این بار کتیبه قاجاری باروی ری گرفتار «وندالیسم» شد و یک نفر در چند قدمی اداره میراث‌فرهنگی شهر ری، از بلندی بالا رفت، جلوی کتیبه ایستاد و با رنگ مو، هشت نقطه اثر تاریخی را مخدوش کرد. مسئولان میراث‌فرهنگی از عصر دوشنبه که خبر درز کرده وعده داده‌اند که کتیبه به زودی پاکسازی خواهد شد. خبر خط‌خطی کردن کتیبه چشمه علی مثل بمب صدا کرده است و دیروز به یکی از مهمترین موضوعات جلسه شورای شهر تهران تبدیل شد. حالا وزارت میراث‌فرهنگی بار دیگر باید به این سوالات جواب بدهد: چرا در محل کتیبه دوربین مداربسته وجود ندارد؟ چرا این اتفاق درست رو به روی کانکس پلیس و اداره میراث‌فرهنگی شهر ری رخ داد؟بعد از خشکیدن چشمه‌علی و همه حاشیه‌های عبور مترو از نزدیکی این اثر که هشت‌هزارساله خوانده می‌شود، این سومین اتفاق پرسروصدای این نقطه تاریخی ری در سال‌های اخیر است. مخدوش شدن ضلع جنوب غربی کتیبه یکشنبه شب اتفاق افتاده است. نوروز تقی‌پور، رئیس جدید اداره میراث‌فرهنگی ری به باشگاه خبرنگاران جوان چنین توضیحی داده: «ما هر روز صبح از بنا‌ها و آثار میراث‌فرهنگی در شهر بازدید می‌کنیم، اما صبح دوشنبه که به سرکشی رفتیم متوجه رنگ روی کتیبه نقش برجسته فتحعلی‌شاه شدیم. بعد از بازدید کارشناسان متوجه شدیم، رنگ مو روی کتیبه‌ها کشیده شده است. البته این رنگ قابل شست‌وشو است.»
طبق وعده مسئولان میراث‌فرهنگی از دیروز (سه‌شنبه) تیمی پنج نفره از کارشناسان مرمت و بازسازی میراث‌فرهنگی کشور برای پاکسازی و تثبیت این کتیبه مشغول به کار شده‌اند و همین امروز و فردا کارشان تمام می‌شود. و چون «خوشبختانه این مواد رنگی قابل امحا است»، به کمک کارشناسان مرمت‌کار میراث‌فرهنگی «به شکل قبلی خود» باز خواهد گشت.
میزان تخریب بناهای تاریخی از سوی مردم ناچیز نیست. آثار تاریخی کمی پیدا می‌شوند که گرفتار خاطره‌نویسی و خط و خراش نشده باشند. برای همین است که کارشناسان و دلسوزان میراث‌فرهنگی مدام از اهمیت آموزش و حفاظت می‌گویند. این بار هم پیداست که تخریب‌های این‌چنینی باز هم تکرار می‌شود. تقی‌پور هم خود تاکید کرده که با وجود کانکس نیروی انتظامی باز هم نیروی حفاظت کافی و همچنین نصب دوربین مداربسته برای جلوگیری از این گونه حوادث ضروری است.
نظری: آثار تاریخی در خطرند
به دنبال این اتفاق صبح دیروز دویست و نودمین جلسه شورای شهر تهران هم به صحبت درباره کتیبه تاریخی ری گذشت. حجت نظری، عضو شورای شهر تهران در این جلسه در تذکری گفت:‌ «اتفاقی در یکی از کتیبه‌های تاریخی پایتخت افتاده که قلب هرکسی که دل در گرو هویت ایران دارد را به درد می‌آورد. کتیبه قاجاری موجود در چشمه‌علی در شهر تاریخی ری توسط افرادی ناشناس با رنگ مو مخدوش شد و این نشان می‌دهد نگهداری از میراث تاریخی و هویتی ما چه اندازه در خطر هستند و تا چه اندازه در این مراقبت کوتاهی می‌شود.»
او حرف‌هایش را این‌طور ادامه داد: «البته جای خرسندی است که این خرابکاری طبق گفته کارشناسان قابل ترمیم است، اما اگر اقدام جدی و اساسی برای محافظت از این آثار انجام نشود، نمی‌توانیم هویت و میراث تاریخی خود را به نسل‌های آینده منتقل کنیم و از این منظر تاریخ قطعا از ما به نیکی یاد نمی‌کند.»
