|پیام ما| شاید آن روز که حسن روحانی می‌گفت «بدون تصویب لوایح اف.ای.تی.اف روابط بانکی ما با دنیا به راه نمی‌افتد. فردا اگر به مشکل بانکی در دنیا خوردیم، مردم نگویند دولت ناکارآمد بود» هیچکس گمان نمی‌کرد در سال ۱۴۰۱ چنین روزهایی را تجربه کنیم. با این حال هیچ‌کدام از اعضای مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز که مخالف پیوستن ایران به اف.ای.تی.اف بودند گمان نمی‌کردند روزی فرابرسد که ایران به دلیل نپیوستن به این معاهده بین‌المللی از معادلات گازی منطقه طرد شود تا آنجا که به تازگی محمود خاقانی، کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی گفته است اف.ای.تی.اف مسیر خطوط لوله گاز ایران را مسدود کرد. وزیر نفت نیز این روزها در حال اطمینان‌خاطر بخشیدن به بخش خانگی است که گاز آنها تحت هیچ شرایطی قطع نمی‌شود، در حالی که حتی اگر قرار باشد ایران صرفا پاسخگوی مصارف بی‌حد و شتابان خود باشد نیز سرمایه‌گذاری در فازهای پارس جنوبی لازم است. با این حال به نظر می‌رسد یکی از مهمترین ضربه‌های تجاری به معادلات گازی ایران، خط لوله ترکمنستان-پاکستان-هند باشد که با سرمایه‌گذاری چینی‌ها قرار است محقق شود.

چین که به زعم بسیاری از فعالان سیاسی یکی از حامیان سیاسی ایران محسوب می‌شود به تازگی با طالبان قرارداد ۲۵ ساله نفت و گاز منعقد کرده و در همین حال پکن مشغول سرمایه‌گذاری در صنایع پتروشیمی پاکستان است. چینی‌ها و عربستانی‌ها توسعه بنادر پاکستان که متناظر بندر استراتژیک چابهار هستند را در دستور کار داشته‌اند. به این ترتیب عملا آنچه تلاش ایران برای ایجاد خط لوله صلح و انتقال گاز به پاکستان و هند بود به کمترین شانس تحقق خود رسید. پکن مدت‌ها قبل و پس از اینکه روابط ایران و ترکمنستان سردتر شد حدود 10 میلیارد دلار در ترکمنستان سرمایه‌گذاری کرد و گاز این کشور را با ظرفیت قابل‌توجهی از مسیر خط لوله به چین برد بنابراین ترکمنستان توانست بازار جدیدی پیدا کند. در همین حال بانک توسعه آسیایی مطالعات فنی و اقتصادی برای صادرات گاز ترکمنستان از مسیر ترکمنستان-افغانستان-پاکستان-هند انجام داد و این خط لوله را با سرمایه‌گذاری 7 میلیارد دلاری شروع به احداث کرد و اکنون تقریبا در حال تکمیل است.
اف.ای.تی.اف مسیر خطوط لوله گاز ایران را مسدود کرد
محمود خاقانی، کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی در گفت‌گویی با ایلنا گفت: تا زمانی که ایران به نظام بانکی جهان متصل نشده و اف.ای.تی.اف را امضا نکرده و به نظام بین‌المللی برای انعقاد قرارداد با ایران اطمینان ندهد که سرمایه‌گذاری آنها از امنیت لازم برخوردار است و تا ارتباطات بلندمدت بین‌المللی تضمین نشود، بعید است سرمایه‌گذاران خارجی تمایل داشته باشند در ایران سرمایه‌گذاری کنند.
