اواخر تابستان خبر آغاز سفرهای بدون ویزای اولین گروه‌های گردشگری ایران و روسیه مطرح شد. آن زمان «حرمت‌الله رفیعی»، رئیس هیئت‌مدیرهٔ انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران که همراه با هیئت گردشگری از ایران به قفقاز سفر کرده بود، اعلام کرد: «در ادامه تفاهم‌نامه‌ای که در خرداد ۱۴۰۲ در حضور وزیر توسعهٔ اقتصاد روسیه با مجموعهٔ گردشگری قفقاز و انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی ایران امضا شد، این هیئت متشکل از تعدادی از آژانس‌های مسافرتی ایران بدون ویزا به کشور روسیه وارد شد. بر این اساس، گردشگران ایرانی و روسی هم از این پس می‌توانند در قالب تورهای پنج تا ۵۰ نفره و از طریق دفاتر خدمات مسافرتی بدون ویزا به دو کشور سفر کنند.»‌

همان زمان «علی‌اصغر شالبافیان»، معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌‌دستی نیز اجرای توافقنامهٔ لغو روادید سفرهای گروهی بین ایران و روسیه را تأیید کرد و گفت: «برای اجرای این توافقنامه لازم بود آژانس‌های گردشگری دو کشور معرفی شوند که از ایران حدود ۸۰ آژانس مسافرتی و از روسیه حدود صد آژانس مسافرتی معرفی شده‌اند.»

 

حتی معاون وزیر توسعهٔ اقتصادی روسیه هم پیش از اعلام این خبر و تیر امسال از اجرای لغو روادید سفرهای گروهی بین ایران و روسیه در آینده‌ای نزدیک خبر داد و گفت که «روسیه بر توسعهٔ مبادلات توریستی دوجانبه با چین، ایران و هند متمرکز شده و ما در حال کار روی سفرهای گروهی بدون ویزا، ساده‌سازی پرداخت‌ها و سایر زمینه‌ها برای گردشگران این کشورها و همچنین کشورهای عربی هستیم و این یکی از اولویت‌های استراتژیک امروز روسیه است.»

اما همان زمان برخی فعالان گردشگری اعلام کردند سفر این هیئت به روسیه بدون ویزا یا در قالب ویزای گروهی تنها به این دلیل محقق شده است که هیئت دولتی بوده‌ و این شرایط برای سایر گردشگران محقق‌ نمی‌شود یا با مشکلات و پیچیدگی‌های زیادی همراه خواهد بود. سه ماه بعد و در آخرین روزهای منتهی به سال گذشتهٔ میلادی «آلکسی ددوف»، سفیر روسیه در تهران، نیز این موضوع را به نوعی تأیید و اعلام کرد «صحبت در مورد لغو کامل روادید بین ایران و روسیه زود است و فقط صدور ویزای الکترونیکی روسیه برای شهروندان بیش از ۵۰ کشور از جمله ایران آغاز شده است.»‌

 

به این معنا که ویزای گروهی هم برای ایرانی‌ها صادر نخواهد شد و همان روند ویزای الکترونیک با پرداخت ۵۲ دلار برای هر نفر قابل‌اجراست که البته برای پرداخت این هزینه هم به کارت‌های اعتباری بین‌المللی نیاز است. همان زمان شرکت‌های هواپیمایی داخلی از ممانعت از سفر بدون ویزا برای گروه‌های گردشگری ایران به روسیه خبر دادند و حتی یکی از این شرکت‌های هواپیمایی با ابلاغ بخشنامهٔ لغو روادید گروهی گردشگران ایران و روسیه برای دومین‌بار اعلام کرد «شماری از شرکت‌های هواپیمایی داخلی و خارجی این دستورالعمل را اجرا نکرده‌اند که تبعات نامطلوبی برای گردشگری داشته و لازم است مقررات یادشده هنگام پذیرش مسافران ایران و روسیه در مبادی ورودی و خروجی و از سوی شرکت‌های هواپیمایی اجرا شود.»

 

فرایند پیچیدهٔ ویزای گروهی

حالا «ایسنا» در مطلبی این نکته را به‌نقل از فعالان آژانس‌گردشگری در کشور روسیه تأیید و اعلام کرده است که شماری از مدیران آژانس‌های گردشگری روسیه که با ایران کار می‌کنند، گفته‌اند لغو ویزای گروهی روسیه هنوز برای گردشگران ایرانی قابل‌اجرا نیست و با مشکلاتی مواجه است. بنابراین، ایرانی‌هایی که قصد سفر به روسیه دارند همچنان باید ویزا بگیرند، حتی اگر گروهی سفر کنند.

