و تقریباٌ همین سهم در کل تولید برق‌آبی سالانۀ کشور، مهم‌ترین رودخانۀ برق‌آبی کشور لقب گرفته است و در تمامی ۱۲ سال بین ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۲ که تمامی پنج سد کنونی احداث‌شده بـر روی این رودخانه در مدار تولید برق قرار گرفته‌اند، حداکثر میزان برق تولیدی مختص به تیرماه‌های این ۱۲ سال بوده است. عدد مطلق برق تولیدی این سدها به شرایط منابع آب بین سال‌های مختلف دچار افت و خیز بوده، ولیکن همچنان تیرماه بیشترین میزان تولید برق این نیروگاه‌ها بوده است.

به‌نحوی که ملاحظه می‌شود، در اوج تولید تیرماه سال ۱۴۰۰ نـیز، پـنـج سـد «کـارون ۴»، «کـارون ۳»، «شهیدعباسپور»، «مسـجـد سـلیمان» و «گتـوند»، مجموعاً ۱۱۳۹۷۷ مگاوات ساعت در یک شبانه‌روز برق تولید کرده‌اند. بنابراین از این حیث نمی‌توان شاهد تفاوت معناداری در تغییر رویۀ کارشناسی مجموعۀ کارشناسان باسابقه و مدیران زحمت‌کش بدنۀ وزارت نیرو به‌خصوص در بخش مدیریت سدهای رودخانۀ کارون بود.

از نگاه منـابع آب نـیز بر مبنـای اطـلاعات هفتگی سدهای کشور که توسط وزارت نیرو منتشر می‌شود، مجموعۀ سدهای پنج‌گانۀ زنجیرۀ رودخـانۀ کارون در ۱۷ تیرماه ۱۴۰۳، دارای ذخیرۀ معـادل ۱۰۵۳۰ میلیون مترمـکعب آب بـوده‌اند کـه حاکـی از پرشدگی ۸۶ درصـدی این سدهاست که در مقایسه با سال ۱۴۰۲ هم تغییر چندانی نداشته است.

اگر فرض کنیم این تولید ۱۲۴ هزار مگاوات ساعت در هر شبانه‌روز به‌صورت برابر بین پنج سد زنجیرۀ کارون توزیع شده باشد که قاعدتاً هم به همین شکل است، حدوداً هر سد در حال تخلیۀ ۳۵۰ تا ۴۰۰ مترمکعب بر ثانیه آب است که در هر شبانه‌روز سد بین ۳۰ تا ۳۵ میلیون مترمکعب خروجی آب خواهد داشت و برای هرکدام در ماه، حداکثر یک میلیارد مترمکعب خواهد بود. این میزان خروجی البته باتوجه‌به قراردادن قدرت ذخیرۀ سد گتوند در پایین‌دست زنجیرۀ کارون در برابر حجم کنونی ۱۰۵۳۰ میلیون مترمکعبی زنجیرۀ کارون، یک روند طبیعی برای سه ماه پایانی سال آبی بوده و ماهیت بهره‌برداری سدها بر همین مبنا است که باید تا پیش از شروع دورۀ جدید آب‌گیری آن‌ها در سال آبی جدید، از منابع آب ذخیره‌شده با حداکثر بهره‌وری برقی و منابع آبی در فصل تابستان بهره‌ ببرد. 

  در مجموع می‌توان این‌گونه جمع‌بندی کرد که با وجود عدم رد اثرات تصمیمات سیاسی و خارج از سیستم بر مدیریت منابع آب در کشور، خوش‌بختانه لااقل در مدیریت سدهای برق‌آبی، آنچه بیش از همۀ عوامل در مدیریت این سدها اثرگذار بوده، توجه ویژه به مسئلۀ حفظ منابع آب لازم برای تأمین نیازهای پایین‌دست در کنار تولید برق مورد نیاز ایام پیک تابستان در تمامی سال‌ها بوده اسـت. طبـیعـتاً در بـرخـی از سـال‌های خشکسـالی مـانند سال‌ ۱۴۰۱ در رودخانه کارون، مـیزان ذخیـرۀ سدها به‌خصوص در سدهای بالادست کارون ۴ و کارون ۳، در انتـهای سال آبی در شهریورماه کاهش بیشتری داشته است.

پس علـی‌رغم آنکه به نـظر می‌رسد نگارندۀ یادداشت «هشـدار به دولت چـهاردهم»، تصور داشته که عدد تولیـد ۱۲۴ هزار مـگاوات ساعت برق در طول یک شـبانه‌روز، اتفـاقـی غیرعلـمی و بر پایۀ تصمیمات سیاسی در واپسین روزهـای دورۀ مسئولیت دولت سیزدهم بوده است، بر مبـنای اطلاعات لااقل ۱۲ سالۀ مدیریت این پنج سد رودخـانۀ کارون، چنین ادعایی صحت ندارد.

در پایان پـیشنهاد مؤکد همچـنان به دولت چهاردهم خـواهـد بـود کـه بـا تـوسـعۀ روزافـزون انرژی‌های تجـدیدپذیر به‌خصوص انرژی خورشیدی، با قدرت تـولید حـداکثر کاملاً منطبق بر نیاز حداکثری پیک برق در فصل تابستان، هم‌زمان با رفع دغدغۀ تأمین کامـل نـیازهای کـشور در فصـل تابـستان، بتواند تا حـدودی نیـز بر فشار کنونی تشدیدیافته بر سدهای کشور بر تولـید بـرق‌آبی در تابستـان بکاهد تا این نیروگاه‌ها همچنان بتواننـد به ارائـۀ خدمات تنظیم فرکانس شبکه، تولید تـوان راکتـیو، برخورداری از ظرفیت بسیار خوب خودراه‌انـدازی و البته پشتیبانی از سایر منابع تولید انـرژی تجـدیدپـذیر در کشور بپردازند. 

البته همچنان ظرفیت نصب‌شدۀ کنونی به میزان ۱۲۲۴۹ مگـاوات بـرق‌آبـی در کـشـور پس از بهره‌برداری از سد کارون ۴ و گتوند در ابتدای دهۀ نود، تقریباً افزایش درخوری نداشته‌اند.(بعد از آن دو سد سردشت با ظرفیت ۱۵۰ مگاوات در سال ۱۳۹۶ و سد چـمشیر بـا ظـرفیـت ۱۷۶ مگاوات در سال ۱۴۰۲ بهره‌داری شدند) که مـی‌طلبد دراین‌باره نیز باتوجه‌به ظرفیت حدود ۳۰۳۴۳ مـگاواتی احداث نیروگاه‌های برق‌آبی در کشور، اقدامـات لازم به‌خصوص در زمینۀ جذب سرمایه‌گذاری خـارجی و  داخـلی برای توسعۀ نیروگاه‌های برق‌آبی تا سـقف رسیدن به این عدد نیز در کشور صورت پذیرد.