درختان کهنسال و قطور بلوط و بَنِه برای احداث جاده‌های متعدد گمانه‌زنی ذخایر گازی در کوهستان «بانکول» ایلام قطع و شبانه از جنگل خارج شده است. منابع محلی در گفت‌وگو با «پیام ما» شمار درختان قطع شده را قریب به چند صد اصله برآورد کرده‌اند اما مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام شمار درختان قطع شده در محدوده منابع ملی را 10 الی 12 اصله اعلام می‌کند و می‌گوید که فقط 5 کیلومتر از تخریب‌ها در اراضی ملی واقع شده و بقیه مربوط به مستثنیات مردم است و اداره کل منابع طبیعی نمی‌تواند به آنها رسیدگی کند. در همین حال مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام هم می‌گوید که بانکول جزو مناطق چهارگانه نبوده و مدیریتش با دستگاه منابع طبیعی است.

بر اساس برآورد کارشناسان جهانی، ارزش زیستی و اکولوژیک هر اصله درخت بلوط جنگلی بیش از 60 میلیارد ریال است (‌بهمن 1400/ شیرزاد نجفی/ ایسنا). اما در ایلام برای گمانه‌زنی و دریافت اینکه اساسا گازی وجود دارد یا نه صدها اصله درخت کهنسال و ارزشمند بلوط و بنه و دیگر گونه‌ها قطع و به بیرون از جنگل منتقل شده‌اند. اقداماتی که به بهانه توسعه اتفاق می‌افتد.
بر اساس گزارش سازمان خواروبار جهانی «فائو»، مساحت کل جنگل‎‌های ایران ۱۲ میلیون هکتار است که از این مقدار حدود 55 درصد مخصوص گونه‌های مختلف بلوط است. عواملی چون قطع بی‌رویه برای تهیه زغال چوب و گرما، آفات و بیماری‌ها، ریزگردها، کاهش جمعیت سنجاب‌ها به دلیل وجود دام و سگ‌های گله در جنگل، چرای دام‌ها، تغییر کاربری، توسعه اراضی کشاورزی، احداث جاده و دیگر رخدادها موجب شده تا وسعت جنگل‌های بلوط کاهش یابد.
استان ایلام با دارا بودن 11 درصد منابع گاز کشور، بعد از عسلویه دومین منابع گاز ایران را دارد. اما از سوی دیگر ایلام را با طبیعت بکر و بلوط‌های زاگرس می‌شناسند.

مهدی نورمحمدی، مستندساز محیط زیست: مدتی است که طرح‌های شتاب‌زده نفت و گاز اکوسیستم استان ایلام را نشانه گرفته است. نمی‌دانم بانکول چندمین کوهی است که در ایران قربانی توسعه شتاب‌زده می‌شود؛ توسعه‌ای که تا امروز سودش به جیب مردمان این دیار نرفته است

بانکول، کانون آبساز منطقه
کوه «بانکول» در شمال ایلام واقع شده و ارتفاعش ۲۳۰۴ متر است. این کوه از شمال‌غربی به سوی جنوب‌شرقی با طول ۳۰ کیلومتر و با عرض متوسط 6 کیلومتر کشیده شده و رودخانه‌های مورت، گنگیر و آب زنگوان از این کوه سرچشمه می‌گیرند. بانکول دارای جنگل‌های ارزشمند بلوط و بنه بوده و از سوی جنوب شرقی به کوه مانشت می‌پیوندد.
نابود شدن جنگل‌های بلوط و کوهستان‌ها که کانون‌های آبساز مناطق مختلف هستند یعنی توقف محدوده وسیعی از فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری، بیکاری بسیاری از اهالی و جوامع محلی و سیل مهاجرت بی‌رویه به شهرهای بزرگ و شهرستان‌های اطراف، بروز پدیده ریزگرد و ده‌ها بحران متعدد دیگر. به گفته متخصصان، اجرای پروژه احداث چاه و استخراج گاز در کوهستان بانکول می‌تواند به وداع با گذشته طبیعی، فرهنگی و تاریخی این منطقه کوهستانی منجر شود.
با نگاهی به فعالیت چند روزه این پروژه و قطع صدها درخت تناور بلوط و انبوه ویرانی‌های بر جای مانده به خوبی آینده تاریک این منطقه را می‌توان مشاهده و بحران‌های متعدد زیستی را در آن پیش‌بینی کرد.
کنشگران محیط زیست بر این باورند که تخریب‌های این پروژه در بانکول، بسیار وسیع‌تر از آنچه به چشم می‌آید، است. چراکه با حفر ده‌ها چاه عمیق و احداث پالایشگاه و پتروشیمی، دیگر منطقه‌ای به نام «بانکول» به مفهوم امروزی‌اش وجود نخواهد داشت و نابودی این زیستگاه قطعا تیر خلاصی بر پیکر نحیف طبیعت و محیط زیست شهرستان ایوان و استان ایلام خواهد بود.