او که پیشتر مدیرکل امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت ایران بوده، درباره همکاری گازی ایران با ترکمنستان توضیح داد: پس از فروپاشی شوروی سابق، وزارت نفت سیاست کلان دیپلماسی انرژی برای کشورهای تازه استقلال یافته آسیای مرکزی، کشورهای ساحلی دریای خزر و قفقاز تعریف کرد، در راستای آن ایران سرمایه‌گذاری 200 میلیون دلاری انجام داد و برای اولین بار دری برای ترکمنستان گشود که بتواند گاز طبیعی خود را صادر کند و احداث خط لوله کرکپه به کردکوی در دستور کار قرار گرفت تا از این مسیر گاز طبیعی ترکمنستان برای تخصیص به نیروگاه نکا وارد ایران شد و این موضوع توسعه پیدا کرد، از مسیر دولت‌آباد هم یک خط لوله احداث شد که بخش‌های مجاور مرز ترکمنستان در ایران گازرسانی می‌شد.

چین با افغانستان و طالبان فعلی قرارداد 25 ساله تولید و صادات نفت و گاز امضا کرده و 25 میلیارد دلار هم در صنعت پتروشیمی پاکستان سرمایه‌گذاری کرده و دنبال این است گاز ترکمنستان را از مسیر افغانستان برای صنعت پتروشیمی پاکستان صادر کند و همچنین اجازه ندهد گاز به هند برود، اروپا هم دنبال این بود که گاز ترکمنستان را به کمک ترکیه از عرض خزر به آذربایجان و گرجستان و از خط لوله گاز قفقاز جنوبی به اروپا ببرد

خاقانی در بخش دیگری از تحلیل وضعیت مبادلات گازی منطقه افزود: در آن دوران روسیه از گشایش دروازه برای صادرات گاز ترکمنستان به ایران ناراضی بود به همین دلیل در قیمت گاز با ایران رقابت و سعی می‌کرد مبلغ بیشتری به ترکمنستان بدهد تا این کشور به ایران گاز صادر نکند. به طوری که در زمان دولت دهم که هوا بسیار سرد هم شده بود، ترکمنستان گاز را به روی ایران قطع کرد و مذاکرات تهران-عشق‌آباد نیز برای وصل مجدد گاز به جایی نرسید. در نهایت صنعت نفت ایران مجبور شد مناطقی که گاز ترکمنستان را دریافت می‌کردند، گازرسانی کند و به این ترتیب روابط گازی دو کشور به حالت تعلیق درآمد. این رویه ادامه پیدا کرد تا اینکه چین در رقابت با روسیه و ایران وارد بازار ترکمنستان شد. پکن حدود 10 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرد و گاز این کشور را با ظرفیت قابل‌توجهی از مسیر خط لوله به چین برد بنابراین ترکمنستان توانست بازار جدیدی پیدا کند، در همین حال بانک توسعه آسیایی مطالعات فنی و اقتصادی برای صادرات گاز ترکمنستان از مسیر ترکمنستان- افغانستان-پاکستان- هند انجام داد و این خط لوله را با سرمایه‌گذاری 7 میلیارد دلاری شروع به احداث کرد و اکنون تقریبا در حال تکمیل است.
این کارشناس بین‌الملل حوزه انرژی همچنین تصریح کرد: چین با افغانستان و طالبان فعلی قرارداد 25 ساله تولید و صادرات نفت و گاز امضا کرده و 25 میلیارد دلار هم در صنعت پتروشیمی پاکستان سرمایه‌گذاری کرده و دنبال این است گاز ترکمنستان را از مسیر افغانستان برای صنعت پتروشیمی پاکستان صادر کند و همچنین اجازه ندهد گاز به هند برود، اروپا هم دنبال این بود که گاز ترکمنستان را به کمک ترکیه از عرض خزر به آذربایجان و گرجستان و از خط لوله گاز قفقاز جنوبی به اروپا ببرد، در گذشته روسیه با مسیر عرض خزر و ایران مخالف بود اما در سال 2018 در اجلاس سران کشورهای ساحلی خزر این توافق حاصل شد که اگر احداث این خط لوله به محیط زیست صدمه نزند احداث شود، بنابراین اتحادیه اروپا با ترکمنستان وارد مذاکره شده و در رقابت با چین سعی می‌کنند که گاز ترکمنستان را از مسیر خزر، آذربایجان و ترکیه به اروپا صادر کنند.

