بازارهای سینما و موسیقی از سایۀ تورم بی‌نصیب نمانده‌اند. سال گذشته، درست زمانی که سینما می‌توانست با عبور از کرونا شرایط مطلوب‌تری را تجربه کند، با شروع ناآرامی‌ها مخاطبان با سینما قهر کردند و چنان بود که پروندۀ اکران سینما در سال ۱۴۰۱ با فروش ۴۱۵ میلیارد تومان و تعداد مخاطب ۱۳ و نیم میلیون نفر بسته شد. موسیقی هم وضعیتی مشابه داشت. در پاییز سال گذشته تهیه‌کنندگان و صاحبان آثار موسیقایی، متأثر از اتفاقات جامعه، اقدامی برای برگزاری کنسرت نداشتند. آمارها نشان می‌دهد این دو حوزه با افزایش درآمد ریالی مواجه شدند، اما این افزایش بیش از آنکه ناشی از افزایش تعداد مخاطبان و میزان فروش باشد، ناشی از افزایش تورم بود.

سال گذشته اگرچه به ظاهر رکورد فروش سینماهای کشور شکسته شد و برای اولین‌بار از مرز 400 میلیارد تومان عبور کرد، اما تعداد مخاطبان در این سال نسبت به سال 98 نشان می‌دهد نباید به این رکوردشکنی دل‌خوش بود. چرا که این رکوردشکنی بیش‌تر ناشی از افزایش تورم بود.
اتاق ایران در گزارشی نوشت: «براین‌اساس، سرانه هزینه‌کرد هر مخاطب سینما در سال گذشته 31هزار و 182 تومان بود اما این رقم در سال 98 بالغ بر 11 هزار و 429 تومان بوده است. بنابراین، 400 میلیاردی شدن فروش سینمای ایران بیش از اینکه ناشی از بهبود وضعیت اقتصادی صنعت سینما باشد، تحت‌تأثیر تورم و گران‌تر شدن بلیت سینماها بوده است.
باوجوداین، نمی‌توان رشد 173 درصدی فروش سینمای ایران در سال گذشته نسبت به سال 1400 را نیز نادیده گرفت. طبق آمار استخراج‌شده از سامانۀ سمفا (سامانۀ مدیریت فروش و اکران سینما) رقم دقیق فروش سینمای ایران در سال گذشته 433میلیارد و 839میلیون و 563هزار تومان بوده است. کل مخاطبان در این سال 13هزار و 912 و 770 نفر و تعداد سانس‌ها در سال گذشته نیز 648هزار و 265 مورد بوده است. درحالی‌که در سال قبل از آن، یعنی در سال 1400، کل فروش سینمای ایران بالغ بر 158میلیارد و 742میلیون تومان بوده است. این میزان نشان از رشد 173 درصدی فروش سینمای ایران در سال گذشته نسبت به سال 1400 دارد که اگرچه بخشی از آن ناشی از تداوم بهبود شیوع کرونا و بازگشت سینماها به روال عادی خود پیش از این اپیدمی بود اما همچنان افزایش تورم بیشترین اثر را داشته است».

فشار تورم و پایین آمدن قدرت خرید مردم، رفتن به سالن‌های کنسرت و خرید محصولات موسیقی و رفتن به کلاس‌های موسیقی را از سبد بسیاری از خانوارهای ایرانی حذف کرد. وضعیتی که فعالان حوزۀ موسیقی برای سال 1402 نیز آن را پیش‌بینی می‌کنند

در این گزارش با اشاره به تأثیر ناآرامی اخیر در کشور آمده است: «بیشترین میزان فروش گیشه در سال گذشته در شهریورماه با فروش 52میلیارد و 144میلیون تومان ثبت شده است. آمارها نشان می‌دهد در شش‌ماهۀ اول سال گذشته اوضاع گیشه نسبت به شش‌ماهۀ دوم وضع بهتری داشته است، اما با فراگیرتر شدن اعتراضات در شش‌ماهۀ دوم سال گذشته اقتصاد سینما همچون سایر بخش‌های اقتصادی تحت‌تأثیر قرار گرفته است. هرچند این اثرگذاری بیشتر در فصل پاییز بود و آرام آرام در دو ماه پایانی سال رو به بهبود رفته است».
سهم کم سینما در سبد خانوار
در ادامۀ این گزارش با اشاره به دو شاخص تعداد مخاطبان و میزان فروش سینماهای کشور گفته شده است: «اگر این دو شاخص را ملاکی برای ارزیابی اقتصاد سینما در نظر بگیریم، به پررونق بودن این صنعت در سال 1402 باید با تردید نگاه کرد. تا پیش از شیوع کرونا سال 98 رکورد بیشترین فروش سینما با بیش از 26میلیون مخاطب را ثبت کرده بود. اما پس از آن و با شیوع کرونا، هم میزان فروش و هم تعداد مخاطبان در سال 99 کاهش محسوسی داشت. اگرچه سینماها پس از بهبود وضعیت کرونا شاهد افزایش رقم فروش بودند، اما افزایش تعداد مخاطبان به همان نسبت پیش نرفت تا جایی که در سال گذشته تعداد مخاطبان حدود یک‌دوم تعداد مخاطبان در سال 98 بود. به نظر می‌رسد با بدتر شدن وضعیت رشد تورم و کاهش درآمد خانوار، امسال نیز سینما از سبد بسیاری از خانوارها حذف شود و یا سهم بسیار کوچکی در آن داشته باشد».