اعتراض کنشگران محیط زیست
منصوره محمدیان، کنشگر محیط زیست ایلام با اظهار تاسف از بی‌تفاوتی مسئولان منابع طبیعی دراین‌باره به «پیام ما» گفت: «شرکت گاز ایلام، جنگل‌های منطقه کوهستان بانکول از طرف شهرستان «چرداول» به طرف «ایوان» را قلع و قمع کرده است. این شرکت برای ساخت کارگاه جنگل را صاف کرده و صدها درخت بلوط را قربانی کرده است.»
او با اشاره به اینکه گفته می‌شود این درختان هم‌اکنون در اداره کل منابع طبیعی ایلام دپو شده‌اند تاکید می‌کند که «تنها حرکت و واکنش اداره منابع طبیعی این است که مجوز قطع می‌دهد و بعد مبلغی را به عنوان جریمه یا جبران خسارت تعیین می‌کند و عملا اقدامات بازدارنده‌ای دراین‌باره برای حفاظت و صیانت از جنگل که وظیفه اصلی و سازمانی آنهاست انجام نمی‌دهد. حتی معاون فنی منابع طبیعی استان در پاسخ به ما درباره بانکول گفت که در جریان کار نیستم.»
محمدیان می‌افزاید: «‌منطقه مانشت و بانکول، در همان حال که دارای میادین بزرگ گازی است، بکرترین منطقه جنگلی استان ایلام را هم داراست و باید هر گونه عملیات در این جنگل‌ها با دقت، نظارت و کمترین تخریب جنگل انجام گیرد.»
او همچنین با تاکید بر اینکه تمام این تخریب‌ها با هدف ذخیره گاز برای «پتروشیمی ایلام» انجام شده می‌گوید: «‌متاسفانه درباره این پروژه، واقعیت به مردم گفته نشده و شفاف‌سازی لازم صورت نگرفته است. اگر این منطقه به عنوان ذخیره‌گاه گاز مورد استفاده قرار بگیرد، علاوه بر قطع درختان بیشتر و از بین رفتن بلوط‌های زاگرس، آب‌های زیرزمینی آلوده شده و حتی برخی کارشناسان زمین‌شناسی هشدار داده‌اند که در محل تزریق، احتمال وقوع زمین‌لرزه وجود دارد.»
مرثیه‌ای برای بانکول
مهدی نورمحمدی، مستندساز محیط زیست و عضو «انجمن تهیه‌کنندگان خانه سینما» دراین‌باره به «پیام ما» گفت: «‌مدتی است که طرح‌های شتاب‌زده نفت و گاز اکوسیستم استان ایلام را نشانه گرفته است. نمی‌دانم بانکول چندمین کوهی است که در ایران قربانی توسعه شتاب‌زده می‌شود؛ توسعه‌ای که تا امروز سودش به جیب مردمان این دیار نرفته است.»
او افزود: «‌چند سالی است که شرکت‌های نفت و گاز، طبیعت بکر ایلام را جولانگاه لودرها و بولدوزرهایشان قرار داده و برخلاف معمول، به جای استفاده از بالگرد، هر جا که اراده کنند با لودرهایشان آنجا را شخم می‌زنند.»
او می‌گوید: «‌در سال‌های قبل، چندین جاده مختلف در کوه بانکول و مانشت برای خطوطانتقال گاز احداث شد و حالا هم در حال احداث جاده‌هایی با عرض بیش از ۱۴ متر در میان جنگل‌های بلوط هستند. جاده‌هایی که تاکنون برای احداث آنها صدها درخت کهنسال بلوط و بنه و گونه‌های همراه قطع شده است.»
او با اشاره به اینکه با دیدن تجهیزات موجود در کوه بانکول حس ناامیدی عجیبی در وجود هر دوستدار طبیعت شکل می‌گیرد، می گوید: «‌عرض بسیار زیاد جاده‌های احداث شده در کوه بانکول این مطلب را به ما یادآوری می‌کند که قرار است فعالیت‌های زیادی در این کوه انجام شود. ناامیدی برای تلاش و حفظ طبیعت و از بین رفتن جنگل‌های بلوط و صدها گونه گیاهی و جانوری آن؛ نا‌امیدی برای از بین رفتن منابع آب شهرستان‌های ایوان، سیروان و چرداول و ناامیدی برای از دست دادن همه زیبایی‌های این سرزمین.»
منابع طبیعی و روایتی دیگر
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام اما روایت دیگری از رویداد دارد. او قطع درختان بانکول را می‌پذیرد؛ اما آن را بسیار کمتر از آنچه کنشگران برشمرده‌اند، عنوان می‌کند. ابراهیم پیرزادیان دراین‌باره به «پیام ما» می‌گوید: «‌شرکت گاز استان ایلام، برای چاه اکتشافی در بالای کوه درخواست داد و ما پس از بازدید از منطقه و رعایت ضوابط قانونی پاسخ دادیم. غالبا همکاران ما در جایی مجوز می‌دهند که حداقل درختان را داشته باشد. در این مکان هم حدود 10 الی 12 درخت بلوط قطع شده است؛ اما چون غالب این بلوط‌ها شاخه‌زاد هستند مردم در شمارش، اشتباهی تعداد آنها را بیشتر لحاظ می‌کنند.»