در این باره مدیر یکی از آژانس‌های روسیه در شهر سن‌پترزبورگ به خبرنگاران گفته «برخی از آژانس‌های تأییدشده از طرف دولت‌های روسیه و ایران هستند که برای گروه‌های از پنج نفر به بالا، می‌توانند سفر بدون ویزا به روسیه را اجرا کنند؛ اما این فرایند به‌قدری پیچیده و طولانی است که اکثر آژانس‌ها ترجیح می‌دهند ویزا بگیرند. البته گردشگران روسیه اگر گروهی به ایران سفر کنند، مشکلی برای ویزا ندارند.»

 

 سه دلیل برای محقق نشدن ویزای گروهی

برخی از فعالان گردشگری ایران و روسیه دلیل صادر نشدن ویزای گروهی برای گردشگران ایرانی را مهاجرت‌های غیرقانونی از طریق این کشور می‌دانند. رئیس جامعهٔ انجمن‌های راهنمایان گردشگری نیز این مسئله را تأیید می‌کند، اما معتقد است دلایل دیگری هم در این باره وجود دارد.

 

«محسن حاجی‌سعید» به «پیام ‌ما» می‌گوید: «علاوه‌بر بحث مهاجرت، استثنائاً در کشور روسیه جو امنیتی بالایی وجود دارد و آنها نمی‌خواهند افراد بدون بررسی دقیق، ویزا بگیرند. به‌نظر می‌رسد این رویکرد روسیه‌ یکی از دلایل محقق نشدن ویزای گروهی برای گردشگران ایرانی است. اما این نکته هم وجود دارد که روسی‌ها برای تمام کشورها این جو امنیتی را ندارند و بسیاری از کشورها می‌توانند بدون ویزا به این منطقه سفر کنند که به‌دلیلی می‌تواند حاکی از نبود اعتماد به ایران و همان بحث مهاجرت‌های غیرقانونی باشد.»

 

او در توضیح علت فراهم نشدن سهولت گردشگری خارجی برای ایرانی‌ها می‌گوید: «به‌طور کلی وضعیت لغو روادید به اقتصاد کشورها ربط دارد. اگر مردم یک کشور در دید مسئولان سیاستگذاری وزارت خارجهٔ کشوری که با آن لغو روادید می‌کنیم، در خطر جدی مهاجرت باشند، این اتفاق دوطرفه رخ نمی‌دهد. به‌عنوان مثال ممکن است ما با اروپا لغو روادید کنیم و گردشگران آنها به‌راحتی به کشور ما سفر کنند، اما بالعکس آن رخ نمی‌دهد؛ چون مهاجرت به اروپا از ایران جدی است.»

 

حاجی‌سعید با تأکید بر اینکه ما نیاز به ورود گردشگران اروپایی داریم، اما نگرانی برای مهاجرت آنها وجود ندارد، ادامه می‌دهد: «کشورهای اروپایی جزو ظرفیت‌های خوبی گردشگرفرست برای ایران هستند، اما برعکس خطر مهاجرت گستردهٔ ایرانیان به کشورها وجود دارد. مشابه این نگرانی برای ما دربارهٔ کشور افغانستان وجود دارد، چون خطر مهاجرت از سمت آنها به ایران هست و لغو روادید میان دو کشور انجام نمی‌شود.»

 

اولویت، جذب گردشگر خارجی باشد

از سوی دیگر در‌حالی‌که شرایط سفر آسان برای گردشگران ایرانی به سایر کشورها فراهم نیست، اما متولیان حوزهٔ گردشگری چندروز پیش اعلام کردند که از ۱۵ بهمن‌ امسال ویزا برای ۲۸ کشور به‌صورت یکطرفه لغو شده است. در بین کشور‌هایی که لغو ویزا شده‌اند، نام روسیه نیز قرار دارد.