ضرورت تعریف طرح جامع فرامنطقه‌ای
احمد مسجدجامعی، عضو دیگر شورای شهر بود که در تذکری حرف کتیبه چشمه‌علی را پیش کشید و از طرح جامع فرامنطقه‌ای حرف زد. او ساماندهی منطقه تمدنی چشمه علی را نیازمند طرح جامع دانست تا لایه‌های تاریخی آن حفظ شود.
مسجدجامعی با اشاره به اینکه مهم‌ترین کشفیات قرن گذشته در ایران در کنار ری و چشمه علی بوده است. گفت: «اینکه کنار یک چشمه تمدنی شکل بگیرد تنها در ایران بوده است. اما این سرمایه عظیم تهران مورد توجه قرار نگرفته است.»
او با بیان اینکه ساماندهی این محیط نیازمند طرح جامع است، ادامه داد: «به دلیل اهمیت خاص این منطقه نباید طرح‌ها در سطح شهردار منطقه تعریف شود چون شرایط آن فراملی است.»
این عضو شورای شهر اشاره‌ای هم به ماجرا خشکیدن چشمه و عبور مترو کرد؛ موضوعی که هنوز حل نشده و نگرانی درباره آن ادامه دارد. «متاسفانه خط مترو این چشمه را کور کرده و نگرانم در اقدام بعدی با ایجاد فضای سبز در این منطقه لایه‌های تاریخی آن به مخاطره بیفتد.» مسجدجامعی در ادامه گفت: «در طرح جامع تهران این عرصه با تعریف گردشگری دیده شده است. برای اجرای این طرح نیازمند تعریف یک طرح مطالعاتی هستیم تا از کارهای شتاب‌زده جلوگیری شود.»
طرح ساماندهی محیطی برای حفاظت بیشتر
به دنبال این اتفاق، مدیر میراث‌فرهنگی و گردشگری شهر ری خواستار اجرای طرح ساماندهی محیطی برای حفاظت بیشتر از آثار و ابنیه‌های تاریخی این شهرستان شده است. او گفته که ری بیش از ۴۰ اثر تاریخی ثبت شده در فهرست آثار ملی دارد که نیازمند حفاظت‌اند.
او درباره این که چرا در محل این کتیبه دوربین مدار بسته وجود ندارد هم گفته است: «در محل بنا کانکس پلیس وجود دارد، اما رخ دادن این اتفاق برای ما هم جای سوال است. درخواست کردیم که محل با دوربین مداربسته پوشش داده شود که دیگر شاهد چنین اتفاقاتی نباشیم. از نیروی انتظامی تشکر می‌کنیم، اما با توجه به استقرار شبانه‌روزی این ماموران در چشمه‌علی، کاش شاهد چنین اتفاقی نبودیم.» به گفته تقی‌پور، میراث‌فرهنگی با نیروی انتظامی مکاتبه کرده تا دیگر چنین اتفاقاتی رخ ندهد.
کتیبه چشمه علی کجاست؟
انتهای غربی رشته کوه بی‌بی شهربانو کوهی کم ارتفاع قرار دارد که از دامنه جنوبی آن چشمه پر آبی می‌جوشد. چشمه علی در دوران قبل از اسلام به نام خانواده سورن که از خاندان مهم ایران و ری بودند، خوانده می‌شده است و در دوران اسلامی به چشمه‌علی معروف شده که اقوال مختلفی در مورد نام چشمه وجود دارد. چشمه سر منشا حیات یکی از کهن ترین تمدن های جهان و بنیاد شهر باستانی ری بوده است.
باروی ری، کتیبه فتحعلی شاه، چشمه هشت هزار ساله که با اعتقادات مردم عجین شده و همگی جزو محوطه ای تاریخی و یکی از مناطق نمونه گردشگری تهران هستند که نام باستانی چشمه‌اش «سورینی» و احتمالا منسوب به دودمانی بزرگ در دوره اشکانیان و ساسانیان بوده، اما بعدها به یاد امام علی (ع) به چشمه علی معروف شد. وجود ۱۹۸ اثر باستانی بیانگر میراث با ارزش فرهنگی این شهرستان است از جمله برج و باروی ری، برج طغرل، آتشکده تپه میل، قلعه دیر و وجود ۳۲ بقعه متبرکه از جمله حضرت عبدالعظیم الحسنی (ع)، امامزادگان مجاور، مقابر عالمان و مشاهیر دین علم ادب همچون محمد بن زکریای رازی، شیخ صدوق، شیخ ابوالفتح رازی، شیخ کلیتی نشان از جایگاه والای تاریخی ری دارد.