دست‌اندرکاران صنعت سینما نسبت به وجود برخی رویه‌های غلط مدیریتی در این صنعت هشدار می‌دهند. از جمله جبار آذین، منتقد و مدرس سینما، که می‌گوید: اگر سینمای ایران با همت سینماگرانی که عدۀ کثیری از آن‌ها بیش از ۴ سال است که امکان تولید فیلم نیافته‌اند و بخش خصوصی سینما که به‌عبارتی بدنۀ این سینما را تشکیل می‌دهد، نتوانند در تولید و مناسبات سینما نقش‌آفرین باشند؛ صرفاً با تعدادی فیلم دولتی نمی‌توان سینما را سرپا نگه داشت. به گفتۀ او جشنوارۀ فیلم فجر چهل‌ویکم ویترین آبرومندانه‌ای برای سینمای ایران نبود و اغلب فیلم‌های آن با ذائقه و سلیقه و فرهنگ جامعه مغایرت‌های اساسی و جدی داشت. اغلب این فیلم‌ها حتی باوجود تبلیغات گسترده نیز قادر نیستند مخاطب را به سینماها بکشانند.
سایۀ تورم بر سر موسیقی
سال گذشته برای صنعت موسیقی هم سال پررونقی نبود. اگرچه ماههای ابتدایی سال گذشته با بهبود وضعیت کرونا و از سرگیری برگزاری کنسرت‌های موسیقی می‌توانست نشان از بازگشت رونق به این صنعت باشد، اما چنان‌که پیروز ارجمند، آهنگساز و مدرس موسیقی، در روزنامه اعتماد نوشته است، سیاست‌های دفتر موسیقی وزارت ارشاد بیشتر بر محورهایی استوار بود که صدور مجوزها و سرعت اجراها و تولیدات را کمتر کرد و حمایت از تولید موسیقی هنری و علمی در اولویت برنامه‌های دفتر موسیقی وزارت ارشاد نبود. در شش‌ماهۀ دوم سال گذشته نیز تحت‌تأثیر اعتراضات اجتماعی، بسیاری از کنسرت‌ها برگزار نشد و چرخۀ تولید و اجرا و آموزش، به پایین‌ترین سطح خود رسید. در کنار این‌ها، فشار تورم و پایین آمدن قدرت خرید مردم، رفتن به سالن‌های کنسرت و خرید محصولات موسیقی و رفتن به کلاس‌های موسیقی را از سبد بسیاری از خانوارهای ایرانی حذف کرد. وضعیتی که فعالان حوزۀ موسیقی برای سال 1402 نیز آن را پیش‌بینی می‌کنند.
آرش وطن‌خواه، ناشر حوزۀ موسیقی به‌ وجود چرخۀ معیوب در حوزۀ موسیقی اشاره می‌کند و به «پیام ما» می‌گوید: «سه اتفاق منفی در این حوزه افتاد. اول اینکه چرخۀ تولید موسیقی هم در ایران و هم در جهان متوقف شد؛ چراکه موزیک استریم و اپلیکیشن‌های موسیقی آمد. دومین موضوع کرونا بود که باعث لغو کنسرت‌ها شد و سومین مورد رقم خوردن اتفاقات سیاسی در ایران بود. از طرف دیگر در تولید تمام موادی که استفاده می‌شود، از کاغذ و چاپ و رنگ تا قاب سی‌دی، وارداتی است. چند برابر شدن قیمت سی‌دی باعث شد خریدوفروش و تولید آن متوقف شود».
او دربارۀ مسئلۀ متوقف‌شدن چرخۀ موسیقی در ایران ادامه می‌دهد: «اکنون مصرف موسیقی در ایران بیش‌تر از قبل است اما چرخۀ اقتصادی آن متوقف شده. سایت‌های خارجی به دلیل اینکه آی‌پی ایران تحریم است و گردش مالی ندارد، با ما کار نمی‌کنند. از سوی دیگر ممیزی‌های وزارت ارشاد اجازه نمی‌دهد با ما کار کنند. وجود کووید و اتفاقات سیاسی نیز باعث شده است موزیسین‌ها یا کار دیگری انتخاب کنند، یا به سراغ تدریس بروند. هزینه‌های ضبط هم به رکود این حوزه دامن زده است. برای مثال هزینۀ استودیو ضبط ساخت یک موسیقی ساعتی دویست سیصد هزار تومان است. همین مسائل باعث شده است این حوزه روزبه‌روز ضعیف‌تر شود».