رئیس جامعهٔ انجمن‌های راهنمایان گردشگری در پاسخ به این سؤال که آیا این مسئله یک تناقض نیست که درهای ایران به روی همهٔ کشورها باز باشد، اما گردشگران ایرانی محروم از سفر؟ می‌گوید: «در دنیای سیاست رویکردها متفاوت است و همیشه این نگاه وجود داشته که لغو روادید یا صدور ویزای گروهی دوطرفه و متوازن وجود داشته باشد. اما به‌طور کلی سیاستگذاری درست این است که به وضعیت موجود منطقی نگاه کنیم و خودمان را از گردشگران کشورهای مختلف محروم نکنیم؛ چون ما با خطر مهاجرت از کشورهای دیگر که به‌لحاظ اقتصادی دچار پیچیدگی هستند، مواجه نیستیم. این نکته‌ای است که اگر به‌دنبال جذب گردشگر هستیم، باید به آن توجه کنیم و مهم نیست که با وجود توافق‌های دوطرفه آنها لغو می‌کنند و ما ادامه می‌دهیم.»

 

او با تأکید بر اینکه باید تسهیل سفر برای گردشگران به ایران فراهم شود، ادامه می‌دهد: «این نگاه به اقتصاد گردشگری است و نه نگاه به صنعت گردشگری، چون در صنعت، بخشی هم به گردشگری خروجی اختصاص دارد که سفر را برای ایرانیان ساده می‌کند. اگر از این زاویه و فقط روی درآمد از طریق گردشگر خارجی تأکید کنیم، آن چیزی که اهمیت دارد این است که شرایط با تسهیل سفر و ورود گردشگران به کشور فراهم شود. صدور ویزا برای گردشگر به‌نوعی اتلاف‌وقت است و مسافر به‌سادگی سفرش را لغو می‌کند چون زمان کافی برای این کارها ندارد. بنابراین، باید شرایطی را فراهم کنیم که اگر گردشگر تصمیم به سفر به ایران گرفت، تنها دغدغه‌اش این باشد که پرواز جا دارد یا خیر؟»

 

حاجی‌سعید البته معتقد است که تنها این اقدام نمی‌تواند به توسعهٔ گردشگری کمک کند، اما قطعاً مؤثر است و در کنار آن باید یک نکتهٔ مهم دیگر مورد توجه قرار بگیرد. او در توضیح بیشتر بیان می‌کند: «نکتهٔ اصلی اینجاست که اگر لغو روادید انجام بدهیم هم نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم که از فردا صبح خیل عظیم گردشگران وارد ایران شوند. مانع اصلی برای حضور آنها در ایران بحث اطمینان نداشتن ملیت‌های عمدتاً اروپایی و غربی برای سفر گردشگرانشان به کشور ماست که شاید منجر به دستگیری آنها شود. این مسئله باعث شده است آنها در سایت‌های وزارت خارجه، ایران را قرمز کنند.»

 

این فعال حوزهٔ گردشگری دربارهٔ دلیل این تغییر رویکرد از سوی برخی کشورها عنوان می‌کند:‌ «با توجه به اتفاقات سال گذشته سوءتفاهم‌هایی رخ داده است. آن زمان گردشگرانی بودند که از اعتراضات مردمی عکاسی یا فیلمبرداری می‌کردند و دستگیر شدند. اتفاقی که منجر شد کشورهای غربی، ایران را یک کشور خطرناک معرفی کنند و توصیه به عدم سفر به ایران داشته باشند. باید در این باره از سوی وزارت خارجهٔ ما رایزنی با سفارتخانه‌های این کشورها انجام شود. ما در جلسه با وزیر میراث و گردشگری توصیه کردیم که در جلسه‌ای با وزیر امور خارجه نسبت به رفع هرچه سریع‌تر این سوءتفاهم‌ها اقدام کنند. حتی اگر همین فردا صبح توصیهٔ عدم سفر به ایران از سایت‌های این کشورها حذف شود، شش ماه طول می‌کشد که برنامه‌ریزی سفر از سوی گردشگران آن کشور برای ورود به ایران انجام شود.»

 

او با تأکید بر اینکه این مسئله باید به‌سرعت در اولویت وزارت گردشگری قرار بگیرد، می‌گوید: «البته این کشورها نمی‌توانند منعی برای سفر شهروندانشان به ایران داشته باشند، اما همین توصیه که با هشدار خطر دستگیری در ایران به گردشگران می‌شود، هم می‌تواند منجر به از دست رفتن ظرفیت حضور آنها در ایران باشد. ما می‌دانیم اکثریت افرادی که دستگیر شدند، از روی کنجکاوی اقدام به عکسبرداری از چنین صحنه‌هایی کردند یا به‌دلیل نبود آگاهی در برخی نقاط حضور داشتند. به همین دلیل باید توجیهات لازم انجام شود و اجازه ندهیم که ۲۰ تا ۳۰ کشور با ایران وارد حاشیه شوند و از حضور گردشگران آنها محروم شویم.»