وزیر نفت: در شرایط فعلی بیش از ۶۳۰ میلیون متر مکعب رکورد مصرف را شاهد بودیم و احتمال دارد در روزهای سرد به ۶۵۰ میلیون متر مکعب برسد. در هیچ کشوری این میزان مصرف در بخش خانگی و تجاری وجود ندارد، قطعا ما معتقدیم که رقم زیادی از این عدد ۶۳۰ میلیون متر مکعب اسراف می‌شود

او با اشاره به جایگاه ایران در مسیر همکاری گازی با کشورهای آسیای میانه بیان کرد: متاسفانه ایران در حال حاضر هیچ جایگاهی در این معادلات ندارد. روابط ایران با مشتریان و استفاده‌کنندگان از گاز طبیعی تیره است و چین هم با بیانیه‌ای که با کشورهای حوزه خلیج فارس و آل سعود در عربستان امضا کرد در واقع نشان داد که تمایلی ندارد با ایران همکاری نزدیکی داشته باشد. روسیه هم به طور سنتی نمی‌خواهد ایران در اروپا رقیب داشته باشد و رفاقت روسیه با ایران در واقع نگه داشتن ایران در جایگاهی است که نتواند حرکتی در حوزه گاز داشته باشد، به طوری که علی‌رغم اینکه ترکمنستان در مقام چهارم دارندگان ذخایر گازی جهان قرار دارد، مصرف‌کنندگان زیادی تمایل دارند با این کشور وارد مذاکره، تعامل و قرارداد شوند.
خاقانی در بخش دیگری از تحلیل خود توضیح داد: تا زمانی که ایران به نظام بانکی جهان متصل نشده و FATF را امضا نکرده و به نظام بین‌المللی برای انعقاد قرارداد با ایران اطمینان ندهد که سرمایه‌گذاری آنها از امنیت لازم برخوردار است و تا ارتباطات بلندمدت بین‌المللی تضمین نشود، بعید است سرمایه‌گذاران خارجی تمایل داشته باشند در ایران سرمایه‌گذاری کنند.
مدیرکل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت ایران همچنین تاکید کرد: به نظر می‌رسد اکنون مسیری طی می‌شود که منزوی باشیم، به عبارت دیگر در شرایط فعلی جایگاهی برای ایران در معادلات رقابتی بازار انرژی وجود ندارد یعنی اکنون مصرف‌کنندگان عمده نفت و گاز خود را با این واقعیت تطبیق داده‌اند که بدون نفت و گاز ایران زندگی کنند، از زمانی هم که روسیه عملیات ویژه‌ای را برای اقدامات نظامی خود در اوکراین شروع کرد تولیدکننده و صادرکنندگان نفت و گاز از جمله کشورهای آسیای مرکزی مثل قزاقستان، ترکمنستان و آذربایجان، کشورهای حوزه خلیج فارس، نروژ و حتی آمریکا سود کلانی داشتند که در تاریخ بی‌نظیر است، دولت مادورو و بایدن هم رفاقتی صمیمی را شروع کردند در نتیجه سهم بازار ایران در بازار بین‌المللی را رقبا تسخیر کردند در نتیجه فعلا گاز ایران در بازار بین‌الملل چشم‌انداز روشنی ندارد.
وزیر نفت همچنان در فکر قطع‌ نشدن گاز خانگی
جواد اوجی، وزیر نفت به تازگی گفت: به هیچ عنوان اجازه نخواهیم داد که تامین گاز بخش خانگی دچار مشکل شود؛ همکاران ما در بخش بازرسی شرکت گاز سرکشی می‌کنند، از بخش دولتی شروع کردیم، هر جایی که مصرف غیرمتعارف باشد تذکر می‌دهیم، اگر رعایت نکنند قطع خواهیم کرد.
