بسیار پیش آمده که هرکدام از ما هنگام انجام وظیفه در یک سازمان متوجه قراردادی با درآمد یا هزینه هنگفت شویم که بدون تشریفات به فرد خاصی رسیده و اصلا لزوم جابه‌جایی این رقم در سیستمی که خود جزیی از آن هستیم،‌ برایمان روشن نبوده است. بسیار دیده یا شنیده‌ایم که در حین انجام یک فرآیند اداری برای پیشبرد کار یا دست کم سرعت بخشیدن به آن از ما درخواست رشوه‌های کلان می‌شود. تجربه تماشای خطایی که از سوی ماموران یا مدیران دولتی رخ می‌دهد، شاید برای شخص ما رخ نداده باشد اما در میان خاطرات اطرافیانمان احتمالا شبیه به آن بسیار باشد. مدیرانی که حقوق‌های نجومی می‌گیرند، خانه‌ها و املاک نجومی در اختیار دارند، حتی پایش به ادبیات سیاسی روز هم وارد شده است. هرکدام از ما حین مشاهده یا شنیدن بسیاری از این دست وقایع، کمتر به ذهنمان رسیده که دست به افشاگری بزنیم. شاید علت این واهمه یا هر حسی که داریم، شنیدن اخبار بازداشت و دستگیری شهروندان یا خبرنگارانی باشد که بعد از افشای فساد سیستمی نه تنها تشویق نشدند بلکه توبیخ هم شدند. مدیران شهری تهران در دوره گذشته مدعی بودند که افشاکنندگان فساد‌های سازمانی در امانند. آن‌ها طرح و لوایحی برای حمایت از این افراد تهیه و به صحن شورای شهر تهران بردند. آن‌ها ادعا می‌کردند که برای افشاگری و سوت زنی صحیح به شفاف شدن سیستماتیک شهرداری نیز نیاز است. اقدامی که در راستای رسیدن به آن گام‌هایی برداشتند و مثلا سایتی را راه‌اندازی کردند که اطلاعات خام مربوط به قراردادها و درآمدهای شهرداری در آن به روز می‌شد. حالا مدیران تازه به شورای شهر و شهرداری آمده دوره ششم هم مدعی گام برداشتن در مسیر شفافیت هستند. آن‌ها می‌گویند حتی اقدامات شورای پنجم را جدی‌تر از خودشان ادامه می‌دهند. در ادامه مروری بر مهم‌ترین اقدامات مدیران قبلی و وعده‌های مدیران جدید درباره شفافیت و قوانین مربوط به سوت زنی داریم.

«شهرداری شیشه‌ای» و «حمایت از سوت‌زنان» ایده‌‌هایی بودند که از بدو تولد شورای پنجم شهر تهران از سوی نمایندگان مردم در پارلمان شهری دنبال شد. شورای پنجمی‌ها در دی ماه سال 98 به یک فوریت سوتی‌زنی رای مثبت داده بودند. مجید فراهانی، رئیس سابق کمیته بودجه و نظارت مالی شورای شهر تهران در درباره این طرح گفته بود که؛ در سال 2012، 43 درصد از فسادها براساس گزارش‌گیری مردم کشف شده است: « گزارش‌های مردمی در سال 2005 میلادی منجر به بازپس‌گیری رقمی بالغ بر 10 میلیارد دلار توسط دولت آمریکا شد در حالی که اقدامات سازمان‌های نظارتی توانسته بود 5 میلیارد دلار را به خانه برگرداند.» شورای پنجمی‌ها حدود دو سال بعد یعنی در آخرین روزهای حضورشان در خیابان بهشت بررسی کلیات طرح «الزام شهرداری تهران به اصلاح و بهبود فرآیند دریافت و رسیدگی به گزارش‌های شهروندان درباره فساد و رشوه و تشویق گزارشگران تخلفات در شهرداری تهران» را در دستور کار قرار دادند. اما از سوی دیگر شهرداری تهران نیز آیین‌نامه اجرایی حمایت و صیانت از گزارشگران فساد را در اجرای تکلیف مقرر در برنامه پنج ساله سوم توسعه شهر تهران در سال ۱۳۹۸ تقدیم شورا کرده بود، در نهایت لایحه شهرداری در طرح تجمیع شد و 18 نفر از اعضا به کلیات طرح رای مثبت دادند.
شفافیتی در دسترس
از آنجا که عموما نبود شفافیت و دسترسی سخت به داده‌های یک سیستم، خود عاملی برای کند شدن فرآیند سوت‌زنی در شهرهاست، اقداماتی برای دسترسی آسان به اطلاعات معاونت‌ها، قراردادها و حتی حقوق زیرمجموعه‌های شهرداری نیز صورت گرفت. اطلاعاتی که همگی روی سایت شفافیت بارگذاری شده بودند.
بهاره‌ آروین، رئیس کمیته شفافیت در دوره پنجم مدیریت شهری، دی ماه سال 99 در یک برنامه تلویزیونی با بیان اینکه تمامی اطلاعات بر روی سامانه شفافیت بارگذاری شده، اعلام کرد که سوت‌زنان می‌توانند با رصد و تطبیق و مقایسه اطلاعات سایت، فساد را گزارش کنند.