تورم به اقتصاد موسیقی کمک نکرده است
وطن‌خواه دربارۀ تأثیر تورم‌ها بر این حوزه نیز اضافه می‌کند: «تنها چرخۀ موسیقی کنسرت است که هنوز هم آنطور که باید رونق نگرفته است. به‌طور کلی تورم کمکی به اقتصاد موسیقی نکرده است. به‌عنوان نمونه اگر در گذشته قیمت سی‌دی سه‌هزار تومان بود و اکنون به ۹۰هزار تومان رسیده، کمکی به دخل و خرج نکرده است».
این ناشر حوزۀ موسیقی در پاسخ به این پرسش که چقدر موسیقی در سبد کالای خانوار وجود دارد، توضیح می‌دهد: «مصرف موسیقی حتی نسبت به گذشته به دلیل دسترسی راحت‌تر به آن، بیش‌تر شده است. اکنون با گوشی‌های هوشمند به‌راحتی و به‌صورت رایگان می‌توان همه‌چیز دانلود کرد. اما چرخۀ اقتصادی آن معیوب شده است. درواقع، مؤلف و ناشر اکنون نمی‌تواند ارتزاقی از آن داشته باشد».
او دربارۀ تأثیر سیاست‌های دفتر موسیقی وزارت ارشاد می‌گوید: «آنها هم کمکی نتوانستند بکنند. از قبل نیز زیرساختی وجود نداشت ودر طول این سال‌ها کمک دولتی‌ای هم به این حوزه نشده است».
چه پیش‌بینی‌ای برای سال 1402 در حوزه موسیقی وجود دارد؟ او پاسخ می‌دهد: «تنها امید من به کنسرت‌ها است. کما اینکه در غرب هم موسیقی به سمت اجرای زنده رفته است و از طریق فروش آلبوم درآمد زیادی نمی‌توانند کسب کنند. اگر دولت هم بخواهد کمک کند، از طریق گسترش سالن‌های موسیقی و کمک به اجرای موسیقی می‌تواند کمک کند. هزینه در زمینۀ موسیقی ایرانی و سنتی مثل یک مسکن است که شاید به یک نفر کمکی شود. در مجموع این چرخۀ معیوب را نمی‌توان به این راحتی حل کرد».
یک اقتصاد مرغ و تخم‌مرغ‌وار
یک فعال حوزۀ موسیقی در پاسخ به این سؤال که بعد از عبور از دورۀ کرونا، چه پیش‌بینی‌ای دربارۀ استقبال مخاطبان از کنسرت‌ها داشتند، به «پیام ما» می‌گوید: «بعد از دو سال کرونا پیش‌بینی واقعاً سخت بود. اگر بخواهیم واقع‌بینانه به این موضوع نگاه کنیم باید به سال‌های قبل‌تر برگردیم و وضعیتی را بسنجیم که به کرونا و پساکرونا رسید. کرونا باعث شد هضم تکنولوژی سرعت بگیرد. با آغاز آن، خیلی از افراد فکر می‌کردند که همه‌چیز آنلاین می‌شود و فضای دیجیتال می‌تواند جایگزین سی‌دی و مدیاها شود، اما متأسفانه نبود زیرساخت‌ باعث شد که نتوان از فضای موجود استفاده کرد. دراین‌خصوص، دو مشکل وجود داشت؛ اول سرعت و شرایط استفاده از اینترنت و دوم اینکه ما تنها یک شرکت و کارگزار برای فضای مجازی موسیقی داشتیم که آن هم چون یک شرکت بود، دچار رخوت و فرسودگی شد و هیچ تلاشی خلاقانه‌ای به خرج نداد».
او که نخواست نامش در این گزارش منتشر شود، می‌افزاید: «کرونا باعث شد خیلی از اصناف و فروشگاههایی که موسیقی می‌فروختند، تعطیل شوند. بنابراین کسی که قصد تولید کار داشت، نمی‌توانست آن را جایی توزیع کند. اگر هم کسی قصد داشت فروشگاهش را دوباره باز کند، ناشری وجود نداشت که کاری را تولید کرده باشد. بنابراین، یک اقتصاد مرغ و تخم‌مرغ‌وار به وجود آمد. این اتفاق تا همین الان در جریان است. این فرهنگ به آب روانی سپرده شده است تا مشخص شود چه اتفاقی برای آن می‌افتد».
او ابراز امیدواری می‌کند: «باوجوداین، موسیقی همچنان شنیدنی است و سرانۀ شنیدن آن برای مردم ایران از محصولات فرهنگی دیگر بالاتر است. پس اگر تقاضا وجود داشته باشد، راه عرضه‌اش مشخص می‌شود.»