به گفته پیرزادیان، کل طرح در 30 کیلومتر اجرا می‌شود که فقط 5 کیلومتر از آن در اراضی ملی است و 25 کیلومتر دیگر جزو مستثنیات است. «در این مستثنیات که مردم پیشتر برای آن سند گرفته‌اند گاهی درخت‌هایی هم وجود دارد؛ اما اداره کل منابع طبیعی حق ورود به مستثنیات مردم را ندارد.»
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری ایلام در پاسخ به این پرسش «پیام ما» که آیا احداث جاده‌های متعدد در قلب زاگرس با مجوز منابع طبیعی صورت گرفته است، می‌گوید: «ما فقط برای تعریض یک جاده که قبلا به عنوان جاده بین مزارع وجود داشته و استفاده می‌شده، مجوز داده‌ایم. جاده‌های دیگری که احداث شده در محدوده اراضی ملی نبوده و در مستثنیات قرار دارند که بر اساس قانون، شرکت گاز موظف است رضایت مالکان این اراضی را جلب کند.»
پیرزادیان تاکید می‌کند که بر اساس بند «ب» ماده 12 تمام خسارت درختان قطع شده، جابه‌جایی و عمق خاک و حتی تعداد بوته‌ها بررسی و محاسبه شده و اعلام شده است تا توسط مجری پروژه، پرداخت شود.»
پرسش همیشگی درباره چنین طرح‌هایی پابرجاست. آیا دریافت خسارت درختان قطع شده می‌تواند پیامدهایی چون کاهش منابع آب، سیلاب‌های ناشی از کاهش پوشش گیاهی و… را درمان کند؟ هر چند در برخی موارد این خسارت‌ها اساسا پرداخت نشده و فقط بر روی کاغذ ثبت می‌شود.
خارج از مناطق چهارگانه بود
علیرضا محمدی، مدیرکل حفاظت محیط زیست ایلام هم در پاسخ به اینکه چرا محیط زیست به موضوع بانکول ورود نکرده است به «پیام ما» می‌گوید: «‌منطقه فوق جزو مناطق چهارگانه نبوده و تمام مدیریت آن در دست اداره کل منابع طبیعی است. با این‌ همه همکاران ما 4 بار از منطقه بازدید کرده‌‌اند تا اگر موضوعی برای پیگیری وجود داشته باشد را گزارش کنند.»
او با اشاره به اینکه بانکول پیش‌ترها زیستگاه قوچ و میش و کل و بز بوده می‌گوید که اکنون دیگر از حیات وحش در آنجا اثری نیست.
محمدی درباره اینکه آیا این پروژه «مطالعات ارزیابی محیط زیستی» دارد یا نه، توضیح می‌دهد از آنجا که این پروژه چندان بزرگ نیست و بر اساس قانون، مشمول این مطالعات نمی‌شود. «محدوده کوچکی است که تنها می خواهند تست کنند که آیا نفت و گاز دارد یا نه؟»
مدیرکل محیط زیست ایلام در پایان سخنانش می‌گوید: «‌آقای دکتر سلاجقه همواره تاکید می‌کنند که خط قرمز ما، تخریب طبیعت است و بر همین اساس ما در هر نقطه‌ای که مناطق تحت مدیریت محیط زیست باشد ورود کرده و بر اساس قانون عمل می کنیم و با کسی هم تعارف نداریم.»
او با اشاره به حمایت حوزه دادگستری استان ایلام از محیط زیست و ثروت‌های ملی و عمومی بر این نظر است که اگر قوه قضاییه در کنار محیط زیست نباشد هیچ کاری‌نمی توان کرد.
رد توسعه بر تن جنگل‌ها
اینجا بلوط‌ها را سر می‌بُرند تا گاز استخراج کنند، شغل ایجاد کنند و توسعه و آبادانی را رواج دهند. حالا اگر نتیجه تمام این‌ کارها بی‌آبی منطقه و خشکی و ریزگرد و آلودگی سفره‌های زیرزمینی و هوا و خاک بود، چه؟ احتمالا ایرادی ندارد. همین که نامش «توسعه» باشد کافی است. لابُد بعدا فکری به حالش می‌کنند؛ چه فکری؟ کسی نمی‌داند. مگر می‌توان جنگل‌های چند میلیون ساله را دوباره ایجاد کرد؟ کاش یک نفر محاسبه کند که از آن‌ همه نهالی که در سال‌های مختلف کاشته‌اند چند درصد تبدیل به درخت شده است؟