در ایران تاکنون بیش از ۵۵۰ نوع پرنده ثبت شده که جمعیت آنان از نظر اقامت در چند گروه اصلی از جمله «مهاجر تابستانه»، «مهاجر زمستانه»، «مهاجر عبوری» و «مقیم (جوجه‌آور)» جای می‌گیرد. در این میان، هما که این روزها تصاویر و خبرهایی از آن به صدر شبکه‌های اجتماعی راه یافته است یکی از ۳۶ عضو خانوادهٔ عقاب و کرکس ایران است که در البرز و زاگرس جوجه‌آوری دارد و مانند بسیاری از عقاب‌شکلان از عادات لاشه‌خواری (نه فقط استخوان خواری) برخوردار است. 

 

همچنین، علیرغم کاهش جهانی انواع کرکس‌ها، به نظر می‌رسد هما در محدوده پراکنش تاریخی خود در ایران به مراتب از شرایط بهتری نسبت به همنوعان خود در اغلب کشورهای آفریقایی و اروپایی برخوردار است. اخبار درست و غلط اخیر در مورد این پرنده، موجی از پرسش‌ها را در ذهن خوانندگان و تعجب فراوان در ذهن پرنده‌نگرها و متخصصین تنوع زیستی ایجاد کرد. این نوشته سعی دارد از زوایای مختلفی به این موضوع بپردازد. از دیرباز آمیختگی اسطوره و خیال با شرح رویدادهای طبیعی به ویژه شرح رفتارهای جانوران در بین پارسی‌زبانان رواج داشته است. 

 

چه بسا به‌کارگیری استعاره‌ها در نظم و نثر پارسی به نوعی باعث غنابخشی به مفاهیم و در نتیجه پرواز ذهن خوانندگان می‌شده. در این نوع نوشته‌ها، رویارویی قطره شرمگین باران با پهنه وسیع دریا از آن مروارید غلتان در دل صدف ساخته و چه‌چه مرغک هزاردستان در باغ، تنها از شوق دیدار گل بوده است. امروزه می‌دانیم برای توضیح صحیح تمامی این پدیده‌ها دلایل علمی کافی وجود دارد. در این میان، شاید نزهه‌القلوب به قلم حمدالله مستوفی در دوره ایلخانی از اولین نوشته‌هایی باشد که به درستی از مشاهده برای شرح رفتارشناسی یک گونه بهره جسته است. 

 

مراقبت نوعی باقرقره از تخم‌های خود در این کتاب که در حقیقت دانشنامه‌ای در باب جغرافی است بر پایه واقعیت بوده است. در رفت و آمد مفاهیم بین خیال تا واقعیت، هما را باید به‌ عنوان یکی از پرندگان خوش اقبال فلات ایران برشمرد چرا که لااقل شرح بخشی از آنچه این پرنده می‌خورد در متون پارسی به واقعیت نزدیک است؛ چنانچه سعدی در گلستان آورده:

همای بر همه مرغان از آن شرف دارد

که استخوان خورد و جانور نیازارد

 

بنابراین، هما نه تنها از دیرباز در بین شاعران و ادیبان پارسی زبان به پیام آور نیکبختی شناخته شده بود بلکه در سروده‌های بسیاری به روشنی به عادت استخوان خواری آن نیز پرداخته بودند. مشاهدات همواره خوردن قطعات استخوانی دست و پای لاشه‌ها را تایید کرده اگرچه مطالعه 10 سالهای در اسپانیا بر روی 32 نمونه هما نشان داد در بیش از 90 درصد مواقع گرایش غذایی هما به تغذیه از مواد گوشتی به ویژه بلع پستانداران کوچک باعث افزایش موفقیت جوجه‌آوری شده است. این توضیح خط بطلانی است بر باور غلط دیگری که غذای این پرنده زیبا را صرفا به استخوانهای به جا مانده از لاشه‌ها محدود می‌سازد. از طرفی احتمالا هما از جمله پرندگانی است که گزارش‌های پرتکراری از گذشته‌های دور تاکنون داشته است. 

 

اکنون نیز در بین پرنده‌نگرهای ایران کم نیستند کسانی که مکان‌های مشخصی را برای تصویر برداری و دیدن آن سراغ دارند. پرواز هما که اغلب بر فراز دره‌های مرتفع انجام میشود بخت دیدن و شناسایی آن را از نزدیک افزایش داده و چه بسا سایه متحرک و باشکوه آن در هوای آفتابی به افسانه نیکبختی آن دامن زده است. اما این سوال همچنان به جای خود باقی است که چگونه محتواهای بصری می‌توانند واقعیت‌ها را با رنگ و لعاب گزافه‌گویی مخدوش کنند؟ عده‌ای معتقدند که مرجعیت دنیای رسانه در گوشی‌های هوشمند در دست افرادی است که با جذب دنبال‌کننده از آن کسب درآمد می‌کنند. آنها در مقایسه با کارشناسان از انگیزه، وقت و مهارت بیشتری برای استفاده از این ابزار برخوردارند. عدهای نیز نگاهی اجتماعی-سیاسی به ماجرا دارند؛ جایی که انسان‌ها برای برون‌رفت از فشار زندگی آرزوی معجزه‌ای قریب‌الوقوع از یک رویداد ماورایی دارد. باید پذیرفت در روزگاری که کتابخانه‌ها حتی در مراکز دانشگاهی خاک می‌خورند و مطالعه عمیق جای خود را به اطلاعات سطحی شبکه‌ها می‌دهد و جای کارشناسان با فعالان همه‌چیزدان عوض میشود هر آینه می‌توان منتظر خبرهای عجیب بود.