«سیـدعزت‌الله ضـرغـامی» وزیـر میـراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، با بیان اینکه در طول دولت سیزدهم، ۱۶۰۰ پروژۀ گردشگری به ارزش ۴۰۰ هزار میلیـارد ریال به بهره‌برداری رسید، اعلام کرده که در این مدت برای ۴۰ هزار نفر در حوزۀ گردشگری اشـتغـال مسـتقیم ایـجـاد شـده اسـت؛ موضوعی که البته باتوجه‌به آمارهای موجود از بیـکـاری در حـوزۀ گردشـگری، چـندان دلخوش‌کننده‌ نیست. پیش از این در مرداد ۱۴۰۰، رئیـس وقـت کمیـسیون گردشگری اتـاق بازرگـانی ایـران از بیـکاری ۱۳ هزار راهنمای گردشگری در ایران و خسارت ۱۲ هـزار میـلیارد تومـان به صنعت گردشگری خبـر داده بـود. در پـاییز ۱۴۰۱ و با فروکـش کـردن پـاندمی کـرونا، مـرکز پژوهش‌هـای مـجـلس خسـارت‌های کرونـا به صنعـت گردشگری را به این شرح اعلام کرده بود: ۲۰۷ هزار و ۱۴۳ مـیلیـارد ریـال خسـارت اقتصاـدی و ۸۷ هزار و ۵۲۵ بیکاری. حـالا هم برخی اصناف حوزۀ گردشگری معتقدند، این آمار احتمالاً مربوط به بخش زیرساختی است، وگرنه در حوزه‌های مختلف از جمله راهنمایان گردشگری یا بوم‌گردی‌ها، نه‌تنها اشتغال جدیدی ایجاد نشده، که شغل‌های زیادی از دست رفته است.

 بیکاری مطلق

بهـمن ۱۴۰۲ بـود کـه رئیـس هیـئت‌مـدیرۀ جـامـعۀ انجـمن‌های حـرفه‌ای راهنـمایان گردشگری ایران، در پانزدهمین گردهمایی راهنـمایان گـردشگری ایـران از خـروج ۳۰ درصـد راهنمایان گـردشگری از صنـعت یا از کشور خبـر داد. «مـحسن حاجی‌سعید» با اشاره به موج بیکاری‌ها در ۴ سال گذشته اظـهار کرد: «بـرخی از راهنـمایـان در حـوزۀ گردشگران ورودی از چین و روسـیه و البته کشورهای عربی، با چالش زیـادی روبه‌رو نیستند، اما بیشتر راهنمایان حرفه‌ای که در انـواع گردشـگری در بخش فرـهنگی فعال بودند و انگلیـسی‌زبان و سـایر زبان‌های کشورهای اروپایـی از جمله آلمانی، فرانسه، ایتالیایی و… بودند، عمدتاً با چالش‌های بسیار جدی روبه‌رو هستند. مشخصاً بیشتر این افراد مهاجرت کردند و بسیاری از این افراد بیکار و ناچار به تغییر شغل شده‌اند. به‌نوعی مـی‌توان گفت حدود ۳۰ درصد از راهنـمایان حـرفه‌ای در حوزۀ گردشگری به واسطۀ بحران‌هایی که طی چند سال گذشته با آن روبه‌رو شدیم و البته اقدامات حمایتی دیرهنگام و قـهر سازمان برنـامه و بودجه با دولت و خواسـته‌های مـردم، تغییر شغل داده و از این حـرفه کناره‌گیـری کرده یا مهاجرت کرده‌اند.»

«محسن حاجی‌سعید» با بیان اینکه این شرایط از ۲ سال پیش تاکنون بیکاری مطلق را برای راهنمایان گردشگری رقم زده است، می‌افزاید: «گرچه در این مدت یک موج آموزش اتفاق افتاد و تعدادی از افرادی که علاقه‌مند بودند راهنمای گردشگری شوند در یک سال گذشته در کلاس‌های آموزشی شرکت کردند، ولی این ملاک کار کردن در این بخش نیست.»

او تأکـید می‌کنـد: «اصـلی‌ترین معضل گردشگری ورودی که داشتیم حل‌نشده باقی مانـده که نشان‌دهندۀ ضعف وزارت امور خـارجـه و سـیاست‌های کلان خـارجی و ارتـباط بـا غـرب است. هرچـند مـا مرجع اعلام آمار نیسـتـیم، امـا در حوزۀ خـودمان و باتـوجه‌به بازخـوردهـایی کـه از هـمکاران مـی‌گیریم، می‌توان گفت ورودی گردشگری از اروپای غربی به ایران به‌طور کامل متوقف شده و این یعنی  میلیاردها دلار ضرر به کشور و بیکاری‌های نیروهای متخصص از جمله راهنمایان گردشگری.»

حـاجی‌سـعید در پایان صـحبـت‌های خود مـی‌گوید: «نسـبت به وقـفۀ دوره کـرونا، مراکزی افتتاح شـده و خب بالطبع نیروی کاری هم مشغـول بـه کـار شـده است که احتملاً منظور وزیر اشتغال در همین بخش باشد.»

  ازدست‌رفتن یک هزار شغل

یـکی دیگر از زیرمجموعه‌های گردشگری، اقـامتگاه‌های بــوم‌گـردی اسـت کـه آمـار ارائه‌شده از سوی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی، با اوضاع اشتغال در این بخش هم هم‌خوانی ندارد.