او همچنین سامانه 1888 و 137 را راه‌های دیگری برای سوت‌زنی معرفی کرد که امنیت گزارشگران در آن بیشتر شده و همچنین زیرساخت‌های‌شان هم تاحد مطلوب بالارفته است.
سوت‌زنی و شفافیت در مدیریت اصولگرایان بر شهر
اصولگرایان تازه به شهرداری و شورای شهر آمده در تهران، می‌گویند قرار است، سوت‌زنی و ایده شهرداری تمام شیشه‌ای را ادامه دهند. علیرضا زاکانی، شهردار پایتخت در گفت‌وگو با روزنامه پیام‌ما درباره حمایت از سوتی در این دوره مدیریت شهری می‌گوید: «فردی که موضوع فساد را اعلام می‌کند، هم مورد تشویق قرار می‌گیرد و هم مورد حمایت.» او در پاسخ به این پرسش که آیا شهرداری سازوکاری برای حمایت از سوت‌زنی رقم می‌زند یا نه، نیز تاکید کرد: «ما اهتمام داریم که این اتفاق را رقم بزنیم و درحال طی کردن فرآیند آن هستیم تا به صورت درست این اقدام مورد دقت و حمایت ما قرار بگیرد.» غیر از شهردار تهران، اعضای شورای شهر نیز معتقدند که قائل به حمایت از سوت‌زنان در مدیریت شهری‌اند.
ناصر امانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران در این خصوص به روزنامه پیام‌ما می‌گوید: «آقای سروری اخیرا در یکی از مصاحبه‌های خود اشاره کردند که حتما ما این سیستم را فعال می‌کنیم و بحث سوت‌زنی را برای بحث ارتقای سلامت اداری و مبارزه با فساد در شهرداری از طریق کمیته شفافیت در شورای شهر تهران دنبال می‌کنیم.» او می‌گوید سوت‌زنی و افشای فساد یکی از ملزومات این دوره از مدیریت شهری است که تبدیل به مطالبه عمومی هم شده است و باید سازوکار آن فراهم شود.
امانی انتقاداتی هم به نحوه افشای فساد و سوت‌زنی در دوره قبل دارد: «فکر می‌کنیم درباره بخشی از مفاسدی که مقطعی در دوره قبل اتفاق افتاد، اطلاع‌رسانی و شفاف سازی صورت نگرفت.» او به قراردادهای آخر دوره، پروژه تهران 1400، شرکت پیام‌رسا، شرکت همشهری، و پروژه‌های سازمان سرمایه‌گذاری که مدیرعامل آن بعد از برکناری افشا کرد، اشاره می‌کند: «اگر واقعا دنبال شفاف‌سازی بودند،‌ درباره همه اینها اطلاع‌رسانی می‌کردند، ما نمی‌گوییم این‌ها را در سامانه شفافیت قرار می‌دادند، حداقل باید اطلاع‌رسانی می‌کردند.» امانی می‌گوید، در این دوره قرار است به سایت شفافیت عمق دهند: «یعنی همه چیز شهرداری باید مشخص شود. ما به دنبال عمق بخشیدن به سایت هستیم و حداکثر اطلاعات را در این زمینه در سایت شفافیت قرار دهیم.»
او از برنامه‌های رئیس کمیته شفافیت درباره این موضوع و بررسی آن در کمیسیون برنامه و بودجه و ارائه در صحن خبر می‌دهد. پرویز سروی، نایب رئیس شورای شهر تهران نیز در گفت‌وگو با روزنامه پیام‌ما مساله نظارت را به عنوان عامل تعیین‌ کننده کاهش فساد و سو‌استفاده می‌داند.
او به نظارت‌های پیشینی که قرار است در این دوره مورد توجه قرار بگیرد، اشاره می‌کند و می‌گوید: «عموما نظارت‌های پسینی مورد توجه بوده است اما ما در این دوره عموما به نظارت‌های پیشینی توجه داریم. یعنی اصلاح فرآیندهای اداری که منجر به کاهش مداخله انسانی در مواجهه حضوری. یعنی کار به صورت سیستمی انجام شود.» او از مذاکره با تیمی خبر می‌دهد که قرار است، نظارت‌های پیشینی در شهرداری صورت دهند. او می‌گوید: «اکنون ما با یک تیم حرفه‌ای که اقدامات موثری در نظارت پیشینی داشتند، وارد مذاکره شدیم، دوستان موافقت کردند و آمدند و اکنون فرآیندهای مختلفی که می‌تواند به تقویت نظارت پیشینی منجر شود، را در دستور کار خود قرار دهیم.» سروری همچنین در ادامه یکی از اقدامات مثبت شورای پنجم را سامانه و حرکت در جهت شفافیت می‌داند: «اما با این سامانه باید به صورت واقعی برخورد شود و مردم باید به مثابه سازمان شیشه‌ای اطلاعات آن را ببینند و کسانی که می‌خواهند سو‌استفاده کنند، باید سو‌استفاده‌شان مشهود باشد و ناظرین بتواند آن را شناسایی کنند.» او در پایان اقدام شورای پنجم را مثبت تلقی می‌کند که باید در جهت تقویت و تکمیل آن حرکت کرد.