ایسنا در گزارشی به دیگر سخنان اوجی اشاره کرد که گفته است: در استان‌های شمال و شمال شرق کشور با کاهش دمای شدید مواجه خواهیم بود و دمای هوا تا منهای ۱۵ درجه کاهش خواهد یافت و ماندگاری این کاهش دما و سرما نیز کار را سخت‌تر می‌کند. با توجه به اینکه همکاران ما در وزارت نفت و شرکت ملی گاز با آماده‌باش روی سکوها، میادین بخش بالادست، بخش پایین‌دست، پالایشگاه‌ها و خطوط لوله‌ها فعال هستند، شبکه گاز فعال است.
او با اشاره به روند صعودی مصرف گاز در کشور، عنوان کرد: در شرایط فعلی بیش از ۶۳۰ میلیون متر مکعب رکورد مصرف را شاهد بودیم و احتمال دارد در روزهای سرد به ۶۵۰ میلیون متر مکعب برسد. در هیچ کشوری این میزان مصرف در بخش خانگی و تجاری وجود ندارد، قطعا ما معتقدیم که رقم زیادی از این عدد ۶۳۰ میلیون متر مکعب اسراف می‌شود.
همکاری بیشتر چین و ترکمنستان
در همین حال تسنیم گزارش داد رؤسای جمهور چین و ترکمنستان در مورد افزایش همکاری در زمینه انرژی مخصوصا گاز طبیعی به توافق رسیدند.
شی جین پینگ، رئیس‌جمهور چین در روز جمعه گفته است قصد دارد همکاری خود را با ترکمنستان در زمینه انرژی افزایش دهد. ترکمنستان کشوری در آسیای مرکزی با 6 میلیون جمعیت، بزرگ‌ترین عرضه‌کننده گاز طبیعی به چین از طریق خط لوله است.
شی در گفت‌وگو با رئیس‌جمهور ترکمنستان که برای یک دیدار دو روزه در پکن به سر می‌برد گفت همکاری در زمینه گاز طبیعی زیربنای روابط بین چین و ترکمنستان است. رسانه‌های چین جزئیات خاصی درمورد همکاری‌های آینده بین دو کشور اعلام نکرده‌اند.
سران چین و ترکمنستان در ماه سپتامبر هم در حاشیه اجلاس سازمان همکاری شانگهای در ازبکستان با یکدیگر دیدار کرده و در مورد همکاری در زمینه انرژی گفت‌وگو کرده بودند.
چین خرید گاز از ترکمنستان را افزایش داده است. اطلاعات گمرک چین نشان می‌دهد این کشور در 11 ماه ابتدایی سال گذشته میلادی، 9.3 میلیارد دلار گاز از ترکمنستان وارد کرده است، یعنی بالاتر از 6.79 میلیارد دلاری که در کل سال 2021 خریداری شده بود.
گاز ترکمنستان از طریق سه خط لوله به طول هزار و ۸۳۳ کیلومتر از مرزهای شرقی چین وارد این کشور می‌شود و در این‌ بین از قزاقستان و ازبکستان هم عبور می‌کند.
هر دو کشور قصد راه‌اندازی خط لوله چهارم را به طول هزار کیلومتر دارند که از تاجیکستان و قرقیزستان هم می‌گذرد و ظرفیت عرضه سالانه گاز آسیای مرکزی را از 55 میلیارد متر مکعب فعلی به 85 میلیارد متر مکعب می‌رساند.
روسای جمهور دو کشور در دیدار اخیر در مورد بالا بردن سطح روابط دوجانبه تا یک همکاری استراتژیک جامع توافق کردند. به‌ این‌ ترتیب ترکمنستان در یک گروه دیپلماتیک با 30 کشور دیگر از جمله عربستان، استرالیا و ونزوئلا قرار می‌گیرد.