«پیام ما» پیش از این در گزارشی با عنوان «مُهر تعطیلی بر پیشانی ۵۰۰ بومگردی» به این موضوع اشاره کرده بود که براساس آمار، طی یک سال گذشته ۵۰۰ تا ۷۰۰ اقامتگاه از رده خارج شدند و مجوزشان تمدید نشد، درحالی‌که فقط ۲۰۰-۳۰۰ بومگردی به این آمار اضافه شده است.

«یـاور عبیری» رئیس جامعۀ اقامتگاه‌های بومـگردی ایـران، به «پـیام ما» مـی‌گوید: «به‌طـور میانگیـن، سه اشـتغال بـرای هر بوم‌گردی در نظر می‌گیریم.»

باتوجه‌به آنچه عبیری می‌گوید، خروج ۷۰۰ بومگردی از چرخۀ گردشگری، یعنی بیکاری حداقل ۲۱۰۰ نفر و ورود ۳۰۰ بومگردی به چرخه، یعنی اشتغال ۹۰۰ نفر و با این آمار یعنی نه‌تنها اشتغال جدید در حوزۀ بومگردی ایجاد نشده، که حدقل یک هزار شغل هم از دست رفته است.

  اشتغال‌جدید داشتیم، اما!

رئیس جامعۀ حرفه‌ای هتل‌داران ایران البته در‌ گفت‌وگو با «پیام ما» بدون ارائۀ آمار روی صـحبت‌هـای وزیـر مـیـراث فـرهـنـگی، گردشگری و صنایع‌دستی صحه می‌گذارد و می‌گـوید: «به‌دلیل اینکه هتل، رستوران و مـجمـوعه‌هـای گـردشـگـری زیـادی بـه بهره‌برداری رسیده و فعالیت این مجموعه‌ها مستلزم جذب افراد است، اشتغال جدید داشته‌ایم.»

باایـن‌حال، «جـمشید حـمزه‌زاده» ایـن موضوع را که تعطیلی مراکز گردشگری و بیکاری فعالان چه نسبتی با اشتغال‌ جدید دارد را، موضوعی جدا می‌داند و دربارۀ آن صحبت نمی‌کند.

  حال گردشگری خوب نیست

با همۀ این‌ها، طبق گزارشی که خبرگزاری دولت یعنی «ایـرنا» منتشر کرده بود، آمار کلی گردشگری ایران هم اوضاع خوبی ندارد و ارائۀ آمار اشتغال ۴۰ هزار نفری، شاید فقط امیدواری را در یکی از بخش‌های زیرمجموعۀ گردشگری ایجاد کند. براساس این گزارش، صنـعت گـردشگری در سال ۲۰۲۲ (۴۰۱-۱۴۰۰) رقـمـی بیـش از یـک تریلیون دلار در جهان گردش مالی داشته که از این میزان، قارۀ اروپا موفق به جذب بیش از ۵۰ درصد شده و کشورمان فقط ۰.۶ درصد از این آمار را به خود اختصاص داده است.

بـه اسـتناد ایـن گـزارش در سـال ۲۰۲۲، هزینه‌کرد توریست‌های ورودی به ایران ۶۳ درصد کاهش داشته و به حدود ۶ میلیارد دلار رسیده است.

مقایسۀ آمار متوسط ورود گردشگران و مسافران در سال ۲۰۲۳(۱۴۰۲) با آمار سال ۲۰۱۹ (۹۸-۱۳۹۷) (پیـش از همـه‌گیـری کرونا)، نشان می‌دهد آمارهای ورود به ایران همچنان ۳۷ درصد با پیش از همه‌گیری کرونا فاصله دارد. براساس این داده‌ها، ایران فقط در ماه‌های سپتامبر و اکتبر ۲۰۲۳ (شهریور و مهر)، توانسته به تراز مثبتی در مقایسه با آمار مشابه در سال ۲۰۱۹ دست یابد.

آمـار و اطلاعات نشان می‌دهد که وضعیت سـفرهای داخـلی هـم چنـدان حـال‌وروز خوشی ندارند.

به‌گفتۀ «مـصطفی فاطـمی» دبـیـر ستـاد مرکـزی همـاهنگی خدمـات سفـر، از ۲۵ اسـفند ۱۴۰۱ تـا ۱۵ فـروردیـن‌ ۱۴۰۲، ۵۷ مـیلیون و ۱۱۸ هـزار و ۱۲۳ شب اقامت در سراسر کشور ثبت شده کـه به نسبت نوروز سال ۱۴۰۱، حدود ۱۷ درصـد رشد را نشان می‌دهد. از میان آمار کلی اقامت، ۱۱ میلیون و ۶۰۰ هزار شب اقامت نیز در «مراکز اقامتی رسمی» ثبت شده که رشدی را به نسبت سال گذشته نشان نمی‌دهد.

***

«سـیدعزت‌الله ضرغامی» پنجشنبه (۱۴ تیر)، در آیـین افتتاحیۀ «هتل پنج ستارۀ رز» در صدرای شیراز، با بیان اینکه ۲ هزار پروژۀ گردشگری در سراسر کشور در دست اجراست، گفته بود که بیـشتر این پروژه‌ها مربوط به مراکز اقامتی است و با وجود همۀ مشکلات اقتصادی کشور، ۴۰۰ هزار میلیارد تومان پروژۀ گردشگری درحال اجراست که ۸۰ پـروژه بیـش از ۸۰ درصـد پیـشرفـت فیزیکی دارند و تا پایان سال به بهره‌برداری می‌رسند. اینکه این پروژه‌ها چقدر می‌تواند حرال صنـعت گـردشـگری را خـوب کنـد مشخص نیست،‌ اما به نظر مـی‌‌رسد ابتدا باید مشاغل ازدست‌رفته را بازگرداند و بعد به فکر اشتغال جدید بود.